Een van de mooiste spoorlijnen in Europa

Tito’s spoorlijn van Belgrado naar Bar

Fabian Vendrig beschrijft in dit artikel een spoorlijn die werd aangelegd toen Joegoslavië nog één land was. Tegenwoordig loopt deze lijn, een prestigeproject van de toenmalige president Tito, door drie landen. 

De spoorlijn van de Servische hoofdstad Belgrado naar de Montenegrijnse havenplaats Bar aan de Adriatische Zee is volgens vele reisgidsen en websites een van de mooiste spoorlijnen in Europa. Toch is de spoorlijn niet heel erg bekend, al is de belangstelling ervoor tegenwoordig toegenomen, mede doordat de rust op de Balkan weer is teruggekeerd.

Deze spoorlijn is relatief jong: na 24 jaar bouwen werd ze op 28 mei 1976 geopend. De lijn liep toen nog door één land: Joegoslavië. De bouw was een prestigeproject van de toenmalige Joegoslavische president Josip Broz Tito. Het plan was om treinen vanuit heel Europa naar Bar te laten rijden.

Drie landen

In de jaren negentig viel Joegoslavië uit elkaar en liep de spoorlijn ineens door drie landen: 288 kilometer door Servië, 9 kilometer door Bosnië-Herzegovina en 174 kilometer door Montenegro. Bij de opening was de lijn 476 kilometer lang; door de sluiting van het deel tussen het oude hoofdstation van Belgrado en station Topčider is dat nu nog 471 kilometer.

De trein stopt tegenwoordig niet meer op het station Štrpci, het enige Bosnische station aan de lijn. Het 9 kilometer lange gedeelte door Bosnië-Herzegovina wordt overigens wel onderhouden door de Servische spoorwegbeheerder “Infrastruktura železnice Srbije”.

Binnenkomst station Štrpce, Bosnië-Herzegovina. Tegenwoordig is dit geen halteplaats meer.

Er vindt (gelukkig) geen paspoortcontrole plaats voor het Bosnische gedeelte, alleen tussen Servië en Montenegro vinden er paspoortcontroles plaats: in Vrbnica voor de dagtrein en in Prijepolje Teretna voor de nachttrein in Servië. Aan de Montenegrijnse kant vindt de paspoortcontrole plaats in het grensstation Bijelo Polje. De trein stopt op deze grensstations ongeveer een half uur en de paspoort­controle vindt plaats in de trein die stilstaat op het station.

Er zijn plannen in de maak tussen de Servische en Montenegrijnse overheid om de grenscontroles te versnellen, alleen is op dit moment niet bekend hoe de controles dan plaats zullen vinden. Wel wordt tegenwoordig de Servische locomotief gewisseld voor een Montenegrijnse locomotief in Bijelo Polje terwijl ze beide geschikt zijn om het volledige traject te rijden.

Locwissel in Bijelo Polje (Montenegro).

Technisch hoogstandje

De spoorlijn is een technisch hoogstandje als je alleen al naar de cijfers kijkt. De lijn heeft bijvoorbeeld 254 tunnels met een totale lengte van 114,43 kilometer. Daarnaast gaat de spoorlijn over 435 bruggen met een totale lengte van 14,59 kilometer. Ook werd het hoogste viaduct ter wereld opgeleverd: het Mala Rijeka-viaduct, dat zich op 198 meter hoogte boven de rivier de Rijeka bevindt. Dit viaduct is 498 meter lang en was bij de opening het hoogste treinviaduct ter wereld, maar inmiddels heeft een brug in China deze titel overgenomen. Een schrale troost is dat het toch nog steeds het hoogste treinviaduct in Europa is.

Het Mala Rijeka-viaduct.

Het hoogte-profiel van de spoorlijn (zie kader rechts) laat onder andere zien waarom het bouwen van de spoorlijn zoveel moeite kostte. Zo ligt het hoogste punt van de spoorlijn bij Kolašin, in Montenegro, met een hoogte van 1032 meter boven zeeniveau. Vanaf daar daalt de spoorlijn binnen 78 kilometer af naar Podgorica, de hoofdstad van Montenegro, die op 40 meter boven zeeniveau ligt. De lijn heeft hier een helling van 25‰ en hier bevindt zich ook het Mala Rijeka-viaduct.

Het traject is enkelsporig aangelegd, al zijn er op veel stations wel inhaalsporen. De spoorlijn is volledig geëlektrificeerd met 25 kV, 50 Hz AC. Voordat Joegoslavië uiteenviel was de reistijd 7,5 uur tussen Belgrado en Bar, op dit moment bedraagt de reistijd rond de 11 uur. De lijn is geschikt voor reizigers- en goederenvervoer.

Cabine van een Servische locomotief uit de serie 461.

Helaas is de spoorlijn tegenwoordig wel berucht door de vele vertragingen (1 à 2 uur is geen uitzondering) die onder andere worden veroorzaakt door achter­stallig onderhoud. Er wordt inmiddels hard gewerkt aan modernisering. Het Montenegrijnse gedeelte is inmiddels weer bijna helemaal geschikt voor de originele geprojecteerde snelheid bij opening van de lijn (80-120 km p/u). Ook in Servië is er inmiddels een gedeelte gemoderniseerd (Belgrado-Valjevo), maar een groot gedeelte moet nog onder handen worden genomen.

Reistips

Omdat de spoorlijn landschappelijk zeer interessant is kan het traject het best worden afgelegd gedurende de dag en dan het beste vanuit Bar naar Belgrado (het wordt namelijk eerder donker in de Balkan dan in Nederland).

In station Bar staat een Montenegrijnse locomotief klaar voor vertrek met de IC naar Belgrado. Deze locomotief rijdt tot aan het grensstation Bijelo Polje.

Op dit moment is er een dagtrein en een nachttrein. Het gehele gedeelte tussen Kolašin en Podgorica (Montenegro) is sowieso een mooi gedeelte van deze spoorlijn. De omgeving is prachtig met de bergen, de kloven en de vergezichten. Terwijl Kolašin echt in de bergen ligt zie je hoe het landschap verandert richting Podgorica naar een meer mediterrane omgeving met palmbomen.

Onderweg in Montenegro.

Na Podgorica wordt het meer van Skardar gepasseerd met mooie vergezichten over het meer. Een paar kilometer verderop gaat de lijn door de 6,7 kilometer lange tunnel met de naam “Sozina”, die tevens de langste tunnel is van deze spoorlijn. Om het vakantiegevoel nog completer te maken is aan het eind van deze tunnel de Adriatische Zee zichtbaar en dan is het nog zo’n 20 minuten naar het eindpunt Bar.

In Servië is het gedeelte Užiče- Priboj zeker ook de moeite waard. De lijn klimt hier fors, om daarna weer af te dalen naar het dal van de rivier de Lim. Vooral het laatste gedeelte gaat door een dunbevolkt gebied en ook het Bosnische gedeelte wordt hier gepasseerd.

Het Servische grensstation Vrbnica.

Servische e-loc tussen Vrbnica en Priboj.

Tekst en foto’s Fabian Vendrig