Hoe de NVBS een tramgewicht in de schaal legde van PCC75

‘Convoi Exceptionnel’ van de NVBS voor het HOVM

Het Haags Openbaar Vervoer Museum (HOVM) vierde afgelopen jaar het 75-jarige bestaan van de PCC-tram in Nederland. De komst van een Antwerpse PCC van De Lijn was mede mogelijk dankzij sponsoring door de NVBS. Sjors van Dongen doet verslag van het transport.

Het resultaat van een mooie samenwerking tussen vier organisaties uit twee landen: de line-up in de remise Frans Halsstraat op 25 augustus 2024. Van links naar rechts: Brusselse PCC 7065 van het Brusselse Trammuseum, HTM 1304 van het HOVM en De Lijn 7072.

Het opladen in Antwerpen

Toen het Haags Openbaar Vervoer Museum (HOVM) de NVBS benaderde omdat zij op zoek waren naar een sponsor voor het transport van een Belgische tram naar het evenement PCC75, de viering van 75 jaar PCC in Den Haag, wilde de NVBS deze mogelijkheid om een actieve bijdrage te leveren aan een groots eenmalig evenement in Nederland op tramgebied zeker niet voorbij laten gaan.

In de frisse zomerochtend van 22 augustus 2024 was het dus zover: de Antwerp­se PCC 7072 van de Lijn staat geduldig te wachten bij de remise Punt aan de Lijn, gesitueerd op de grens van het Antwerpse havengebied, om te vertrekken op zomerreis naar Den Haag. Zoals wel vaker met de mooiste plannen, was dit niet geheel zoals initieel voorzien. Het begin augustus aangekondigde rijverbod met historisch materieel op het tramnet van De Lijn had namelijk ook een directe impact op de door de NVBS gesponsorde tram. De aanvankelijke afspraak betrof namelijk niet een Antwerpse, maar een Gentse PCC, specifiek PCC 25, onder het beheer van ETG vzw. Helaas omvatte het verbod zelfs het (gesleept) verplaatsen van historisch materieel en kon PCC 25 dus niet de reis naar Nederland onder­nemen.

Noodgedwongen moest er uitgeweken worden naar een alternatief. In samen­spraak met Meta vzw, De Lijn en andere Belgische contacten bleek het enige op korte termijn haalbare alternatief een helft van een PCC koppelstel uit Antwerpen te lenen. Daarvoor werd de 7072 geselecteerd, nadat bleek dat de 7065 – die hetzelfde nummer heeft als de al in het HOVM aanwezige Brusselse PCC – al enkele jaren geleden gesloopt was en dat dus niet het unieke plaatje van twee Belgische trams in Nederland met hetzelfde nummer gecreëerd kon worden. Daarmee werd de 7072 officieus ‘de NVBS-tram’.

Wat had moeten zijn: PCC 25. De aanvankelijke afspraak was dat de NVBS het transport van de in Gent aanwezige PCC 25 zou sponsoren, maar door een rijverbod voor historische trams op het net van De Lijn kon deze tram niet afreizen naar Nederland. Tijdens 150 jaar tram in Gent op 19 mei 2024 werd de PCC nog wel ingezet en is hier te zien in de Kortrijksepoortstraat.

Om half acht zou de vrachtwagen die de 7072 naar Nederland zou brengen aankomen, maar Antwerpen is Antwerpen niet als er geen file staat en dus is de vrachtwagen pas tegen acht uur op het terrein. Dat geeft niets, want dat biedt wat extra tijd om de glimmende 7072 van alle kanten eens goed te aanschouwen. Het personeel van De Lijn heeft extra veel moeite gedaan om haar ambassadeur in Nederland er tip-top uit te laten zien. Niet alleen is de tram grondig van binnen en buiten schoongemaakt, goed in de lak en de was gezet, maar zelfs de reclame­borden zijn de avond voor het transport nog verwisseld met die van een andere PCC om de mooist uitziende op de 7072 gemonteerd te krijgen. Het resultaat is dan ook verbluffend: bijna niets verraadt nog dat deze tram er al meer dan zestig dienstjaren in Antwerpen op heeft zitten. Een huzarenstukje van het personeel van De Lijn. De opkomende zon doet de 7072 dan ook al snel schitteren.

Wachtend op de vrachtwagen en trailer van Van der Vlist staat de 7072 van de eerste zonnestralen te genieten bij de remise Punt aan de Lijn.

Iets voor achten komt de vrachtwagen van transporteur Van der Vlist het terrein van de remise opgereden. Voor transporteur Van der Vlist en de vrachtwagen­chauffeur, Fred Bos, is deze remise verre van onbekend terrein: Fred heeft hier namelijk al meerdere malen de nieuwe CAF-trams (Stadslijner en Albatros) voor De Lijn uit Spanje afgeleverd. “Dit is maar een kleintje daarbij vergeleken” deelt Fred mee.

