De vorige zoekplaatjes: een Nederlandse stoomtramlocomotief en een station in Oostenrijk

door Oege Kleijne

Een oude tramwegloc – nieuwe inzichten!

De informatie over de stoomtramlocomotief die in het vorige nummer van NVBS Actueel bij de foto was afgebeeld, blijkt na aanvullend onderzoek en overleg tussen tramexperts Dirk Eveleens Maarse en Hans de Haan, beiden actief voor de Stichting NVBS-Railverzamelingen (SNR), niet te kloppen.

Vervolgonderzoek op de bevindingen van Dirk Eveleens Maarse levert nieuwe inzichten. Op de foto van H.G. Hesselink staat stoomtramlocomotief NZH A15 in Voorburg. Collectie: H.G. Hesselink/NVBS-Railverzamelingen.

Hans de Haan schrijft: ‘Naar aanleiding van de reactie op het zoekplaatje van de Merryweather-locomotief in Voorburg, ben ik nog gaan spitten in andere foto’s en heb ik contact gezocht met Dirk Eveleens Maarse. De conclusie is dat het toch geen locomotief van de NRS/SS/NS is, maar locomotief NZH A15 die via de HSM van de Rijnlandsche Stoomtramweg-Maatschappij (RSTM)afkomstig was. “A 15” staat ook achterop een afdruk van die foto in de SNR-fotoverzameling. Ik had al eerder bij het invullen van de gegevens een studie gemaakt naar de beide locomotiefseries en vastgesteld dat het een oude RSTM-loc was. De conclusie is nu dat het een locomotief moet zijn die werd gebruikt bij de heraanleg, elektrificatie en omsporing (van smal naar normaalspoor) van de tramlijn Leiden – Den Haag (na opening geëxploiteerd door de NZH) en die werd gestald in Voorburg. De datering moet dan ook worden uitgebreid van medio 1922 tot april 1924.
Zeker is dat bij de tijdelijke stoomexploitatie van Veur naar Scheveningen NS-locs werden gebruikt met eigen materieel. Ook zeker is dat de NZH enkele rijtuigen heeft ingebracht voor die dienst. En, wie weet, ook een locomotief. Er zijn maar weinig foto’s uit die tijd.’

Verbouwing tot elektrische tramlijn met normaalspoor

Desgevraagd voegt Hans de Haan er nog informatie over de reden van de inzet van dergelijke stoomtram- en NS-stoomlocs aan toe: ‘De vernieuwing van de tramlijn van Leiden naar Den Haag (via Veur en Leidschendam) betrof een activiteit van de NZH die de smalspoorstoomtramlijn van de Maatschappij tot Exploitatie van Tramwegen verbouwde tot elektrische normaalspoortramlijn, hoewel in de praktijk bijna een geheel nieuwe lijn werd aangelegd, deels op een ander tracé. Ook werd de normaalspoorstoomtramlijn Den Haag SS – Scheveningen verbonden met de lijn uit Leiden en geëlektrificeerd. Omdat tussen Veur/Leidschendam en Scheveningen de bovenleiding niet op tijd klaar was, is tussen januari en april 1924 de stoomtramlijn Den Haag – Scheveningen verlengd over het normaalspoor naar Veur. Waarschijnlijk was er op sommige plekken in Voorburg te weinig ruimte om het normaalspoor naast de oude stoomtrambaan op de definitieve plek te leggen en de masten te plaatsen. Ook werd tussen Voorschoten en Voorburg op sommige stukken voor de stoomtram een tijdelijke derde rail gelegd in het nieuwe normaalspoor. De stoomtram bleef rijden tot 24 januari 1924. Al vanaf 1919 hadden de MET en de NZH dezelfde directie.’

Conclusie: het gaat om NZH A15 die is gefotografeerd in de periode 1922 tot april 1924 in de remise Voorburg van de Maatschappij tot Exploitatie van Tramwegen (MET). Voor de beschrijving en determinatie van het op de foto afgebeelde open rijtuig, zie het antwoord in het vorige nummer van NVBS Actueel.

Oostenrijkse rijtuigen op een onbekend station

Bagagerijtuig 51 81 95-40 323-4 van de ÖBB, als laatste rijtuig van een binnenlandse trein tegen een stootjuk van een Oostenrijks station. Dit van oorsprong Duitse rijtuig is in 1945, na beëindiging van de Tweede Wereldoorlog, in Oostenrijk achtergebleven en in latere jaren gemoderniseerd.

De beide foto’s van H.H. Luijendijk hebben verscheidene reacties opgeleverd. Henk van Velden vermoedt dat het om het station Bischofshofen, zijde Salzburg, gaat. ‘Van deze sporen vertrokken o.a. treinen richting Schladming’, verklaart hij.
Ad Vijge schrijft: ‘De Oostenrijkse afbeelding heeft al gelijk mijn aandacht en mijn eerste ingeving was Bischofshofen (…).’ De beide foto’s laten volgens Ad het station Bischofshofen voor de grote ombouw van rond de eeuwwisseling zien. ‘Wat zoeken op internet leverde een bruikbare vergelijkingsfoto op en het was duidelijk: dit is Bischofshofen, gemaakt aan de noordzijde (kant Salzburg) met blik naar het zuiden. De foto’s moeten voor 1985 gemaakt zijn want van de autoweg is links aan de helling nog niets te zien zijn, maar ook de twee-assige rijtuigen uit de andere foto duiden daar op, hoewel ik daar geen gegevens over de inzet van heb.’
Frank Pennin komt ook tot het de conclusie dat het Bischofshofen moet zijn en dat dit station inmiddels “behoorlijk veranderd” is. Hij verwijst naar de website Drehscheibe Online, waarop twee foto’s te zien zijn die de oude situatie van het station tonen. ‘De opname van de groene 1042.508 is op bijna dezelfde plek gemaakt als de twee zoekplaatjes’, zo verduidelijkt hij.

Conclusie: Bischofshofen in 1978 of 1979. De jaartallen zijn gebaseerd op onderzoek van het Team Digitaal van de Stichting NVBS-Railverzamelingen.

Op hetzelfde onbekende station staat het geklonken stalen tweeassige personenrijtuig 37 299 van de ÖBB, dat deel uitmaakt van een binnenlandse reizigerstrein. Dit rijtuig is voor 1940 voor de Deutsche Reichsbahn Gesellschaft (DRG) gebouwd en is na 1945 achtergebleven in Oostenrijk.