Een stoomtramverleden dat voortleeft in het heden
Sporen in Doesburg
Frits van Buren bezocht op 23 februari 2025 de nagebootste sporen van de stoomtram in Doesburg en dook in het NVBS-archief op zoek naar oude vergelijkende foto’s. Ook bij de Stoomtrein Katwijk Leiden leeft de herinnering aan de Gelderse Tramwegen voort – daar zelfs op echte sporen.
Hanzestad Doesburg
De geschiedenis van de Hanzestad Doesburg gaat ver terug: de stad ontving stadsrechten in 1237. Door de strategische ligging aan de monding van de Oude IJssel in de Gelderse IJssel is Doesburg lange tijd een belangrijke vestingstad geweest. Dat is ook goed te zien op onderstaande kaart.
De vestingstad Doesburg. Bron: janwillemvanaalst op Wikipedia.
Doesburg was tot 1923 officieel een vestingstad. Dat is nog altijd zichtbaar aan de aanwezige wallen.
De wallen in Doesburg als restant van de vestingwerken op 23 februari 2025.
De Gelderse Tramwegen in Doesburg
Doesburg was ook een belangrijk stad voor de Gelderse Tramwegen zoals onderstaande kaart van 1 januari 1937 laat zien. Op 18 oktober 1939 werd de tramdienst tussen Velp en Dieren stopgezet. Na de Tweede Wereldoorlog kwam ook het traject Dieren – Doesburg niet meer in exploitatie. Het enige overgebleven traject Doetinchem – Doesburg werd nog geëxploiteerd tot 31 augustus 1957.
De tramlijnen in de Achterhoek op 1 januari 1937. Bewerking van [1].
Het tracé van de Gelderse Tramwegen in Doesburg rond 1950. Bewerking van [2].
Op de Meipoortstraat passeerde de tram de toegangspoort van de algemene begraafplaats.
De toegangspoort van de begraafplaats op 6 augustus 1956 met de jubileumstoomtram van de GTW, bestaande uit locomotief GTM 13 ‘Silvolde’ (Backer en Rueb, Breda, 182/1900) met rijtuig AB 48 en gesloten goederenwagen GZ 41. Foto: W.D.J. Cramer, beeldbank NVBS.
De toegangspoort van de begraafplaats op 23 februari 2025, nu zonder stoomtram.
Het nagebootste tracé begint bij de Bergstraat vanaf de Meipoortstraat.
Het begin van de Bergstraat vanaf de Meipoortstraat met de nagebootste sporen op 23 februari 2025.
De Bergstraat met de jubileumstoomtram op 12 augustus 1956. Foto: J.C. de Jongh, beeldbank NVBS.
De Bergstraat in de richting van de Gasthuisstraat met op de achtergrond de Gasthuiskerk op 23 januari 2025.
Even verderop draaide de tram vanaf de Bergstraat de Gasthuisstraat in en dat doet het nagebootste tracé dus ook.
De bocht van de Brugstraat naar de Gasthuisstraat op 23 februari 2025.
De GTW-jubileumtram is zojuist de Gasthuisstraat ingedraaid op 9 augustus 1957. Foto: J.A. Bonthuis, beeldbank NVBS.
De Gasthuisstraat met links de laatste reizigerstram van de GTW van Doetinchem naar Doesburg op 31 augustus 1957. Foto: J.J. Overwater, beeldbank NVBS. Rechts de Gasthuisstraat op 23 februari 2023.
Bovenstaande foto’s laten zien dat sommige panden in de Gasthuisstraat, zoals het pand met de boogramen, de laatste bijna 70 jaar niet veranderd zijn.
De tram vervolgde zijn weg in de Koepoortstraat, waar de tram ook zijn eindhalte had. Daar heeft men geen nabootsing van de tramrails aangebracht.
In de zomer van 1957 draait de stoomtram vanuit de Gasthuisstraat de Koepoortstraat in. Foto: G.J. de Swart, beeldbank NVBS.
Het uit 1478 daterende gebouw links op bovenstaande foto is De Waag of Het Hoge Huis Gelria. Hier moesten de inkomende goederen gewogen worden voor de stadsbelastingen. Tevens had de pachter het monopolie over de verkoop van vreemde bieren in de stad, vandaar dat het gebouw ook werd gebruikt als stadsbierhuis/kroeg. Volgens het Guinness Book of Records zou dit dan ook de oudste in gebruik zijnde horecagelegenheid van Nederland zijn. Tegenover De Waag staat het uit de vijftiende eeuw daterende stadhuis van Doesburg.