Wie denkt dat het opladen van een tram een kwestie is van het uitklappen van een laadbrug en de tram erop takelen heeft het goed mis: het duurt ruim een uur voordat de alles gereed is om de 7072 op te laden. Stapvoets begint de 7072 aan zijn tocht bergopwaarts de trailer op, maar komt na nauwelijks een meter alweer tot stilstand: de lier, die aan de koppeling was vastgemaakt door middel van een hulpstuk, schiet los. Dan toch maar vastmaken aan het sleepoog op de wagen­kast. Na een minuut of vijf staat de PCC fier in positie op de trailer. Vervolgens wordt de tram vastgeketend, met kettingen die ruim vier keer het gewicht van de tram kunnen tegenhouden. Het zekere voor het onzekere, want het is natuurlijk niet de bedoeling dat het bijna 18 ton wegende gevaarte onderweg gaat schuiven.

Nadat de laadbrug is opgebouwd kan de reis van de 7072 beginnen. Als een echte berggeit beklimt de PCC de trailer. De Unimog van De Lijn staat op de achter­grond klaar om een duwtje te geven als het nodig is, iets dat uiteindelijk niet nodig bleek.

‘De baan op’ of toch niet?

Een ‘Convoi Exceptionnel’ inderdaad zelfs voor het Antwerpse havengebied! De Lijn 7072 staat op de vrachtwagen en lijkt klaar voor vertrek naar Den Haag, maar niets is wat het lijkt.

Ook na het vastketenen is het niet een kwestie van ‘de baan op’ (om de Vlaamse uitdrukking te gebruiken), want eerst wordt de trailer door middel van hydrau­lische systemen op de juiste hoogte gebracht en wordt de totale hoogte van het transport opgemeten. Hier dient zich echter een groot probleem aan: de PCC is te hoog. Wettelijk gezien mag een wegtransport in Nederland niet hoger dan vier meter vanaf de grond zijn, maar dankzij een ontheffing heeft Van der Vlist toelating om met transporten van 4,40 meter onderweg te zijn. Echter, de 7072 werd gemeten op 4,55 meter, voornamelijk door de net boven de reclame­borden uitstekende stroomafnemer. De PCC vond het duidelijk toch iets te spannend het Antwerpse te verlaten en wilde zijn vertrek zo lang mogelijk uitstellen en ging figuurlijk op z’n tenen staan.

Fred meet de veilig vastgeketende tram op: 4,55 meter, dat is nog veel te hoog. Ondertussen komt een Hermelijn-collega even gedag zeggen tegen de avontuurlijke PCC.

Gelukkig hadden Fred en zijn collega snel een oplossing bedacht: hup, spanband erover, even aantrekken en dan zou het (hopelijk) wel goed komen. Dankzij een creatieve oplossing van medewerkers van De Lijn is het dan toch gelukt zonder schade de spanband op de stroomafnemer te krijgen en deze zo net wat verder in te drukken. Een nieuwe meting leverde alleen niet het gewenste resultaat op: 4,45 m, oftewel nog steeds vijf centimeter te hoog. Ook een meting op de openbare weg – Fred had zo zijn twijfels over de effenheid van het remiseterrein – bevestigde deze meting. Terug het terrein op dus.

Een eerste poging de weg op te gaan vond de 7072 toch wel erg spannend: snel terug naar de veiligheid van de remise. Het transport was vanaf de weg gemeten nog steeds vijf centimeter te hoog.

Wat nu? De stroomafnemer was maximaal ingedrukt door middel van de span­banden en tie-wraps, maar toch was het geheel nog te hoog. De enige oplossing was het sleepstuk van de stroomafnemer te verwijderen, normaal gesproken een gemakkelijke klus. Tenminste, als de tram in een werkplaats en niet op een vrachtwagentrailer staat. Ook hier werd weer een ‘creatieve’ en vooral praktische oplossing toegepast door de medewerkers van De Lijn, die zich inmiddels wel begonnen af te vragen waarom er zoveel moeite werd gestopt in het transport van “dit stuk schroot”, om een anonieme medewerker te citeren. Dat de 7072 al museale waarde bezat en naar Nederland voor een tentoonstelling in plaats van de schroothoop ging werd met enige verbazing ontvangen.

Eenmaal terug op het terrein is er ook nog een afscheidsmoment met Albatros 7347. De 7072 wil kennelijk aan alle collega-voertuigtypes van De Lijn even tonen dat hij op reis gaat, want even later komen ook nog een Gentse PCC en verschillende bussen gedag zeggen.

