In 2022 vijftig jaar terug in de tijd

De laatste dagen van de NS-bediening

Paul van Baarle doet – met een knipoog – verslag van een fotorit bij de Museum Buurtspoorweg (MBS). Centraal hierbij stond het goederen­verkeer op een lokaalspoorlijn van eind jaren zestig tot eind jaren zeventig.

Wat er aan de fotodag vooraf ging

Op 28 mei 1972 – vijftig jaar geleden – werd het goederenvervoer op Haaks­bergen – Enschede door de NS gestaakt. Door de aanleg van Rijksweg 35 werd in 1974 het traject van de Museum Buurtspoorweg ingekort tot het huidige Haaksbergen – Boekelo (7,5 kilometer).

De MBS zet niet alleen stoomlocomotieven in voor reizigerstreinen maar brengt ook regelmatig het goederenvervoer met kleine voormalige NS-diesel­loco­mo­tieven onder de aandacht. Daarmee wordt zeker de beoogde sfeer van een vroegere lokaalspoorlijn versterkt.

Voor een fotorit met als thema ‘De Laatste dagen van de NS-bediening’ kwamen de vrijwilligers van het organiserende Fotostop dan ook al snel uit bij de MBS. De fotorit vond plaats op 23 april 2022.

De hier getoonde fotoselectie is gerangschikt naar een zo goed mogelijk af­wisse­lend beeld van deze dag en in lijnvolgorde. De teksten bij de foto’s zijn deels historisch verantwoord en deels (of vooral?) van een vrolijke kwinkslag voorzien. Een fotorit als deze is tenslotte voor alle deelnemers zowel een serieuze aan­gelegenheid als een dag om plezier en lol aan te beleven.

Van Haaksbergen naar… Enschede

In de vroege ochtend staat NS locomotief 660 met een goederenwagen aan het perron van station Haaksbergen. De locomotief werd in 1956 door English Electric aan de NS geleverd. Locomotieven van dit type kregen later de bijnaam Bakkie of Hippel. Het stationsgebouw is aanzienlijk ouder en stamt uit 1884. Toen werd door de Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij de spoorlijn Winterswijk – Groenlo – Eibergen – Neede – Haaksbergen – Hengelo/Enschede geopend. Het reizigersvervoer werd hier in 1935 beëindigd.

Op het perron is het NS-personeel nog druk bezig de kisten in de ‘Geelbander’ type Gls te laden. Deze standaard gesloten goederenwagens waren speciaal bestemd voor het stukgoedvervoer van Van Gend & Loos en reden soms ook in buurt­goederen­treinen mee.

En na nog wat verder rangeren was de buurtgoederentrein compleet en werd uit Haaksbergen vertrokken.

NS diesellocomotief 660 met een sleep goederenwagens is net Stepelo losplaats gepasseerd in de richting van Enschede – een beeld zoals dat tot eind mei 1972 hier te zien was.

Voorafgaand had de organisatie van de fotorit toestemming verkregen van de grondeigenaren om hun percelen te mogen betreden. Verder werden vooraf de fotopunten geïnspecteerd en het onkruid gesnoeid. De opschriften op de goederenwagens waren aangepast naar die van de jaren 70 en de 660 werd voorzien van het NS-vignet. Kortom, in samenwerking met de MBS was er van alles aan gedaan om een zo authentiek mogelijke trein op de baan te brengen.

Een ‘toevallige’ ontmoeting vond plaats op de Zoutindustrieweg waar DAF-bus 38 van de TET een poging doet de goederentrein in te halen. Een bus laten zien bij de NVBS…… ? De afkorting TET staat voor Twentsche Electrische Tramweg Maatschappij, dus dan mag het (net).

De machinist van de buurtgoederentrein beschikte uiteraard over materieel- en wegbekendheid. Voor wie dat laatste niet heeft, kan het schematische traject uitkomst bieden (bron: Wikipedia – bewerkt).

We maken een sprongetje in de tijd op deze dag. In Boekelo zijn de stukgoederen uitgeladen en een goederenwagen afgerangeerd. De terugweg naar Haaksbergen is ingezet.

De terugrit naar Haaksbergen… met hindernissen

Was de Zoutindustrieweg (net buiten Boekelo) ooit een stil weggetje, in de jaren 70 moest een goederentrein al extra voorzichtig de overwegen passeren door het drukke autoverkeer. De Renault 4 aan de linkerzijde past bij het tijdsbeeld van de jaren 70, maar de Morris Minor oogt meer als een oldtimer – die moet van een liefhebber uit die tijd geweest zijn. Na het passeren van de buurtgoederentrein gaf de Renault vol gas om eerder dan de trein bij de volgende overweg te zijn.

Het moge echter bekend zijn: ook al rijdt een Renault 4 nog zo snel, de buurt­goederentrein achterhaalt hem wel. En aldus geschiedde bij de volgende overweg aan de Zoutindustrieweg. De Renault 4 wordt ook aangeduid als R4. Dit model is de R4-bestel (Fourgonnette) en zal hier verse stokbroden bij de boerderijen bezorgd hebben.

