Een bijzonder station, dat volledig in zijn omgeving geïntegreerd is

Het nieuwe station Mechelen

Mechelen was in 1835 het eindpunt van de eerste spoorlijn in België. Inmiddels is de stad aan haar vierde station toe. Frits van Buren nam een kijkje bij de werkzaamheden.

Mechelen bevindt zich ongeveer halverwege tussen Antwerpen en Brussel en heeft ongeveer 90.000 inwoners. Het was een eindpunt van de eerste spoorlijn in België in 1835 tussen Brussel en Mechelen. Toen de eerste trein op 5 mei 1835 arriveerde was het station nog niet gereed. Pas op 1 juli 1836 werd met de bouw gestart en in 1838 werd het voltooid.

In 1884 drong de Mechelse burgemeester Philibert Verhaghen aan op een nieuw en groter stationsgebouw. In 1885 antwoordde minister Vandepeereboom dat er een nieuw station gebouwd zou worden. De grondwerken begonnen op 22 november 1885 en op 14 augustus 1886 was de ruwbouw van het station klaar. Na voltooiing van de 110 meter lange overkapping uit staal en glas over de vijf sporen en de afwerking van het stationsgebouw werd het nieuwe station op 15 mei 1888 in gebruik genomen en werd het oude afgebroken.

Bij de luchtbombardementen van 1944 werd de glazen overkapping grotendeels vernield.

Op 30 september 1956 werd het tweede station buiten dienst gesteld en tijdelijk vervangen door een houten noodstation. De afbraak van het gebouw en de stationskap voltrok zich in 1957. Daarna werd twee jaar gebouwd aan het derde station en de bijhorende aanpassingen, zoals het ophogen van de sporen en de nieuwe overbruggingen van de Leuvense vaart. Op 14 december 1959 werd het station, een modernistisch gebouw ontworpen door architect Jan Van Meerbeeck (1916-1986), plechtig ingehuldigd. Het station van Hasselt en de oude stations van Luik-Guillemins en Bergen werden in dezelfde stijl gebouwd.

Mechelen in Beweging

Op 9 mei 2008 tekenden vijf projectpartners de samenwerkingsovereenkomst voor het project “Mechelen in Beweging” om het station van Mechelen en zijn omgeving volledig te vernieuwen.

Het project bestaat onder andere uit deze onderdelen:

• Een nieuw stationsgebouw.
• Een nieuwe spoorbypass met twee nieuwe sporen 11 en 12.
• De 2,7 km lange “tangent” met een tunnel van 750 meter: een nieuwe verbindingsweg tussen de Brusselsesteenweg en de N15 langs de oostzijde/achterzijde van het station.
• Een stationsparking met plaats voor 2000 auto’s.
• Een fietsenstalling voor 5000 fietsen.
• Nieuwe fiets- en voetpaden tussen de Brusselsesteenweg en de N15.
• Een nieuw busstation aan de Arsenaalzijde (achterzijde) van het station.

Het station is een ontwerp van de Italiaanse architect Salvatore Bono en de Belgische architect Brent Turchak. Voor de vormgeving van het stationsgebouw lieten zij zich inspireren door de Vierendeelbruggen over het Kanaal -Leuven – Dijle (vroeger Leuvense Vaart genoemd).

In 2013 gingen de werken van start. In 2017 werden de ruwbouw van de tangent en de parking voltooid, waarna op 1 september 2018 de parking open ging. Vanaf januari 2018 tot in 2019 zijn de sporen van de bypass (spoorlijn 25N) aangelegd. Deze bypass maakt een snelheid van 160 km/u in plaats van 100 km/u mogelijk, in het kader van het hogesnelheidsnet. Op 16 december 2020 opende de nieuwe spoorlijn (bypass) met de sporen 11 en 12 onder de 16 meter hoge overkapping. De zitbanken zijn ingewerkt in de voeten van de overkapping.

De sporen 11 en 12 worden thans ook voor het binnenlandse treinverkeer gebruikt.

Van januari tot april 2022 werd het derde stationsgebouw volledig afgebroken.

In juni 2022 werd de tangent (verbindingsweg tussen de Brusselsesteenweg en het Douaneplein met daarin de Margaretatunnel) in gebruik genomen.

Vanuit de Margaretatunnel in de tangent zijn de parkeergarage en de Kiss&Ride-zone bereikbaar.

