Praag (Tsjechië)

Gouden stad met veel soorten railvervoer

De schitterende, oude binnenstad, de bijna meanderende Moldau, veel cultuur en historie, lekker eten en drinken en veel interessants op spoor-, metro- en tramgebied. Dat wacht de bezoeker van de Tsjechische hoofdstad. Niet voor niets staat Praag in de top tien van de meest bezochte Europese steden. Wie zowel de stad als het railvervoer wil beleven, heeft aan een lang weekend niet genoeg.

door Ernst van Gulden

Tot de voornaamste toeristische attracties behoren de historische binnenstad, die zelfs op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat. Daarnaast de Pražský hrad (Praagse burcht), Vyšehrad (“hoge burcht”, met een fraai uitzicht over een spoorwegbrug en de stad), Karlův most (Karelsbrug), Staroměstskě námĕstí (Oude Stadsplein), Petřin en het beroemde Václavské náměstí (Wenceslausplein), waar in 1968 zich de Praagse Lente (opstand tegen de communisten) en in 1989 de fluwelen revolutie (geen communistische overheersing meer) zich afspeelde.

Gezicht op het waarmerk van de stad vanuit de wijngaarden: De Praagse burcht (Pražský hrad). Foto: Ernst van Gulden, 17 juli 2013.

Buiten de gebaande paden

Ook buiten de gebaande paden is er voldoende te vinden, zoals een klein KGB museum, Starý židovský hřbitov (de oude Joodse begraafplaats) en de nodige uitzichtpunten over de stad, in bijvoorbeeld een wijngaard. Kortom: te veel om op te noemen.

Wie Praag eenmaal bezocht heeft zal beamen dat de stad haar titel “Gouden Stad” waard is en zal zeker de stad nog een keer bezoeken.

TRAM

Praag bezit een omvangrijk tramnet. Samen met de metrolijnen vormt dit de ruggengraat van het openbaar vervoer in deze stad. En Praag kan bogen op een rijke tramgeschiedenis. De eerste paardentram in Praag, met een uiteindelijke lengte van 20 kilometer, begon zijn diensten in 1875. In 1891 reed de eerste elektrische tram op een stukje van 800 meter in het stadsdeel Letná naar het terrein van de grote 100-jaar-tentoonstelling. Vijf jaar later ging in 1896 de eerste “echte” elektrische tramdienst van start: van Florenc via Libeň naar Vysočany. In 1914 waren de vele particuliere tramlijnen inmiddels versmolten tot één gemeentebedrijf met een gezamenlijke lengte van zo’n 100 kilometer.

Omvangrijk net

Praag maakt zijn opwachting met een omvangrijk tramnet ruim 140 kilometer, 25 reguliere lijnen (lijnnummers 1-22 en 24-26), een museumlijn (lijnnummer 91) en negen nachttramlijnen (51-59). Vanaf dit jaar rijdt er dagelijks (van 8:30 tot 19:00) een extra nostalgische lijn 23 met uitsluitend oude motorwagens van het type T3. Bij omleidingen worden vaak andere lijnnummers (30-40 en 50) gebruikt en niet de reguliere.

Een karakteristieke, nog bijna in originele staat bevindende, Tatra T3 passeert hier de Most Legií, met op de achtergrond het Nationaal Theater, op weg naar Sídliště Řepy. Let op de lijnnummerborden aan de zijspiegels. Wie nog een rit wil maken met deze oude trams of er een foto van wil maken, moet niet te lang meer wachten, want ze worden momenteel vervangen door nieuw materieel.
Foto: Ernst van Gulden, 13 oktober 2014.

Materieel

Het trammaterieel van het Praagse vervoersbedrijf (Dopravní podnik hlavního města Prahy) bestond op 31 december 2016 uit de volgende hoofdtypen: ČKD Tatra/Pragoimex T3, ČKD DS T6A5, ČKD Tatra KT8D5 en Škoda 14T, 15T, 15T4. In totaal omvatte het materieelpark op die datum niet minder dan 801 trams voor de reguliere dienstuitvoering. Daarnaast beschikt de vervoersmaatschappij ook over een uitgebreid arsenaal aan werkmaterieel.

Van de bovengenoemde typen zijn de (min of meer originele) T3-wagens gebouwd door ČKD Tatra het meest bedreigd. Deze wagens worden op dit moment vervangen door het nieuwe lagevloertrams van Škoda: 15T4 ForCity Alfa Praha.

Škoda 15T “ForCity Alfa Praha” wagen 9203 rijdt over de nieuwe Troja-brug over de Moldau op 6 oktober 2014. Deze brug vervangt een oude Bailey-brug uit 1980, die tot dan toe de wijken Holešovice en Troja met elkaar verbond. De brug maakt deel uit van de tweede route door Praag (zie hieronder). Foto: Ernst van Gulden.

