Stomend rond het Valkenburgse Meer

Donateursdag van de Stoomtrein Katwijk Leiden

Velen kennen de Stoomtrein Katwijk Leiden want deze heeft al een lange geschiedenis achter de rug. Frits van Buren bezocht de jaarlijkse donateursdag op 7 september 2024.

Geschiedenis

In 1970 werd de Nederlandse Smalspoorweg Stichting (NSS) opgericht. Aan de wieg ervan stond Jan Pellenbarg. Hij lanceerde het plan om de smalspoorlijntjes door de Katwijkse duinen te laten onderhouden door hobbyisten. Als tegen­prestatie zouden zij hier incidenteel met eigen tractiemiddelen over mogen rijden. De lijntjes met een lengte van 13 km en met een spoorwijdte van 700 mm waren eigendom de N.V. Leidsche Duinwater Maatschappij (LDM). Het plan van Pellenbarg werd positief ontvangen door de LDM. In het achterhoofd speelde het idee om ook met stoomlocomotieven te gaan rijden. Die droom werd werkelijk­heid toen in 1972 de eerste stoomtram van de NSS op de baan kwam. Jan Pellenbarg, gaf tot zijn overlijden in 1984 leiding aan de NSS. Zijn naam leeft voort in het adres van de huidige museumlijn: Jan Pellenbargweg 1 in Valkenburg (ZH).

In 1977 werd de eigendom van het gebied overgedragen aan Staatsbosbeheer. Eind jaren tachtig besloot Staatsbosbeheer dat niet langer door de duinen mocht worden gereden. Door de NSS werd de Stichting Nationaal Smalspoormuseum opgericht met het doel een museum en bijbehorende museumlijn te exploiteren, waarbij de NSS haar materieel ter beschikking stelde. Ze werkten samen onder de naam ‘Stoomtrein Valkenburgse Meer’. Door de Provincie Zuid-Holland werd de locatie aan het Valkenburgse Meer ter beschikking gesteld om dit doel te realiseren. Vanaf 1993 werd langs circa driekwart van het Valkenburgse Meer gereden. In 2023 was ook het laatste stuk langs het meer aangelegd, zodat een gehele rondrit om het meer gemaakt kan worden. Sinds 2015 luidt de naam Stoomtrein Katwijk Leiden.

Donateursdag 2024

Op 7 september 2024 bezocht ik de jaarlijkse donateursdag van de Stoomtrein Katwijk Leiden.

Het huidige terrein van de Stoomtrein Katwijk Leiden (bron: website van het museum).

Vanaf 2003 wordt gebouwd aan het buitenmuseum, waarin toepassingen van smalspoor zijn uitgewerkt; in de eerste plaats het trambedrijf en verder onder andere tuinbouw, turfwinning, mijnbouw en grondverzet bij de aannemerij.

De rijtuigenloods tijdens een presentatie door Gerard de Graaf voor de donateurs op 7 september 2024.

In 2005 is een nieuwe rijtuigenloods in gebruik genomen, naar voorbeeld van de rijtuigenloods van de Geldersche Tramwegen in Doetinchem. Daarnaast is vervolgens in 2009 een aan negen locomotieven plaats biedende stoom­locomotieven­loods gebouwd naar het voorbeeld van de Stoomtram Zutphen – Emmerik (ZE).

De locomotiefloods. Rechtsachter staat de gerestaureerde locomotief 607 Vrijland van de Tramweg-Maatschappij Zutphen-Emmerik (ZE).

In 2013 en 2020 werden twee houten motorlocomotievenloodsen gerealiseerd. Zij zijn verbonden met een rolbrug. In de loodsen liggen zes, respectievelijk acht sporen waarop totaal plaats is voor circa 45 motorlocomotieven.

Het interieur van een van de twee motorlocomotievenloodsen.

De rolbrug die de beide motorlocomotievenloodsen verbindt.

In 2013 werd ook een nieuw stationsgebouw in gebruik genomen. Dit gebouw is een kopie van het vroegere tramstation uit 1926 in Gorssel aan de tramlijn Zutphen – Deventer van de Stoomtram Zutphen – Emmerik (ZE). Het ge­res­tau­reer­de en uitgebreide origineel is nog altijd in Gorssel aanwezig. Nu als onderkomen van de Historische Vereniging De Elf Marken.

De sporen bij de kopie van het tramstation van Gorssel.