Aan de achterzijde van het station bevindt zich ook een tijdelijke fietsenstalling. In een later stadium komt de stalling voor 5000 fietsen bij de nog te realiseren plaza op niveau -1 van het station.

Op 1 augustus 2022 werd begonnen met de vernieuwing van het perron en de sporen 1 en 2 aan de stadszijde en in januari 2024 werd begonnen met de bouw van de overkapping ervan. De ruwbouw van de overkapping was in mei 2024 gereed.

De “Mijlpaal” [1] is het punt van waar af de kilometrering van alle spoorlijnen in België plaatsvindt. Oorspronkelijk stond de Mijlpaal bij de Leuvense Vaart aan de kopse kant van de stationshal van het in 1888 in gebruik genomen station, maar staat na zes verplaatsingen sinds 1998 op het Koning Albertplein.

Goed zichtbaar is het afwijkende materiaal in de bovenste helft van de over­kapping. Oorspronkelijk was hiervoor glas voorzien, maar uiteindelijk werd gekozen voor ethyleen-tetrafluorethyleen (ETFE). Het zijn in feite kussens van ETFE die geklemd worden in een metalen profiel en daarna met lucht worden opgepompt. Ze zijn zeer goed lichtdoorlatend, vuilwerend en vooral erg licht. Daardoor was ook een minder zware draagstructuur vereist.

Het perron aan spoor 1 is vanaf 4 november 2024 geopend voor de reizigers en het perron aan spoor 2 komt vanaf de nieuwe dienstregeling op 15 december 2024 aan de beurt. In juni 2024 werden ook de roltrappen voor dit perron geïnstalleerd, maar de roltrappen en de lift waren op 10 november 2024 nog niet in bedrijf.

De definitieve (rol)trappen voor perron aan spoor 2 worden tijdens de vernieuwing van perron en sporen 3 en 4 geplaatst. Tot dan is spoor 2 toegankelijk door middel van een lift en trappen. Na de sloop van het oude stationsgebouw rest thans alleen een opening naar de stationstunnel.

Om te voorzien in de kaartverkoop en sanitair werd 3 maart 2020 op het Koning Albertplein een tijdelijk gebouw geopend.

Begin 2025 start dan de volgende bouwfase van de vernieuwing van het station en dan komen de sporen 8, 9 en 10 aan de beurt en daarna wordt de rest van de stationskap voltooid. Met de herinrichting van het stationsplein als afsluiting, zullen de werken naar verwachting tegen 2030 volledig zijn afgerond. ​ ​

Ondertussen is Infrabel (de Belgische ProRail) bezig met de vernieuwing van de Vierendeelbrug in de spoorlijn Mechelen – Brussel over de het Kanaal Leuven – Dijle (vroeger Leuvense Vaart genoemd). Deze dubbelsporige brug met een spanwijdte van 63 meter dateert uit 1935 en wordt de komende jaren tot 1927 gezandstraald en geschilderd en ook de staalstructuur wordt hersteld. De twee andere Vierendeelbruggen over de Leuvense Vaart zijn al volledig gerenoveerd.

Ook aan de noordzijde van het station bevindt zich een indrukwekkende brug bij de ongelijkvloerse kruising van de lijn naar Leuven en de lijn naar Antwerpen en bevinden zich viaducten bij de kruising van de Dijle.

Voor de jaren tot 2030 staat nog een reeks van werken op het programma. Op de plaats van de huidige stationstunnel komen ook het travelcenter van de NMBS en de Lijnwinkel van de Vlaamse vervoermaatschappij De Lijn. Onder de sporen 1 en 2 (niveau -1) komt dan de plaza, een overdekte buitenruimte van 100 x 100 meter.

Het busstation verhuist van de Stationsstraat aan stadszijde naar de achter­zijde/Arsenaalzijde van het station, waarna het Stationsplein opnieuw zal worden ingericht. Begin 2025 starten dan de werken aan de sporen 8,  9 en 10. Ondertussen moet het verkeer van reizigers- en goederentreinen ook doorgaan. Zeker van maandag tot en met vrijdag is dit intensief.

Over de kosten van het geheel is weinig informatie. In 2013 werd een bedrag genoemd van 420 miljoen euro, maar uiteraard zal dit thans zeer aanzienlijk hoger zijn. Daarvoor krijgt Mechelen met 20.000 instappende reizigers per dag wel een bijzonder station, dat volledig in zijn omgeving geïntegreerd is.

---

Tekst en foto’s (tenzij anders vermeld): Frits van Buren