Lijnen

Daar Praag in een kom aan Moldau ligt zijn bijna alle eindpunten van de lijnen hoger gelegen. De mooiste – vanwege onder meer de schitterende uitzichten:

• De lijnen 4, 5, 12 en 20 vanaf Anděl naar Sídliště Barrandov. Halverwege deze lijn ligt een grote dalbrug met een fraai uitzicht over de Praagse Semmering (zie onder treinen).
• Lijn lijn 22 vanaf het pittoreske Malostranské náměstí, via een enkelsporig (strengelspoor) poortje en een stijl tramtraject naar de Praagse burcht via Chotkovy Sady.
• De route met heen tramlijn 17 en terug lijn 10. Te beginnen lijn 17 bij het Národní divadlo (Nationaal theater) via de Karlův most (Karelsbrug) en de Moldau, naar het eeuwfeest tentoonstellingsterrein Výstaviště, vervolgens over een nieuwe brug over de Moldau en tot slot het steile traject van Nad Trojou tot Ke Strice.. (De laatstgenoemde doet meer denken aan een klein dorpje, dan een grote stad). Voor de terugweg kan – ter afwisseling – tramlijn 10 worden genomen. Deze rijdt via Bulovka, Palmovka en Krecárek (dalviaduct over het spoor) naar Flora.
• Daarnaast kunnen liefhebbers van museumtrams de toeristische tramlijn 91 nemen, die in de zomer op zondagen rondjes door de stad rijdt. Het lijnnummer komt uit het eeuwfeestjaar 1991, waarin deze lijn voor het eerst haar rondjes reed. Dit jaar wordt deze lijn geëxploiteerd onder het lijnnummer 41.

De historische motorwagen 2272 (gebouwd door Ringhoffer in 1930) rijdt speciaal voor toeristen en tramliefhebbers met bijwagen 999 uit 1926 op lijn 91 door het centrum van Praag. Hier rijdt deze historische tram op 20 oktober 2014 door de Vodičkova straat vlak bij het Wenceslausplein. Deze lijn rijdt alleen op zondagen in de zomer. Foto: Ernst van Gulden.

METRO

De basis voor het huidige metronetwerk werd gelegd in 1960 als ondergrondse tram. Op 9 augustus 1967 werd de bouw van het eerste station gestart: Hlavní nádraží (het Praagse Hoofdstation). Na de Praagse Lente (in 1968) werd het concept aangepast onder de invloed van Sovjet-adviseurs. De eerste metrolijn werd geopend op 9 mei 1974 tussen de stations Sokolovská (huidige benaming Florenc) en and Kačerov. Het huidige netwerk is ongeveer 60 kilometer lang en loopt voornamelijk ondergronds of door een bovengrondse tunnelbuis. Praag bezit drie metrolijnen (A, B en C), die in het centrum een driehoek vormen, waardoor vanuit elke metrolijn op de andere overgestapt kan worden.

Enkele stations zijn na de Fluwelen revolutie qua naamgeving aangepast om de herinnering aan het communisme uit te wissen. Voorbeelden zijn: Anděl (was: Moskevská), Dejvická (was Leninova) en Háje (was: Kosmonautů).

Materieel

Het materieelpark omvat in totaal 730 metrowagens van het type 81-71M (gemoderniseerd uit de oorspronkelijke Sovjetmetro’s 81-71) en M1 (nieuwbouw door Škoda). Daarnaast bezit het vervoersbedrijf een historisch metrotreinstel van het eerste, niet meer in dienst zijnde, type Ečs.

Het historische metrostel van het type Ečs in het depot van het trammuseum in Střešovice op 19 februari 2011. Foto: Ernst van Gulden.

Bijzonderheden

De oorspronkelijke metro is gebouwd naar Sovjet-voorbeeld met voornamelijk middenperrons. De latere uitbreidingen zijn echter in een geheel andere (modernere) stijl gebouwd, zoals de stations Prosek en Střížkov. Geleidelijk breidt het Praagse stadsbestuur het metronet uit met onder meer plannen voor een verlenging naar de Praagse luchthaven (Letiště Václava Havla Praha).

Een metrostel, met als eerste wagen 3101, van het type 81-71M nadert de halte Malostranská op 24 april 2008. De wandbekleding met bollende tegels is kenmerkend voor de eerste metrolijnen. Foto: Ernst van Gulden.

