Sporen uit het Verleden #21

De trams rond Schagen

De Stichting NVBS-Excursies organiseerde op 12 en 26 oktober 2019 de 21ste excursie in de serie “Sporen uit het Verleden”. Dit keer bezochten 82 deelnemers, keurig verdeeld over beide edities, drie tramwegen in de kop van Noord-Holland. Net als tijdens de vorige excursie verzorgde Jaap Nieweg deskundig het commentaar bij alles wat we onderweg zagen en – vooral ook – niet meer konden zien.

We startten aan de noordzijde van station Alkmaar. Daar begon ooit de normaal­sporige lijn van de Noorder Stoomtramweg Maatschappij die Alkmaar via de Zijpe met Schagen verbond. Bij het monumentje en de molen naast de voor­malige halte Koedijk lag onze eerste stop.

Onze excursiebus op de plek waar in de verharding de voormalige kruising van de tramlijn met de weg langs het Noord-Hollands Kanaal is aangegeven.

In Schoorl wees Jaap de plek aan waar ooit station en emplacement lagen. Hij vertelde dat hier ruim 50 jaar dezelfde stationschef dienst had gedaan! Bij Warmenhuizen had het spoor gelegen op de plek waar nu een bedrijf is gevestigd dat locomotieven bouwt. Er tegenover liepen we over een klein stukje van het tracé. Bij het voormalige stationsgebouw maakten we weer een korte stop. Tot hier was de lijn nog in 1968 in exploitatie geweest, vanaf 1947 alleen nog voor goederenvervoer.

Bij ons eerste rustpunt, café Halfweg te Burgerbrug, konden we genieten van de traditionele koffie met appelgebak. Om de hoek stond hier nog een dubbele arbeiderswoning van de tram. Bij Schagerbrug bekeken we het fraaie stations­gebouw en de resten van wat bij nader onderzoek een hefbrug bleek te zijn geweest. Langs het fraaie haltegebouw van De Loet bereikten we treinstation Schagen.

Het tweede bedrijf dat we bezochten was de Stoomtramweg-Maatschappij ‘West-Friesland’ (SMWF) die een normaalsporige tramlijn van 23 km van Schagen naar Wognum had aangelegd en deze na 1909 aan de HIJSM had overgedaan. Even buiten Schagen stopten we op de plaats waar ooit de 13 km lange lijn naar de Van Ewijcksluis aftakte van de lijn naar Wognum. Ook hier waren er weer diverse landhoofden waar te nemen, niet alle meer in goede staat. Geen wonder, want de lijnen waren al in 1930 (SMWF) respectievelijk 1935 (Schagen – Van Ewijcksluis) gesloten.

We volgden nu eerst de lijn naar Van Ewijcksluis en stapten uit bij de kruising met de Heereweg. Daar troffen we replica’s van een wachthuisje en een trambrug en wandelden we een stukje over het oude tracé dat hier en daar doorsneden werd door een modderspoor, afgezet met schrikdraad. Hierna ging het naar het pronkstuk van de tocht, het voormalige station en hoofdkantoor van de Spoor-(Tram)weg Wieringen-Schagen (WS) te Wieringerwaard.

Station Wieringerwaard, perronzijde.

Door naar de Van Ewijcksluis waar we aan de oostkant nog de landhoofden zagen van een vaste brug over de Oude Veer. Hier lagen ooit de remise en het eind­station van de tram, maar die waren inmiddels door moderne loodsen vervangen. Bij het eetcafé De Brug dat er gelukkig nog wél was, gebruikten we de nodige “ververschingen”, de traditionele borrel met bittergarnituur. We keken bij de sluis even over het Amstelmeer richting het voormalige eiland Wieringen en de Amsteldiepdijk, ook wel de kleine Afsluitdijk genoemd. De totstandkoming van deze dijk in 1924 had het begin van het einde van de tramlijn betekend, omdat de bus nu het eiland in één keer kon bereiken.

Monumentje De Weere.

Terug in Barsingerhorn pakten we de route van de tram naar Wognum weer op. Bij het gehucht de Weere was op de landhoofden van een voormalige trambrug een loopbrug gelegd die naar een kort stukje spoor en een monumentje voor de tram leidde. Het ligging van het spoor zou overigens zeker niet op de goed­keuring van de Raad van Toezicht op de spoorweg­diensten hebben kunnen rekenen!

Een stel landhoofden, dit keer kennelijk uit veiligheidsoverwegingen door hekken afgezet, troffen we hierna pas weer aan bij de kruising met de Langereis ten oosten van Nieuwe Niedorp.

Aangekomen bij het station Wognum-Nibbixwoud, tegenwoordig van de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik (SHM), troffen we een kers op de taart: de SHM bleek een mooi ensemble voor ons samengesteld te hebben van ex-NTM-motorlocomotief 101 en ex-NTM-rijtuig 370. De tram zette eerst terug richting Medemblik tot de plek waar voorheen de trambaan naar Schagen van de baan naar Medemblik afboog. Hierna reden we naar Hoorn. Het inmiddels behoorlijk druilerige, grijze weer zorgde wel voor plaatjes met kerstsfeer bij de halte Westerblokker.

SHM-excursietram in Westerblokker met ex-NTM-loc 101 en ex-NTM-rijtuig 370.

Kort voor half 7 liepen we op schema binnen in Hoorn SHM waar men het station even wat langer voor ons open gehouden had.

Dank aan Jaap Nieweg voor zijn deskundige commentaar en aan Ronald Bokhove en zijn team voor de kundige organisatie. We zien alweer uit naar aflevering 22 van Sporen uit het Verleden, in het voorjaar van 2020, naar de restanten van het net van de NTM.

Frank Hoogenboom