Veel animo voor themadag in Amersfoort

Proef met Smalspoordag geslaagd

Hoe ouder je wordt, hoe plezieriger je het vindt om nog iets nuttigs te mogen verrichten. Toen er werd gevraagd naar een vrijwillige verslaggever voor NVBS Actueel ben ik meteen gezwicht. Mijn debuut betreft de in NVBS Centraal georganiseerde Themadag Smalspoor op 29 juli 2017.

door Maurits van Witsen

De proeven die de NVBS doet met centrale themabijeenkomsten, lijken steeds meer een succes te worden, althans af te meten aan het aantal bezoekers. In maart hield de Stichting NVBS-Railverzamelingen een open dag. Eind juli organiseerde de NVBS een themadag over smalspoor: een première. Met een opkomst van 70 à 80 personen in het vakantiehoogseizoen is dit duidelijk een schot in de roos.

Ook vandaag de dag wordt smalspoor nog commercieel gebruikt, zoals net over de grens bij Emmen in Duitsland, waar het Torfwerk Klasmann bij Gross Hesepe nog een omvangrijk smalspoornet exploiteert voor het vervoer van turf. Smalspoor ook bij sommige tramwegen in België en Duitsland. Foto: Gerard de Graaf.

Smalspoor

Maar goed: een middag gewijd aan smalspoor. Echter zeker voor een NVBS’er leeft de vraag wat men daaronder verstaat. Dat levert niet in ieder land hetzelfde antwoord op. In Nederland waar het normaalspoor met 1435 mm domineert bij de spoorwegen en bij veel tramwegen, begint smalspoor bij een spoorbreedte van 1067 mm en het eindigt bij 400 mm. Daaronder beginnen het tuinspoor en de miniatuurbanen. Op deze namiddag waren er twee liefdevolle miniatuurcomposities met een minibreedte van 9 mm. De treintjes reden zonder enige vertraging op een geautomatiseerd emplacement, konden rangeren en koppelen en misschien nog wel veel meer. Fors hier bovenuit troonde een majestueus op schaal 1 op 25 gebouwd elektrisch tweerijtuigstel voor het smalsporig voorstadsspoorwegnet van Djakarta, in de jaren rond 1927 door Beijnes geconstrueerd in navolging van de NS-blokkendozen.

Smalspoorkenner Gerard de Graaf (links) hield een presentatie over de geschiedenis van het smalspoor en de vele toepassingsmogelijkheden. Hier is hij in gesprek met Maurits van Witsen, een interview dat mede de basis vormde voor dit artikel. Foto: Oege Kleijne.

Houten gedaante

Daarnaast werden er tal van dvd’s vertoond, terwijl het meest instructieve deel werd geleverd door Gerard de Graaf die voor de aanwezigen op geestige wijze het enorme pallet van industriële smalspoorwegen besprak en met foto’s illustreerde. Ze zijn weliswaar niet zo oud als de weg naar Rome, maar al in de 16^e eeuw schijnen ze in houten gedaante te zijn waargenomen in Hongarije. Sedertdien vervolgden zij met horten en stoten op vrij onopvallende wijze hun bestaan. Gerards vraag waaraan hijzelf dan toch die enorme belangstelling voor al die rommelige, archaïsche, ogenschijnlijk ongeorganiseerde lijntjes en treintjes te danken had, wist hij zelf niet te beantwoorden. Misschien wel omdat hij werkt in de gezondheidszorg, een omgeving waarin begrippen als “rommelig” en “ongeorganiseerd” bepaald niet wenselijk zijn.

Smalspoor ook in de modelbouw. De 009 Dutch-groep kwam onder meer met deze kleine modelbaan naar NVBS Centraal in Amersfoort. Foto: Ted Polet.

Onderbelichte categorie

Hieruit valt af te leiden dat smalspoor dan ook in twee gebieden uiteenvalt: dat van het reguliere openbaar vervoer met zijn (vooral voorheen) omvangrijke smalspoorweg- en tramwegnetten met hun breedte tussen 600 mm en 1067 mm, en dat van het industriële particuliere spoor met spoorwijdtes tussen 400 en 900 mm. Terecht is tijdens deze namiddag het zoeklicht gericht geweest op die onderbelichte tweede categorie.

Ook de NVBS-bibliotheek en de -winkel besteedden extra aandacht aan het fenomeen smalspoor. Gezien de belangstelling en het aantal bezoekers, overweegt de NVBS zelfs om dergelijke bijeenkomsten uit te breiden met kraampjes, aldus toegroeiend naar een landelijk evenement.