FUNICULAIRE

Praag heeft ook een funiculaire (Lánovka), een kabelspoorlijn. Deze funiculaire heeft een lengte van 510 meter en loopt vanaf Újezd via Nebozízek naar het 130 meter hoger gelegen Petřín, waar een mini-Eiffeltoren (Petřínská rozhledna, de Petrin-uitkijktoren) en een spiegellabyrint te vinden zijn. Deze kabelspoorweg is in 1851 geopend. Na een landverschuiving in 1965 werd hij pas in 1985 in zijn huidige vorm heropend en brengt hij met een snelheid van vier meter per seconde de toeristen naar boven.

Een historische opname van de kabelspoorweg in Praag uit de zomer van 1989.
Foto: Ernst van Gulden.

Daarnaast zijn er nog twee bijzondere vervoermiddelen:

• een kabelbaan in de ZOO van Praag en
• een schuinlopende lift die het hoger en lager gelegen gedeelte van het Mövenpick-hotel in Praag met elkaar verbindt.

TREIN

De eerste spoorlijn in Tsjechië liep van het Oostenrijkse Linz naar Budweis (opening 1832). Niet de te verwachten stoomlocomotief trok de treinen, maar paarden vormden de tractie. Praag moest nog even wachten. De stad mocht de eerste trein op 20 augustus 1845 feestelijk onthalen over de Kaiser Ferdinands-Nordbahn, de spoorlijn tussen Wenen en Břeclav. En dat was een stoomtrein. Vijf jaar later werd deze lijn doorgetrokken aan de noordkant van de Moldau in de richting van Duitsland. De tweede belangrijke (en nog bestaande) lijn, die Praag met Plzeň (Pilsen) verbindt, werd in 1862 geopend als onderdeel van de Česká západná železnica (Böhmische Westbahn). Inmiddels was al de nevenlijn naar Kladno aan het net toegevoegd.

Geleidelijk aan ontwikkelde Praag zich als een spin in het spoorwegweb voor zowel de hoofdlijnen als nevenlijnen in de (wijde) omgeving. De elektrische treinen rijden op 3000 Volt gelijkstroom, maar de plannen liggen klaar om het net om te vormen naar 25 kV/50 Hz wisselspanning.

Stations

Praag telt niet minder dan 46 stations en haltes. Het belangrijkste station is Praha hlavní nádraží (ook met “Praha Hl.N.” aangeduid). Het station ligt vlakbij het centrum en het Václavské náměstí (Wenceslasplein).

Een aanrader is een kijkje op het eerste perron, waar het Fantova kavárna (“Fanta Café”) gelegen is, vernoemd naar de architect Josef Fanta. Aan de zuidkant van dit perron bevindt zich een beeldengroep, die herinnert aan Nicolas Winton, die tijdens de Tweede Wereldoorlog honderden Joodse kinderen (per trein) heeft gered van de dood.

Het belangrijkste voorstadsstation is Praha Masarykovo nádraží (Masaryk-station). Vanuit dit station vertrekken de regionale treinen naar het noorden, oosten en westen.

Modern voorstadsmaterieel op het Praagse Hoofdstation op 11 juni 2012. Links “CityElefant”-dubbeldekstreinstel 471.028-1 naar Beroun (S7) en rechts rangeert “Regionova”-dieseltreinstel 814.223-4+014.012-9+814.224-2 voor de S80. Helemaal rechts is nog een “Pendolino”-treinstel te zien. Foto: Ernst van Gulden, 11 juni 2012.

Reistips – nevenlijnen

Praag kent een uitgebreid net van hoofd- en lokaalspoorlijnen. Naast een algemeen nummer van de spoorlijn in Tsjechië, kent het Praagse vervoergebied eigen lijnnummers voor bepaalde verbindingen. Een volledig overzicht is de website Ropid te vinden. Uit de veelheid van lijnen die de moeite van het bereizen waard zijn, lichten we er twee uit.

1. Praagse Semmering

De start is op Praag Hl.N. Neem vanaf de trein op lijn 122 naar Rudná u Prahy. De lijn voert over Moldau, maar ook langs de Praagse Semmering (een reeks van bruggen in een fraai dal, midden in Praag). In de weekeinden rijdt hier ook een oude motorwagen (Pražský motoráček) in de normale dienst tot Praha-Zličín. Vanaf Rudná u Prahy kan de terugreis worden aanvaard, waarbij deze rit ditmaal niet over maar onder twee viaducten van de Praagse Semmering, via lijn 173, naar Praha-Smíchov doorvoert.

Een motorwagen van de reeks 831 (831.117-7/M262.1117) van de museumclub KŽC passeert een van de bruggen, die deel uitmaakt van de Praagse Semmering op weg naar Hostivice op 19 oktober 2010. Onder het metalen brugdeel van dit vaduct loopt de andere spoorlijn. Op de achtergrond is een klein stukje van dezelfde lijn te zien. De ritten zijn een echte aanrader. Foto: Ernst van Gulden.

