Special: uitgaven Frank Stenvalls Förlag

Van Zweden tot Zimbabwe

In deze editie van NVBS Actueel speciale aandacht voor de Zweedse uitgeverij en boekhandel Frank Stenvalls Förlag die tal van bijzondere railboeken op de markt brengt. Niet alleen over Scandinavië of Zweden, wat voor de hand ligt, maar ook over landen die ver van het Hoge Noorden liggen of spoorwegen met een bijzondere breedte. Soms in het Zweeds, soms in het Duits, vaker in het Engels.

door Leo de Jong

ZWEEDSE BOEKEN

Sverige på spår

Door Oskar Fröidh. 127 blz. 30 x 21 cm. 188 kleurenfoto’s,  10 kaarten. Artikelnummer 0097-0384. Prijs € 17,95. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

“Zweden op het spoor” is een fotoboek over de Zweedse spoorwegen in de jaren negentig van 20ste eeuw. In de Zweedse taal. Met veel prachtige foto’s op groot formaat van diverse treinen, trams en metro’s in het Zweedse landschap, in steden en op stations. Inclusief cd met treingeluiden. Klik hier om direct te bestellen.

Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilde järnvägar del 1

Door Lars Olov Karlsson. 272 blz. 17 x 25 cm. 442    zw/w foto’s, 23  kleurenfoto’s,  11 tekeningen. Artikelnummer 0097-0385. Prijs € 34,95. Taal: Zweeds. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

Eerste deel van een standaardwerk over de normaalsporige locomotieven die in dienst zijn geweest bij de particuliere Zweedse spoorwegmaatschappijen. Dit is het vervolg op het boek over de smalspoorstoomlocs van Lars Olov Karlsson. Het zijn zo veel locs, meer dan 1100, dat het boek in twee delen moest worden uitgegeven. Dit is het eerste deel: de maatschappijen BJ (Bergslagens Järnväg) tot en met LyJ (Lysekils Järnväg). Aan elke maatschappij wordt een korte beschrijving gewijd, gevolgd door een gedetailleerde lijst met gegevens over wisselingen van eigenaar, verbouwingen en omnummeringen. Er zijn ook gegevens over geëxporteerde en bewaard gebleven locs en er worden uitstapjes gemaakt naar verschillende soorten stoomdraisines, in Amerika gebouwde locs, oververhitters etc. Lars Olov Karlsson is vroeger directeur van het Zweedse spoorwegmuseum in Gävle en het Baanmuseum in Ängelholm geweest. Klik hier om direct te bestellen.

Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilde järnvägar del 2

Door Lars Olov Karlssons. 279 blz. 17 x 25 cm. 359   zw/w en 24  kleurenfoto’s, 5 tekeningen. Artikelnummer 097-0395. Taal: Zweeds. Prijs € 32,95. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

In dit tweede deel van Lars Olov Karlssons werk over de normaalspoorlocs bij de particuliere spoorwegmaatschappijen komen de locs aan de orde van grote maatschappijen als Stockholm – Västerås – Bergslagens Järnvägar (SWB) en Trafikaktiebolaget Grängesberg – Oxelösunds Järnvägar (TGOJ) evenals kleine bedrijven, zoals de Säbyholms Järnväg en Åmmeberg-Zinkgruven. Aan elke maatschappij wordt een korte beschrijving gewijd en een gedetailleerde lijst met alle wisselingen van eigenaar, verbouwingen en omnummeringen. Dit deel behandelt de bedrijven van MBJ t/m Östra Värends Järnväg (ÖVJ). Er is ook een overzicht met onder meer  stoomturbinelocs, ketelexplosies en een tabel waar men de afmetingen van de locs kan vergelijken, samen voor deel 1 en 2 van de boeken. Klik hier om direct te bestellen.

Ellok vid Sveriges järnvägar

Door Lars Olov Karlsson en Lennart Nilsson. 368 blz. 17 x 25  cm. 135 zw/w en 278 kleurenfoto’s,  7 tekeningen. Taal: Zweeds. Artikelnummer 097-0408. Prijs € 32,95. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

In vier oudere boeken heeft Lars Olov Karlsson verteld over de Zweedse stoomlocs. Nu heeft hij samen met Lennart Nilsson, de bekende medeauteur van het handboek over Zweedse locs en motorwagens (“Svenska Lok och motorvagnar med personvagnar”, uitgave SJK, 2015), zich gewijd aan de elektrische locomotieven. Dat is een geschiedenis die bijna net zo oud is als die van de stoomloc en nog niet is beëindigd.

