Het onderstation in Hilversum

Hilversum, 5 april 1969. Treinstellen 343 en 227 zijn zojuist vertrokken naar Utrecht. Ze passeren het onderstation nabij Hilversum Sportpark. Wegens onderhoud doet op dat moment een rijdend onderstation dienst.

Hilversum, 14 juni 2019. Treinstel 2603 is zojuist vertrokken naar Utrecht. Het onderstation is in juli 2018 uitgebrand. Daarom doet momenteel een mobiel onderstation dienst.

In een onderstation wordt de hoge wisselspanning die uit de elektriciteitscentrales komt omgezet naar lage gelijkspanning. Wanneer een onderstation in onderhoud is, wordt er tijdelijk een rijdend onderstation (gelijkrichterwagen) naast gezet. Vroeger waren dat grote wagens op spoorwielen, die op een kopspoortje bij het onderstation werden geplaatst. De NS had acht van deze rijdende onderstations; de laatste is in 2002 gesloopt. Nu worden er opleggers gebruikt die over de weg worden vervoerd. De kopspoortjes zijn vervangen door bestrating.

Gelijkstroom of wisselstroom

Een eeuw geleden heeft NS diverse systemen onderzocht, waaronder 15.000 volt wisselspanning zoals in Duitsland en Zwitserland al werd gebruikt. Ook werd gekeken naar de ervaringen op de Hofpleinlijn; daar reden de treinen op 10.000 volt wisselspanning. Uiteindelijk werd gekozen voor 1500 volt gelijkspanning. Inmiddels is dit verhoogd tot 1800 volt. Op de HSL en de Betuweroute wordt 25.000 volt wisselspanning gebruikt en de NS zou dit systeem graag ook op andere lijnen toepassen. Maar ja: geld.

Voordeel van gelijkstroom is dat er in de treinen geen ingewikkelde apparatuur nodig is. De stroom van de bovenleiding kan via eenvoudige schakelingen direct naar de motoren worden geleid. Bij wisselstroomsystemen heb je aan boord van elke trein transformatoren en gelijkrichters nodig. Nadeel van het gelijkstroom­systeem is dat je langs de spoorlijn veel onderstations nodig hebt. Aanvankelijk stonden die om de 21 kilometer, maar in de loop van de jaren zijn er vanwege het toegenomen treinverkeer steeds meer bijgekomen.

Moderne onderstations zijn wel een stuk compacter dan het grote gebouw zoals bij Hilversum. Dit stamt uit de tijd dat de spoorlijn Utrecht-Hilversum werd geëlektrificeerd (gereed in 1942). Bij Blauwkapel staat een soortgelijk onder­station. Jaren later is er halverwege, bij Maartensdijk, een extra onderstation gebouwd.

Brand in het onderstation

In juli 2018 brak in het onderstation bij Hilversum brand uit. Voordat de brand­weer kon gaan blussen moest eerst de stroom worden uitgeschakeld. Door communicatieproblemen duurde dat drie uur. Maar toen de brandweer de kraan opendraaide, bleek dat de stroom helemaal nog niet was uitgeschakeld. Er ontplofte iets en de brandweerlieden moesten vluchten uit het gebouw. Daarna duurde het nog twee uur voordat de stroom echt was uitgeschakeld. De schade is nog steeds niet hersteld, vandaar dat er nu al een jaar een tijdelijk onderstation staat.

Lees meer over de elektrificatie van de Nederlandse spoorwegen.

Nico Spilt