Het stadhuis van Doesburg op 23 februari 2025.
Het Openbaar Vervoer & Speelgoed Museum in Doesburg
Behalve de fraaie oude binnenstad heeft Doesburg nog meer te bieden. Een interessant museum is het op de Meipoortstraat 39 gevestigde Openbaar Vervoer & Speelgoed Museum. Dit museum had 10.000 bezoekers in 2024 en verwacht dat dit aantal in 2025 zal groeien naar 12.000. Ciril van Hattum heeft in het oktobernummer 2024 van NVBS Actueel daar aandacht aan geschonken. In dat artikel ligt de nadruk op de tram, maar ook de verzameling speelgoed en apparatuur is interessant.
Enkele voorbeelden van de speelgoed- en apparatuurcollectie.
De Gelderse Tramwegen bij de Stoomtrein Katwijk Leiden
Het tramstel waarmee de ritten in de zomers van 1956 en 1957 werden gemaakt bestond uit locomotief GTM 13 ‘Silvolde’ (Backer en Rueb, Breda, 182/1900) met rijtuig AB 48 en gesloten goederenwagen GZ 41. Stichting NVBS-Railverzamelingen (SNR) beschikt over een film van deze laatste ritten in 1957:
Het tramstel werd na deze ritten opgeborgen in Gebouw M in Doetinchem, waar de Silvolde alleen uit kwam in 1960 om te worden tentoongesteld op de Floriade in Rotterdam. In 1975 werd de complete jubileumtram in bruikleen gegeven aan het Spoorwegmuseum in Utrecht. Toen dat in 1999 aan een grote verbouwing begon, ging het tramstel naar het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. In 2000 werd het tramstel aan de Stoomtrein Katwijk Leiden overgedragen waar het nu (niet rijvaardig) is te bewonderen.
Het jubileum tramstel van de Gelderse Tramwegen in het museum van de Stoomtrein Katwijk Leiden Foto: Stoomtrein Katwijk Leiden.
Daarnaast beschikt de Stoomtrein Katwijk Leiden over de rijvaardige locomotief GTM 607 ‘Vrijland’. De 607 werd in 1957 overgebracht naar het Spoorwegmuseum in Utrecht. In 2008 werd de loc door het Spoorwegmuseum in eigendom overgedragen aan de Stoomtrein Katwijk Leiden. In 2019 werd met de restauratie begonnen, en in het weekend van 21-22 september 2024 was de 607 voor het eerst actief in de treindienst.
De 607 weer rijvaardig na de restauratie in september 2024. Foto: G. de Graaf.
De donateursdag 2024 van de Stoomtrein Katwijk Leiden kwam aan bod in NVBS Actueel september 2024.
Met dank aan
Harry Uitermark attendeerde de redactie van NVBS Actueel op de aanwezigheid van de nagebootste rails in Doesburg, waardoor dit artikel over de vroegere stoomtram van de Gelderse Tramwegen tot stand kwam.
Frits van Buren
Referenties
Reizen naar DoesburgMet het openbaar vervoer is het dichtst bij Doesburg gelegen treinstation Dieren. De treinreis Utrecht – Dieren vraagt 1 uur met een overstap van 10 minuten in Arnhem. De verdere reis van Dieren naar Doesburg duurt 10 minuten met de elk half uur rijdende bus van lijn 26 van Breng. Met de auto moet voor de reis Utrecht – Doesburg eveneens op 1 uur gerekend worden. Parkeren is goed mogelijk op de ruime gratis parkeerplaats Turfhaven. Meer in de NVBS bibliotheekDe bibliotheek van de NVBS beschikt over diverse uitgaven over de Gelderse Tramwegen. Deze zijn voor niet-NVBS-leden ter inzage beschikbaar en voor NVBS-leden tevens uitleenbaar.
Meer in NVBS ActueelHet OV-museum Doesburg in NVBS Actueel, oktober 2024. Donateursdag van de Stoomtrein Katwijk Leiden in NVBS Actueel, september 2024. |