Na een inleidend overzicht over ontwikkeling van de elektrische tractie in de wereld en in Zweden, worden alle elektrische loctypes van de Zweedse staatsspoorwegmaatschappij SJ en die van de particuliere spoorwegondernemingen in de volgorde van hun serienummering beschreven en met gedetailleerde lijsten gedocumenteerd. Sinds de concurrentie op het spoor in 1996 is vrijgegeven, is een groot aantal ondernemingen met eigen nieuwe en bejaarde locs werkzaam geweest. De vele eigenaarswisselingen worden uit de doeken gedaan.

René Sjöstrand is verantwoordelijk voor een hoofdstuk over belangrijke onderdelen, zoals stroomafnemers, overbrengingen en de zogenaamde SAB-wielen (met rubber afgeveerde wielen), geïllustreerd met verklarende tekeningen. Het boek is tegelijkertijd een interessant leesboek en een onontbeerlijk naslagwerk. Klik hier om direct te bestellen.

Ånglok vid Sveriges industrier

Door Lars Olov Karlsson. 256 blz. 17 x 25 cm. 227 zw/w en 51 kleurenfoto’s,  3 kaarten, 4 tekeningen. Taal: Zweeds. Artikelnummer 097-0414. Prijs € 31,95. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

Bij Zweedse industrieën en bij verschillende bouwwerkzaamheden zijn er door de jaren heen meer dan 600 stoomlocomotieven gebruikt voor zowel smal- als normaalspoor. Voor een deel betrof het speciaal gebouwde industrielocs, andere werden gekocht van verschillende spoorwegmaatschappijen.

In dit boek heeft Lars Olov Karlsson gegevens bijeengebracht over al deze locs. Het gaat deels om wanneer ze gebouwd zijn en waar, maar vooral over waar ze door de jaren heen zijn gebruikt. Veel locs hebben wel op vier of vijf verschillende plaatsen dienstgedaan. Klik hier om direct te bestellen.

Het boek completeert de reeks vroegere boeken van de schrijver alle uitgegeven door Stenvalls:

• SJ: sånglok (2008) uitverkocht
• Sveriges smalspåriga ånglok. Klik hier om direct te bestellen.
• Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilda järnvägar. Del 1, BJ-LyJ. Klik hier.
• Ånglok vid Sveriges normalspåriga enskilda järnvägar. Del 2, MBJ–ÖVJ. Klik hier.

TGOJ lok och vagnar

Door Erik Sundström, Christer Fredriksson. 320 blz. 17 x 25 cm. 210 zw/w en 104 kleurenfoto’s,  7 kaarten, 13 tekeningen. Taal: Zweeds. Artikelnummer 097-0415. Prijs € 33,95. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

De drie maatschappijen die de TGOJ (Trafikaktiebolaget Grängesberg–Oxelösunds Järnvägar) vormden, Frövi-Ludvika, Örebro-Köping en Oxelösund-Flen-Wästmanland, hadden allemaal een lange en interessante geschiedenis. De hoofdtaak was het transporteren van ijzererts uit de winningsgebieden rond Grängesberg naar de haven in Oxelösund. Dat gebeurde in het begin met kleine stoomlocs en wagens, maar de eisen die een grotere transportbehoefte stelden, maakten dat zowel de locs als de wagens later veel groter werden. Het hoogtepunt waren de beroemde stoomturbinelocs van de serie M3t. De hoofdlijn werd uiteindelijk tussen 1953 en 1956 geëlektrificeerd.