2. Sázava-dal

Wat verder buiten Praag, maar zeker de moeite waard, is een ritje door het (soms diepe) dal van de Sázava, een zijrivier van de Moldau. De trein van lijn 210 begint ook hier in het station Praag Hl.N. en rijdt naar Vrané nad Vltavou en Čerčany. De terugreis kan al beginnen in Týnec nad Sázavou, maar vanwege de fraaie route is het aan te bevelen door te reizen naar Čerčany en vandaar de trein via lijn 221 terug te nemen naar Praag.

Materieel

Het materieel is divers te noemen. Niet alleen de Tsjechische staatsspoorwegen ČD/České dráhy komen met reizigerstrein en locomotieven in Praag, maar ook de Slowaakse (ŽSSK), Poolse (PKP), Oostenrijke (OeBB) en Duitse (DB) spoorwegen. Daarnaast zijn er ook particuliere maatschappijen in Praag actief. Te noemen zijn:

• KŽC Doprava (stoptreinen op lijn 070 tot Praha-Čakovice) èn een aantal over de eerdergenoemde lijn over de Praagse Semmering),
• RegioJet en LeoExpress (sneltreinen op spoorlijn 010 (heenweg en een aparte tabel voor de terugweg) in de richting van Slowakije/Brno) en
• Arriva Transport Česká Republika (spoorlijn 221 naar Benešov u Prahy en incidenteel Trenčín).

Motorwagens van de reeks 810 van KŽC Doprava voeren de stoptreindienst uit op lijn 070 van Praha Masarykovo nádraží naar Praha-Čakovice. Hier staat motorwagen 810.517-3 (M 152.0517) gereed voor de terugreis op 27 mei 2015.
Foto: Ernst van Gulden.

Enkele highlights qua materieelinzet:

• Door een diesellocomotief getrokken dubbeldekstreinen zijn in het weekend te vinden op spoorlijn 210 (vertrek 8:09 en 9:15 en terugkomst om 17:35 en18:35 op Praha Hl.N.)
• Losse dieselmotorwagens van de serie 810 (Broodtrommel) rijden nog op de spoorlijnen 122 (voor de ČD) en 070 (voor KŽC Doprava).
• Op de stadslijn S41 (Praha-Libeň – Roztoky u Prahy) worden dagelijks nog dagelijks de laatste karakteristieke oude elektrische treinstellen ingezet van de reeks 451, welke alleen rond Praag te zien zijn. In de weekeinden rijdt deze lijn door naar Praha-Hostivař.

De karakteristieke reeks 451/452 rijdt waatschijnlijk dit jaar zijn laatste rondjes als driedelig treinstel op de S41 (Praha-Libeň – Roztoky u Prahy). Hier komt een treinstel aan in Praha-Libeň op 18 augustus 2015. Foto: Ernst van Gulden.

MODELTREINEN

Liefhebbers van modeltreinen kunnen zowel de maandelijkse beurs in de mensa van de universiteit (8:00-10:00) als de Království Železnic (grote modelbaan) bezoeken.

RAILMUSEA

Musea die zich uitsluitend richten op het railvervoer, zoals bijvoorbeeld het Nederlandse Spoorwegmuseum dat doet, heeft de Tsjechische hoofdstad niet. Wel zijn er musea waarin dit type vervoer een rol speelt.

• Národní technické muzeum (nationaal technisch museum) bezit een kleine collectie spoorwegmaterieel en modellen. Het grootste deel staat in opslag en wordt zo nu en dan gebruikt voor extra ritten. Zie de website voor de openingstijden.
• Výtopna Zlíchov is een klein depot in het zuidwesten van de stad. Er is hier een kleine collectie museummaterieel te vinden.
• Muzeum MHD is het tram- en (trolley)bus-museum van Praag, gevestigd in de (oude) remise van Střešovice. Dit museum bezit een grote collectie tram- en (trolley)bus-materieel. Ook is er een metro aanwezig. Regelmatig worden er ook (niet openbare) ritten door de stad georganiseerd.

Stoomlocomotief 375.007 in het Nationaal technisch Museum op 17 februari 2011. Foto: Ernst van Gulden.

KLEINE RAILTIPS

Praag kent veel mooie plekken om te genieten van het Tsjechische bier. Dit tramcafé is voor railliefhebbers een aanbeveling waard. Foto: Ernst van Gulden, 27 juni 2012.

Praag heeft – tot slot – nog enkele aardige railattracties. Op het Václavské námestí in het oude centrum staan twee tramwagens, ingericht als Café Tramvaj. Op ditzelfde plein staat het Výtopna Railway Restaurant, waar een modeltrein de drankjes rondbrengt.