Onderweg naar Nederland

Na nog een derde meting op en voor het remiseterrein gaf Fred het verlossende woord: 4,39 meter, het transport kon ‘de baan op’. Na de tweede keer het remise­terrein verlaten te hebben durfde de 7072 het kennelijk wel aan om aan zijn reis te beginnen. Het werd een echte odyssee met de daarbij behorende ruime omweg: de meest directe route over de weg van Antwerpen naar Den Haag was vanwege de hoogte en het gewicht geen optie. In plaats daarvan ging de 7072 op sightseeing tour door Nederland door via Roosendaal (A58), Breda (A59), Gorinchem (A27), Utrecht (via A15 en A2), Woerden (A12) de uiteindelijke bestemming Den Haag te bereiken, na ruim drieënhalf uur onderweg te zijn geweest vanuit Antwerpen.

Onderweg zorgde het opmerkelijke transport voor veel verbaasde blikken van mede-weggebruikers. Soms werden die kennelijk zo afgeleid door de mooie lijnen van de PCC dat ze zich niet meer goed aan de verkeers­regels hielden en bijna ongelukken veroorzaakten, iets wat door Fred onmiddellijk werd afgestraft met een goede dosis luidkeelse woorden die zeker niet voor herhaling in gedrukte vorm vatbaar zijn. Ook zorgde de 7072 voor vragen van collega-vracht­wagen­chauffeurs via de kortegolfradio of “dit nou een oudje was of niet” en “waar moet je met dat ding in hemelsnaam heen”. Gelukkig maar dat Fred “de fotograaf van de trams” bij zich had om al dit soort vragen te beantwoorden.

Een Belgische tram op de A12 zie je ook niet elke dag. Op parkeerplaats De Meern wordt even een korte fotostop ingelast. Rechts op de foto zijn Fred en zijn collega te zien naast het volgbusje.

Nederlandse rails voor een Belg

Achteruit het terrein van het HOVM op? Een koud kunstje voor Fred en z’n trailer. De 7072 komt aan in zijn nieuwe tijdelijke remise.

Eenmaal in Den Haag aangekomen kwam het lastigste gedeelte van de dag: achteruit het smalle terrein van het HOVM op manoeuvreren. Ook dit klusje klaarde Fred, ondersteund door zijn collega met de afstandsbediening voor de radiografisch bestuurbare trailer, vrijwel moeiteloos. Zo kon de laadbrug weer opgebouwd en de lier gevierd om de 7072 het speciaal aangelegde stukje meterspoor – toepasselijk genoeg voor de NVBS voormalig NS-spoor afkomstig van het emplacement Amersfoort – op te laten rijden. Hier leek de 7072 toch weer even te twijfelen of hij die vreemde Nederlandse rails wel wilde berijden: de eerste poging de tram van de trailer te laten rollen lukte niet en de PCC bleef steken net voor het verlaten van de laadbrug. Net zoals bij het vertrek in Antwerpen kon de 7072 bij de tweede poging wel overtuigd worden en stond deze stevig op Nederlandse bodem.

De laatste meters werd de PCC met de hand de remise van het HOVM ingeduwd en zo stond de tram gemoedelijk naast de NZH A327 en de Brusselse PCC 7065, klaar om op de zondagen die volgden aan het geïnteresseerde publiek getoond te worden. De 7072 schitterde in meerdere line-ups en leverde zo dankzij de mooie internationale samenwerking tussen NVBS, HOVM, De Lijn en Meta vzw, een waardevolle toevoeging aan het PCC75-evenement.

De lier wordt gevierd en de 7072 rolt richting Nederlandse rails. Fred (op de knieën links) houdt goed in de gaten of alles gaat zoals het hoort.

Na een tweede poging staat de 7072 ferm op Nederlandse rails. De eerste nacht wordt hij gezelschap gehouden door de NZH A327 en mede-Belg 7065 uit Brussel.

Dankwoord

Zonder de inzet en medewerking van de vele vrijwilligers aan beide kanten van de grens had de komst van deze tram niet plaats kunnen vinden. Namens de NVBS worden in het bijzonder Luc Koenot en Bob Bogaerts bedankt voor het op korte termijn arrangeren van de beschikbaarheid van de 7072, Bart Dobson van De Lijn voor het oplossen van de problemen op de transportdag, Fred Bos en zijn collega voor het laten meerijden van de auteur van dit artikel en voor de fotostop langs de A12 en bij het HOVM Raymond Naber en John en Brian Baltus.

Tekst en foto’s: Sjors van Dongen (22 augustus 2024, tenzij anders vermeld)