De buurtgoederentrein werd gevolgd door een werktrein van de NS. Het is al bekend dat hier het goederenvervoer gestaakt gaat worden, dus het onderhoud zal minimaal zijn en de afbraak van de spoorlijn wordt voorbereid. Locomotor 242 werd gebouwd door Werkspoor in 1935 en in 1975 omgebouwd tot Kraansik.

De NS-opzichter/veiligheidsman – herkenbaar aan de handen in de zakken – overlegt met de ‘echte’ werkmannen. “Moeten we nog wat aan de spoorbaan doen?” is de vraag als er binnenkort toch geen treinen meer rijden.

De spoorwijdte wordt nog maar eens nagemeten … precies 1435 millimeter, dus daar niets meer aan doen.

De buurtgoederentrein rijdt ondertussen onverstoord verder tussen de halte Zoutindustrie en de Hagmolenbeek.

De Hagmolenbeek ontspringt ten westen van Ahaus in Duitsland en mondt 25 kilometer verder uit in het Twentekanaal. De serene rust wordt kort verstoord als NS 660 met de buurtgoederentrein over de brug dendert.

De onderhoudsploeg zit de buurtgoederentrein nog steeds op de hielen en bij de overweg voor de Hagmolenbeek wordt plotseling gestopt … dat belooft niet veel goeds.

Zonder enige vorm van een eerlijk proces wordt het hekwerk van de spoorweg­overgang tot de strop veroordeeld en gaat de grafspade de grond in.

Net op tijd volgt er gelukkig toch overleg. De bediener van de HIAB-kraan op de Kraansik weet te melden dat de overweg vooralsnog intact moet blijven.

Dan zit het werk voor de onderhoudsploeg erop voor die dag en kan er boven de Hagmolenbeek uitgerust worden.

De machinist van de buurtgoederentrein heeft lucht gekregen van het mogelijk iets te overijverig willen opbreken van het baanvak door de onderhoudsploeg. In Stepelo wordt daarom eerst gebeld met de verkeersleiding om er zeker van te zijn dat het spoor naar Haaksbergen nog intact is. Dat blijkt het geval te zijn.

Gerust gesteld kan daarna de 660 met zijn buurgoederentrein doorrijden naar het eindstation van deze dag, Haaksbergen. Onderweg ter hoogte van het ‘Laantje van Jordaan’ staat het gras tussen de rails wel erg hoog – daar zou die al te overijverige onderhoudsploeg eens wat aan moeten doen!

De NS heeft uiteindelijk het spoor niet opgebroken en de herinnering aan het buurtgoederenverkeer wordt tot op de dag van vandaag door de MBS levend gehouden. Eind goed, al goed.

Aftiteling

De deelnemers aan de fotorit zagen gedurende de dag een ware film over een lokaalspoorlijn van eind jaren 60 tot eind jaren 70 aan zich voorbij trekken. Aan het einde van een film verschijnen dan de namen van acteurs en makers die bij de productie betrokken waren. We kunnen hier niet iedereen benoemen maar de hoofdrolspelers die in beeld kwamen, zetten we hieronder nog een keer in het zonnetje.

De DAF-bus TET 38 van de gelijknamige stichting en Renault 4 van een van de leden van Oldtimer Vrienden Club Roosendaal fungeerden als – o zo belangrijke – figuranten.

Verder traden voor u op de MBS-diesellocomotieven NS 242 als Kraansik en NS 660 als Bakkie/Hippel.

En uiteraard applaus voor alle vrijwilligers die deze dag mogelijk hebben gemaakt waaronder die van de Museum Buurtspoorweg in hun rol als NS-personeel.

Tekst en foto’s door Paul van Baarle


[printfriendly]

Handige links

Museum Buurtspoorweg – website van de MBS met rijdagen, dienst­regeling, tarieven, materieel etc.

Museum Buurtspoorweg op Wiki­pedia

De Nederlandse Museummaterieel Database met het materieel van de Museum Buurtspoorweg.

Historisch Railvervoer Nederland – de landelijke koepelorganisatie die de belangen van 30 Nederlandse museale railorganisaties behartigt.

Fotostop – organisator van foto­reizen per trein in Nederland en België.

Verdere info over vervoer naast de rails

De stichting Historische TET-bus 38

Oldtimer Vrienden Club Roosendaal

Website van de NVBS

Op de website van de NVBS levert de zoekterm Zoutindustrie twee zoekresultaten op in de Railatlas en 25 zoekresultaten in de Beeldbank, waaronder historische beelden van de NS-buurtgoederentreinen bij de Zoutindustrie in Boekelo.

In Op de Rails 1973-06 staat een artikel door H.P. Kaper over de ontstaansgeschiedenis van de Museum-Buurtspoorweg (MBS).

Op 28 oktober 1973 organiseerde de NVBS een excursie van Enschede naar Haaksbergen, vlak voordat dit door de aanleg van een snelweg niet meer mogelijk zou zijn. Zie het verslag in Op de Rails 1974-05.