In dit boek worden alle locs, motorwagens en wagens van de TGOJ-bedrijven beschreven, evenals alle elektrische en diesellocs van de opvolger TGOJ Trafik AB, die tussen 1999 en 2010 onder meer  goederenverkeer in heel Zweden verzorgde en locomotieven verhuurde. Het boek is geïllustreerd met negen kaarten en profielen en meer dan 350 foto’s. Bovendien wordt een dvd meegeleverd waarop bijna twee uur beelden van de stoomlocs van de TGOJ, de elektrische locs van de serie Ma en de diesellocs van de serie Z66 te zien zijn. Klik hier om direct te bestellen.

INTERNATIONALE BOEKEN

Locomotives of Zimbabwe

Door E.D. Hamer. 224 blz. 22 x 30 cm. 306 zw/w en 46  kleurenfoto’s,  1 kaart en 23 tekeningen. Artikelnummer 0097-0386. Taal: Engels. Prijs € 41,95. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

Dit boek is een uitgebreide herdruk van een uitgave uit 1981 en behandelt de stoomlocs en diesels van  Zimbabwe.  Dit land heette in de vorige eeuw Southern Rhodesia en was een Engelse kroonkolonie. Het land werd vernoemd naar Cecil Rhodes, een hoofdfiguur van de Engelse koloniale expansie in Afrika. Rhodes droomde van een spoorweg tussen de Kaap en Cairo, die uiteraard zou worden aangelegd en geëxploiteerd onder Engelse leiding, maar die spoorlijn kwam er nooit.  Rhodesia verklaarde zich in 1965 eenzijdig onafhankelijk en kreeg een blanke minderheidsregering, maar werd internationaal niet erkend. Dat lukte pas in 1980 onder de huidige naam. Northern Rhodesia werd Zambia.

Rhodesia was een belangrijke gebruiker van stoomlocs van het type “Garratt”, een gelede stoomloc met twee aangedreven onderstellen en één ketel. De voorraden zitten voor de ketel en achter het machinistenhuis. Daardoor kunnen een grote ketel, hoge trekkracht en grote voorraden enerzijds worden gecombineerd met een lage asdruk en flexibiliteit in krappe bogen anderzijds. Rhodesia was in de jaren vijftig begonnen met de aankoop van diesellocomotieven. Toen in 1974 de oliecrisis uitbrak, was men blij met de stoomlocs die waren overgebleven. Vele haalden nog de jaren tachtig in Zimbabwe en Zambia. Klik hier om direct te bestellen.

Gari la Moshi

Door R. Ramaer. 216 blz. 22 x 30 cm. 152 zw/w en 40 kleurenfoto’s, 5 kaarten en 108 tekeningen. Artikelnummer 097-0387. Taal: Engels. Prijs € 41,95. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

“Gari la Moshi” is Swahili voor “trein”. Dit boek is weer een uitgebreide herdruk van een oude uitgave, ditmaal “Steam Locomotives of the East African Railways” uit de David & Charles Locomotive Studies, 1974. De East African Railways (EAR) beheerden de spoorwegen in Kenia, Tanganyika (nu deel van Tanzania) en Oeganda tot de samenwerking van deze landen in 1977 werd beëindigd. Daarna werd de boedel verdeeld en raakte het spoor in verval. De Duitsers bouwden de eerste spoorlijn in het gebied in Tanganyika, de Deutsch-Ostafrika Usambara Eisenbahn, vanaf 1893. De latere lijnen werden door de Engelsen gebouwd. Desondanks koos men voor meterspoor, omdat het eerste materieel voor deze lijnen werd overgenomen van de Indian State Railways met dezelfde spoorbreedte. De stoomlocomotieven in Oost-Afrika varieerden daarom van kleine – typisch Engelse en Duitse – koloniale ontwerpen van rond de vorige eeuwwisseling tot enorme Garratts, gelede stoomlocs met twee aangedreven onderstellen, zoals de serie 59 uit 1955-56. De laatste van deze prachtige machines gingen buiten dienst tussen 1973 en 1980. Het waren toen de grootste actieve stoomlocs ter wereld. De stoomlocs van de EAR en de bijbehorende koloniale achtergrond worden uitgebreid beschreven in dit boek. Klik hier om direct te bestellen.

