De Vennbahn
door Oege Kleijne
Lekker fietsen over een voormalige spoorlijn en genieten van het natuurschoon, fraaie uitzichten en bijzondere dorpen en steden. Dat kan op de zogeheten Vennbahn: van Luxemburg tot Aachen, door de Eifel/Ardennen. Wie deze route volgt, blijft de gehele tijd (behalve bij het eindpunt in het hertogdom Luxembourg en het startpunt in Aachen) in België, ook al loopt het voormalige traject gedeeltelijk door Duitsland.
Roelof Hamoen had het geluk mee te mogen rijden met de dagelijkse goederentrein over de Vennbahn van Raeren naar Sourbrodt en Weywertz. DB-loc 215 133 gaat terug naar Stolberg met één zelflosser. Rechts NMBS-loc 8442 met wagens die van de 215 133 zijn overgenomen: een open tweeasser met briketten en (buiten beeld) twee zelflossers met steenkool. Raeren, 4 september 1984. Foto: Roelof Hamoen.
Geschiedenis
Voor wie het voorgaande te cryptisch is, die krijgt de verklaring in de geschiedenis van deze bijzondere spoorlijn die in 1889 geopend is.
De lijn liep van het Duitse Aachen naar Troisvierges in Luxemburg en was bedoeld voor het vervoer van kolen en ijzererts uit de regio rond Aachen naar de staalindustrie in Luxemburg en Elzas-Lotharingen, dat toen deel uitmaakte van Duitsland. De lijn lag bij de opening vrijwel geheel in Duitsland. De Vennbahn vormde toen de kortste weg tussen deze gebieden en dat bleek een gouden greep: het vervoer nam fors toe en de lijn kreeg over vrijwel de gehele lengte een tweede spoor.
Het reizigersverkeer speelde een ondergeschikte rol.
De dagelijkse goederentrein op de Vennbahn is aangekomen in Weywertz. De wagen met briketten wordt hier naar de laad- en losplaats gerangeerd; de twee zelflossers gaan door naar een kolenhandelaar in Bütgenbach (4 september 1984). Foto: Roelof Hamoen.
Uitbreiding
In de loop der jaren ontstond rond de Vennbahn een voor een middelgebergte relatief fijnmazig netwerk van lokaal- en hoofdspoorwegen, zowel in België als in aangrenzende delen van de Eifel. In de laatste twintig jaar zijn vrijwel al deze aansluitende lijnen afgebroken of is de dienst daarop gestaakt. Slechts de hoofdverbindingen Luik – Luxemburg en Keulen – Trier zijn overgebleven, hier en daar aangevuld met enkele zijlijnen voor museumtreinen.
Interbellum
Na de Eerste Wereldoorlog moest Duitsland grote gebieden afstaan. Regio’s rond Eupen en Kalterherberg gingen over naar België. Hierdoor kruiste de Vennbahn verscheidene keren de grenzen tussen Duitsland en België. Bij elke grens moesten controles worden uitgevoerd. Om dit probleem op te lossen, moest Duitsland de grond van de lijn en de daarop staande gebouwen en installaties, maar ook de emplacementen, aan België overdragen. De lijn was dus een Belgische exclave geworden (en is dat nog steeds).
Het goederenvervoer liep na de Grote Oorlog sterk terug. Het bescheiden reizigersverkeer bleef. Het vervoer herleefde tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de Vennbahn weer geheel tot Duitsland behoorde.
Bij het station van Konzen passeert de dagelijkse goederentrein naar Raeren een drukke weg. Let op de overweginstallatie: die is Duits. Alleen het spoor ligt hier op Belgisch grondgebied (4 september 1984). Foto: Roelof Hamoen.
Omwegen
Na de Tweede Wereldoorlog ging de Vennbahn opnieuw over in Belgisch eigendom. Het schaarse reizigersvervoer bleek al snel verliesgevend. De trein kon niet concurreren met de buslijnen, die kortere routes volgden. De Vennbahn moest omwegen maken om hoogte te winnen.
In het goederenvervoer bleef de lijn wel van betekenis voor de regio. Zo reden naar Sourbrodt zware treinen met legermaterieel, bestemd voor het kamp Elsenborn. Voor buiten-profielvervoer bleef de grensoverschrijdende lijn Stolberg – Raeren van belang. Deze verbinding kon worden opgeheven na de aanpassing van de sporen in de tunnel bij Gemmenich (Antwerpen – Montzen – Ruhrgebied).
Na de lunchpauze in Sourbrodt gaat het personeel van loc 8442 terug naar Raeren met platte wagens. Het station heeft een groot emplacement, omdat het dient als overslagpunt voor de naburige legerbasis Elsenborn (4 september 1984). Foto: Roelof Hamoen.
Sluitingen
Door de concurrentie van de vrachtwagen daalde het goederenvervoer gestaag. Sluiting van de Vennbahn volgde in verschillende stappen. Begin januari 2004 viel het doek voor het overgrote deel van de lijn waarover nog goederentreinen reden.
Sinds 1989 heeft de Vennbahn ook als museumspoorlijn dienst gedaan. In 2001 kwam hieraan een einde door geldgebrek bij de museumorganisatie en het uitblijven van spoorvernieuwing.