Op 7 september 2024 werden de donateurs op de hoogte gebracht van de stand van zaken met een presentatie en vervolgens werden diverse objecten door hen bezocht en werd een rondrit rond het Valkenburgse Meer gemaakt. Voor heel 2024 worden 40.000 bezoekers verwacht waarbij Hemelvaartsdag met 1600 bezoekers de drukste dag was.

Pieter van der Ham vertelde over de Nederlandse Simplex-fabriek. Deze bouwde fietsen, bromfietsen, auto’s en railvoertuigen. Het was tot 1960 de grootste fietsenfabriek in Nederland, maar de belangstelling van het gehoor was uiteraard het meest gericht op de railvoertuigen. Van de hand van Pieter van der Ham is ook een boek over de Simplex-fabriek verschenen.

De uit 1922 daterende railauto afkomstig van de Leidsche Duinwater Maat­schap­pij. Dit voertuig is gebouwd door de Simplex-fabriek.

Ook de voorgang van de werkzaamheden kwam uitgebreid aan de orde. Aan motor­locomotief 42 wordt vanaf 2019 gewerkt en de revisie is nagenoeg afgerond. Kijkend naar de begintoestand betekende dat heel veel werk.

Motorlocomotief 42 voor de restauratie. Foto: website van het museum.

Aan de restauratie van de uit 1916 daterende stoomlocomotief 7 afkomstig van de Dononbahn in de Vogezen wordt al lang gewerkt, maar hopelijk vindt de afronding van de restauratie in 2024 plaats. Tijdens de restauratie werd als verrassing in de kolenbunker een niet-ontplofte handgranaat aangetroffen. De in 2019 begonnen restauratie van stoomlocomotief 607 is voltooid. Deze locomotief werd in 1902 in dienst gesteld door Tramweg-Maatschappij Zutphen-Emmerik (ZE). Ook de restauratie van stoomlocomotief 6 (IJsseloord) bevindt zich in de afrondende fase.

Belangrijkste in 2023 na zeven jaar zeer intensieve inspanningen uit Indonesië verworven aanwinsten zijn twee door Du Croo & Brauns gebouwde stoom­locomotieven.

De beide uit Indonesië verworven stoomlocomotieven in de rijtuigenloods.

Een pronkstuk van dit museum is het laatste stoomtramstel van de Gelderse Tramwegen, bestaande uit loc 13 ‘Silvolde’, rijtuig 48 en goederenwagen 41. Voor de auteur dezes heeft dit tramstel een speciale plaats: ik maakte er in 1957 een van de laatste ritten tussen Doetinchem en Doesburg mee.

Jubileumtram ter gelegenheid van 75 jaar GSTM, onderweg naar Doesburg bij de kerk in Drempt op 12 augustus 1956. Dit tramstel is tegenwoordig onderdeel van de collectie van de Stoomtrein Katwijk Leiden. Foto: J.C. de Jongh, collectie Stichting NVBS Railverzamelingen.

Deel II van het buitenmuseum is door het langdurige slechte weer vertraagd maar komt nu op gang. Het wordt een themapark waar onder andere een excavateur en een dragline werkend worden gedemonstreerd. 500 meter 7¼ inch-spoor is overgenomen om een baan aan te leggen waarop kinderen met traptreintjes kunnen rijden. Ook worden ideeën ontwikkeld voor museumhal 2. Fondsen blijken helaas terughoudend te zijn bij gebouwen.

De dakopbouw van de stoomlocomotievenloods wordt zodanig aangepast dat locomotieven in de loods zonder overlast kunnen worden opgestookt. De vloer van de werkplaats is bij de bouw voorzien van oude stoeptegels. In de loop der jaren verzakten of braken die. Eerder zijn de tegels deels al vervangen door een betonvloer met epoxycoating. Nu doet men dit in de rest van de werkplaats.

Het egaliseren van de ondergrond voor de nieuwe vloer van de werkplaats.

De restauratie van stoomlocomotief 7 in de werkplaats.

De rolbrug voor de toegang tot de werkplaats.

Tussen stationsgebouw en het binnenmuseum is een fraaie LGB 1:22,5 spoorbaan gebouwd. Aan de linkerkant staat een model van het stationsgebouw van de Stoomtrein Katwijk Leiden.

De donateursdag werd afgerond met een rit met een door stoomlocomotief 4 getrokken trein rond het Valkenburgse Meer. Een heel andere ervaring dan in het verleden, waarbij maar na een gedeelte van het Valkenburgse Meer gereden te hebben de terugreis aanvaard diende te worden.

Tekst en foto’s (tenzij anders aangegeven): Frits van Buren