30 inch Railways Worldwide

Door David Scotney. 416 blz. 22 x 30 cm. 436 zw/w en kleurenfoto’s,  117  kaarten en diverse  tekeningen. Taal: Engels. Artikelnummer 097-0388. Prijs € 62,50. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

Normaalspoor (1435 mm breed) is in veel geografische en/of economische omstandigheden te duur voor de aanleg van openbare spoorlijnen. Lijnen die van lokaal belang waren en geen deel van een groter netwerk uitmaakten, konden andere spoorbreedten gebruiken, gebaseerd op de voorkeur van de bouwers van de lijn. Engelsen bouwden daarom lijnen van 3½  en 2½ foot, Duitsers van 1 meter en 0,75 m en Oostenrijkers hadden een voorkeur voor 0,76 m. Een spoorbreedte kleiner dan 75 cm wordt in het algemeen niet geschikt geacht voor openbare lijnen, wel voor militaire en industriële doeleinden. Dit boek is een encyclopedisch standaardwerk over de smalste spoorbreedten: 2½ foot (=30 inch), 750 en 760 mm en het resultaat van jarenlange research. Na een algemene inleiding van 90 bladzijden over toepassing, infrastructuur, tractie en materieel, worden alle landen ter wereld behandeld in alfabetische volgorde van Afghanistan tot Zambia, met veel kaarten en foto’s. Elk stukje met (vaak uitgebreide) referenties aan boeken en websites om nog meer te weten komen over een lijn of netwerk. Zoals altijd bij dergelijke werken, zullen kenners foutjes kunnen vinden, misschien in het hoofdstuk over Nederland en de Gelderse Tramwegen (GTW). Maar dat doet aan de kwaliteit van dit boek niets af. Dat geldt ook voor de ietwat vreemde titel: 30 inch is een ongebruikelijke aanduiding voor smalspoor van 2½ foot en dekt de lading niet. Het gaat immers ook over aanverwante spoorbreedten. Dit is een boek dat iedere smalspoorliefhebber altijd bij de hand wil hebben. Klik hier om direct te bestellen.

Narrow Gauge common carrier railways of the former Soviet Union

Door Paul Engelbert. 125 blz. 22 x 30 cm. 164 zw/w   en 56 kleurenfoto’s,  56 kaarten. Taal: Engels. Artikelnummer 097-0406. Prijs € 44,95. Gratis thuisbezorgd in Nederland bij bestelling in de webwinkel.

Dit boek van de Nederlandse auteur Paul Engelbert geeft de geschiedenis van meer dan 50 smalspoorlijnen en netwerken in de voormalige Sovjet Unie, verduidelijkt met een veelheid aan kaarten. Hoewel Rusland vooral wordt geassocieerd met breedspoorlijnen (1524 mm spoorbreedte) heeft het land duizenden kilometers smalspoor geëxploiteerd. In het tijdperk van de Tsaar werd smalspoor gezien als een mogelijkheid om het spoorwegnet snel uit te breiden. Veel van deze lijnen werden later op de normale Russische spoorbreedte omgebouwd. De tweede bouwperiode was het gevolg van nieuwe wetgeving aan het eind van de negentiende eeuw. Hierdoor konden zijlijnen van het breedspoornet worden gebouwd en ontstonden smalspoornetwerken in de Baltische republieken en de Oekraïne. Een uitgebreid smalspoornet in Sachalin (aangelegd door Japan) werd na 1945 overgenomen en is nog in gebruik. De laatste grote bouwperiode was in de jaren vijftig in vooral Kazachstan, als onderdeel van de Maagdelijke-grondencampagne, een landbouwprogramma in de regeerperiode van president Nikita Chroesjtsjov. Het programma mislukte. Van deze 750 mm lijnen is nog één lijn in gebruik voor vervoer van uraniumerts.

Klik hier om direct te bestellen.

Dezelfde auteur schreef voor Stenvall eerder Duitstalige boeken over smalspoorlijnen in Hongarije en Bulgarije:

• Schmalspurig durch Bulgarien (2002). Klik hier om direct te bestellen.
• Schmalspurig durch Ungarn I (2007) uitverkocht
• Schmalspurig durch Ungarn II (2011). Klik hier om direct te bestellen.

Met dank aan Frank Stenvall, Paul Anderson voor de foto’s en informatie en Gerrit Reuvekamp voor de vertalingen.