Geld was er wel voor de aanleg van een fietspad. Voor de echte spoorzoeker verdwijnt dan veel van de charme van de lijn, maar onderweg is veel te zien van het vroegere spoor, zoals stations, tunnels (!) met fietspad en viaducten. Tussen Sourbrodt en Kalterherberg ligt nog steeds spoor, dat met spoorfietsen is te berijden.
Van de vroegere Vennbahn resteren verder nog twee delen: van Stolberg (Duitsland) tot Raeren (België) en van Raeren naar Eupen. Tussen Stolberg en Stolberg Altstadt rijdt de Euregiobahn met reizigerstreinen.
Met dank aan:
Otto Cox
Roelof Hamoen
Raymond van de Hoven
Ton Stevenhagen,
Secretaris Spoorgroep Luxemburg
Een viaduct als restant van de lijn Born – Vielsalm die de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog aanlegden. Beneden is de Vennbahn naar St. Vith te zien (5 september 1984). Foto: Roelof Hamoen.
De Vennbahn als fietspad
De Vennbahn heeft als fietspad een lengte van 125 kilometer en kent stijgingen tot maximaal twee procent. Wie de lijn dalend wil berijden, begint in Luxemburg op het station Troisvierges (gelegen aan de spoorverbinding Luik (Liège Guillemins) – Luxemburg). In de rechter kolom staat een overzicht van websites over deze bijzondere spoorweg.
Het overwoekerde emplacement van St. Vith met rechts een voormalig personeelsgebouw, waarin nu een museum is gevestigd over de geschiedenis van de streek en van de Vennbahn (5 september 1984). Foto: Roelof Hamoen.
Ongeveer op hetzelfde punt, bijna twintig jaar later, in 2013. De Vennbahn is omgetoverd tot fietspad. Foto: Oege Kleijne.
| [printfriendly] |
Over vakantietipsTegenwoordig is vakantie in de winter voor velen heel gewoon. We zoeken dan de besneeuwde hellingen van een Alpenland of kiezen voor de zon in een ander werelddeel. Of pakken een weekendje weg. In Vakantietip(s) belicht de redactie of een van de lezers een populaire vakantiebestemming met bijzondere railattracties in de omgeving. Dat mag een prachtig gebied zijn in Frankrijk met een mooie museumspoorlijn, maar ook een bestemming ver weg en een tip voor een bijzondere trein- of tramrit of materieelsoort. Lezers die voor deze rubriek een tekst met foto’s willen inzenden, |
Attracties en reizenVennbahnmuseumIn Monschau (Duitland) houdt het Vennbahn Museum de herinnering aan de Vennbahn levend. Het museum ligt in het dal en dat betekent een flinke afdaling (of stijging). In St. Vith (België) biedt het Heimatmuseum eveneens een blik in de geschiedenis van de Vennbahn. Dit museum bevindt zich in het vroegere personeelsgebouw, na de Tweede Wereldoorlog stationsgebouw van St. Vith. Met de trein – zelf aan de slagMet de trein vanuit Nederland naar Aachen en Stolberg Altstadt is relatief gemakkelijk via de route Heerlen – Herzogenrath. Let op de overstap in Herzogenrath. Met de trein via de TreinreiswinkelNog gemakkelijker dan zelf regelen: een driedaagse reis boeken bij de Treinreiswinkel. Vanaf elk station in Nederland. De laatste stukjes spoor berijdenTussen Sourbrodt en Kalterherberg is het sinds 2004 mogelijk met spoorfietsen een van de laatste stukjes ongeschonden spoorlijn te berijden. Lees verder op de website van deze organisatie. Tussen Stolberg (Rheinland) en Stolberg Altstadt kan de trein (de Euroregiobahn) worden genomen, het laatste stukje Vennbahn dat door reizigerstreinen wordt bereden. Raeren – een bijzonder stationEigenlijk verboden gebied, maar het station Raeren in het Duitstalige deel van België herbergt bijzondere gasten zoals een oude tramlocomotief en voormalige 2400-en van de NS. Kijk ook eens in de richting van Duitsland, want hier staat een oeroud armsein, vermoedelijk uit de beginperiode van de lijn. Dergelijke seinen staan ook in de richting van Eupen. Websites over de Vennbahn De Vennbahn (rode lijn). Tekening: Roelof Hamoen. De kaart op een grotere formaat op de website Op ijzeren wegen.
Een greep uit de vele websites rond de Vennbahn en de aansluitende lijnen: *Wikipedia (Nederlands) *Wikipedia (Duits) *Eisenbahn in Stolberg *Op ijzeren wegen *De vroegere vereniging die de museumlijn exploiteerde (Duits) *Een voorproefje op de website Railtrash *Walheim – met dank aan de Eisenbahnfreunde *Raeren op spoorbus.be *Film: de Vennbahn tussen 1999 en 2013 *Film: de laatste trein op de Vennbahn Websites over het fietsen op de Vennbahn*Vennbahn.eu *Eifel.info BoekenMeer informatie in de NVBS-Bibliotheek Die Geschichte der Vennbahn, door Günter Marenberg Vennbahn: damals und heute/hier et aujourd′hui/vroeger en nu La Vennbahn: chronique d′une fin annoncée, door Hubert Groteclaes, Michel Lebeau en Roland Marganne (1e druk) Hommage à la Vennbahn, door Michael Heinzel, Klaus-Dieter Klauser en Roland Marganne Hommage à la Vennbahn, door Michael Heinzel, Klaus-Dieter Klauser en Roland Marganne DVDRailjournaal 1993: Deel 1 |