Archiefnieuws – maart 2016

Nieuw: historische films op de NVBS-website (zie onderaan)

door Oege Kleijne

De Amsterdamse sneeuwdienst 1902 – 1961 gedocumenteerd

door Dirk Eveleens Maarse

Vroeger, toen de winters nog winters waren, de Unimog nog niet was uitgevonden, en sneeuw er gewoon bij hoorde, hadden trambedrijven speciaal materieel in dienst om de winterse ongemakken te bestrijden.

NVBS Railverzamelingen bezit ook een enorm foto-, documenten- en tekeningenarchief, waartoe ook deze routekaart van de Amsterdamse sneeuwdienst behoort. Elke kleur is een route voor een bepaalde sneeuwdienst die gereden moet worden. Collectie NVBS Railverzamelingen.

Dankzij de bij de Stichting NVBS Railverzamelingen aanwezige collectie van Prof. Herman Duparc en de recent verworven nalatenschap van Piet Kiers hebben we een uitstekend inzicht in de sneeuwbestrijding bij de Amsterdamse tram door de jaren heen.
Er stonden op het hoogtepunt twintig pekelmotorwagens – vroeger reizigersmaterieel – en twee gigantische Amerikaanse sneeuwveegmotorwagens ter beschikking om de rails sneeuwvrij maken.

Sneeuwveegmotorwagen Sv 2 op de Amsterdamse Slotermeerlaan tijdens de strenge winter 1962/63, gevolgd door twee dubbelgelede wagens van lijn 13 op 30-12-1962. Foto: J. Deijs. Collectie NVBS Railverzamelingen.

Vastgestelde routes

Elk najaar bereidde de Gemeentetram Amsterdam (en het latere Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam) de “sneeuwdienst” nauwgezet voor. De motorwagens werden over de remises verdeeld, elk met een eigen vastgestelde route, waardoor er een uitgekiende dekking van het net werd gerealiseerd en, uiteraard, de bijbehorende personeelsroosters. Elke winter gaf het vervoerbedrijf een boekje uit waarin het nodige was vastgelegd.
NVBS Railverzamelingen beschikt over een vrijwel complete serie van dergelijke boekjes, beginnend met de winter 1902/03 en eindigend met de winter 1961/62. Slechts de winter 1903/04 ontbreekt, evenals uiteraard de winter 1944/45, de Hongerwinter, toen de meeste trams die zich nog op straat vertoonden door de bezetter in de richting Duitsland werden afgevoerd.

Op 15 februari 1979 – tijdens een eveneens strenge winter – houdt pekelmotorwagen P 19 (ex-motorwagen 471) de rails berijdbaar op de Vrijheidslaan. Collectie: NVBS Railverzamelingen.

Samenvattende tabellen

Piet Kiers heeft zich grondig verdiept in het onderwerp, waarschijnlijk met de bedoeling erover te publiceren. Hij stelde daarbij een aantal samenvattende tabellen samen over de periode 1902 – 1975, die een aardig inzicht geven in de materie.
Losse documenten tonen bijvoorbeeld voor een aantal jaren de diverse pekelroutes, en betreffen het sneeuwvrij houden van wissels, een lijstje met koffieplaatsen voor het personeel, een vergelijkend onderzoek naar mijnzout versus zeezout, ijzelbestrijding op de puiruiten van motorrijtuigen, een proef met betrekking tot de sproeisnelheid in 1937 en nog veel meer.

Inzage op afspraak

Al deze documentatie, die een volledige archiefdoos vult, is in Amersfoort door alle NVBS-leden en andere serieus geïnteresseerden op afspraak in te zien.
Meer informatie: SNR Documentatie Tramwegen Nederland, dwem@bart.nl

Nieuw: historische films op de NVBS-website

door Oege Kleijne

Tijdens de jubileumbijeenkomst van de NVBS op 27 februari 2016 heeft Ton Pruissen, beheerder van het NVBS/SNR-filmarchief, het digitale filmarchief op de NVBS-website officieel geopend.

De “Zwanenzang van de Silvolde” toont de laatste ritten met de jubileumstoomtram van de Gelderse Tramwegen (GTW) tussen Doetinchem en Doesburg.

Momenteel staan vijftien films op de website van de NVBS. De onderwerpen variëren van de NVBS-jubileumexcursie in 1956 met stoomlocomotief 3737 en coupérijtuigen, de NS in de jaren vijftig, tot en met kleurenbeelden van de Rotterdamse Tramweg Maatschappij in haar nadagen en de bijzondere ritten met stoomlocomotief Silvolde van de Geldersche Tramweg-Maatschappij. Een bijzondere rolprent is die over de Arnhemse tram, ergens midden jaren dertig, aangevuld met beelden uit de zomer van 1940.
De afgelopen jaren is hard gewerkt om de films te monteren en te digitaliseren. Tevens is er geluid en soms ook muziek onder gezet en zijn deze bijzondere historische filmbeelden van commentaar voorzien.

Slimme montage

Bijzonder aan deze rolprenten is de combinatie die Ton Pruissen, ondersteund door Nico Spilt, heeft weten te maken van filmmateriaal van verschillende makers. Door een slimme montage die niet alleen kennis vereist van filmtechniek, maar ook van de historie van trein en tram, zijn logisch samenhangende films ontstaan die bij velen al snel nostalgische gevoelens of herinneringen zullen oproepen. Samen met de Dienst Ondersteuning Informatievoorziening (DOI) is gezorgd voor een fraaie presentatie op de website.

Een screenshot van een deel van de NVBS-website waarop de film worden beschreven en kunnen worden bekeken. Hier is voor elk wat wils, zowel voor de spoor- als de tramliefhebber.

Veel activiteiten

De introductie van filmbeelden op de NVBS-website is een van de vele activiteiten van de Stichting NVBS Railverzamelingen (SNR). Deze organisatie maakt momenteel een omvangrijke digitaliseringslag en zoekt daar nog vrijwilligers voor.