Materieeltekeningen van de SNR

De speciale “Tekeningendag” die de NVBS op zaterdag 30 juni 2018 organiseert is een goede gelegenheid om iets meer te vertellen over de grote verzameling materieeltekeningen die door de Stichting NVBS-Railverzamelingen (SNR) wordt beheerd.

Geschiedenis

Eind 1957 ontstond binnen de NVBS het “Bureau Materieeltekeningen”. De primaire doelstelling van deze NVBS-dienst was het vervaardigen van tekeningen van Nederlands spoor- en tramwegmaterieel op A4-formaat. Hierover verderop meer.

Voor het vervaardigen van deze tekeningen diende uiteraard over originelen, als regel op schaal 1:20, te worden beschikt. De eerste beheerder van wat in de wandeling het Tekeningenbureau ging heten plaatste in Op de Rails van december 1957 een oproep aan de leden om te melden over welke fabrieks- en bedrijfs­tekeningen zij beschikten, met het verzoek deze ter beschikking te stellen voor het vervaardigen van een “NVBS-tekening”.

Sindsdien werden door schenkingen en legaten vele honderden tekeningen ontvangen. Dit was het begin van wat sinds 2003 de verzameling Materieel­tekeningen van de SNR heet. Destijds werden de taken van het Bureau beschreven als het verwerven, zorgvuldig bewaren, zo nodig herstellen en systematisch catalogiseren van de tekeningen. In feite geldt dit nog steeds, al moet hieraan zeker het aan belangstellenden tonen van de collectie worden toegevoegd.

Beschrijving van de collectie

In de loop van de tijd kende de verzameling diverse beheerders, te beginnen met oprichter Jan Bonthuis. Vooral tijdens het bewind van Harm Korf van 1996 tot 2007 nam de omvang een grote vlucht. Na diens dood vond de verzameling onderdak in NVBS Centraal in Amersfoort, waar de nieuwe beheerder Ton Dijkers samen met Jan Roos vele jaren een monnikentaak verrichtte door de enorme partij papier verder te ordenen en te beschrijven. Sinds 2016 wordt dit werk door ondergetekenden voortgezet.

Sinds eind 2017 is als eerste onderdeel de catalogus tekeningen van het materieel van de (publieke) spoorwegen in Nederland via de NVBS-website te raadplegen. De huidige versie bevat bijna 1.500 tekeningen, waarbij er nog een schenking van vele tientallen NS-tekeningen op registratie en opname wacht. Aan de tramwegtekeningen, geschat 5.000 stuks, wordt nog gewerkt. Later volgen nog het Nederlandse industriespoor, een belangrijke collectie Nederlands-Indië en een beperktere Belgische verzameling. Over de weinige tekeningen uit het overige buitenland moet nog een beslissing worden genomen.

Wanneer er dubbele exemplaren aanwezig zijn worden deze eerst aangeboden aan Nederlandse archieven en museumorganisaties. Wat hierna overblijft wordt aan de NVBS Winkel overgedragen voor verkoop aan de leden.

Inzien en kopiëren van tekeningen

De tekeningen kunnen alleen na een afspraak met de beheerders worden ingezien. Hierbij kunnen met een eigen toestel foto’s worden gemaakt. Voor tekeningen tot aan formaat A3 is een fotokopieerapparaat aanwezig. Bij grote aantallen kan hiervoor een vergoeding worden gevraagd. Voor formaten groter dan A3 is het leveren van kopieën mogelijk na voorafgaande kostenopgave.

Geleverde kopieën zijn uitsluitend bedoeld voor persoonlijk gebruik. Voor kopieën bestemd voor publicatie is toestemming van het SNR-bestuur nodig. Afhankelijk van de aard van de publicatie kunnen hiervoor extra kosten worden berekend. Voor het overige wordt verwezen naar de Algemene Voorwaarden van de SNR.

Hierbij is het goed te weten dat de conditie van sommige tekeningen zodanig slecht is dat kopiëren niet verantwoord is, zulks ter beoordeling van de beheerder. Ook is het vervaardigen van kopieën van klassieke blauwdrukken door het in onbruik raken van de hierbij benodigde apparatuur niet altijd mogelijk.

Door leden vervaardigde tekeningen

In het bovenstaande was al sprake van de door NVBS-leden vervaardigde materieeltekeningen op formaat A4. In de loop van de jaren tachtig droogde de publicatie van nieuwe tekeningen op. De laatst gepubliceerde catalogus telt 28 spoorweg- en 351 tramwegtekeningen. Bestelde afdrukken werden na betaling per post toegestuurd. Later ontstond de mogelijkheid om tekeningen online te bestellen; verzending was nog steeds per post. Door langdurige ziekte van de beheerder moest met deze service worden gestopt en sindsdien is het leveren van deze tekeningen niet meer mogelijk.

Op het moment van schrijven wordt onderzocht of het mogelijk is de tekeningen online beschikbaar te stellen, met de mogelijkheid ze te kunnen downloaden voor persoonlijk gebruik. Of, hoe, en wanneer dit zal worden gerealiseerd, is nu nog niet te zeggen.

Overdracht van tekeningen aan de SNR

Evenals in 1957 stelt de SNR het ook nu nog zeer op prijs als we van leden die een eigen verzameling materieeltekeningen bezitten hiervan geheel vrijblijvend een opgave krijgen. Nog meer zouden we het waarderen als leden bereid zijn om tekeningen aan de SNR over te dragen, eventueel als legaat. Neem hierover eerst contact op met een van de beheerders. Over de eventuele voorwaarden kan daarna met het bestuur gesproken worden.

Contact met de beheerders

Ten slotte, hebt u interesse om de tekeningen van uw favoriete bedrijf of materieelserie te komen bekijken, u bent van harte welkom in NVBS-Centraal in Amersfoort! De aard van het materiaal maakt het wel noodzakelijk hiervoor vooraf een afspraak te maken met een van de beheerders, bij voorkeur op een donderdag of, voor wie dat bezwaarlijk is, op de 1e, 3e of 5e zaterdag van de maand tussen 11:00 en 13:00 uur.

Frits Spee, beheerder, tramwegen
Dirk Eveleens Maarse, assistent-beheerder, spoorwegen
materieeltek@nvbs.com