Nog even dit…

Reacties van lezers, aanvullingen op eerdere artikelen, oproepen en leuke nieuwtjes. Dit zijn zaken die thuis­horen in “Nog even dit…”. Heb je ook iets te melden? Laat het ons weten!

Ons mailadres: nieuwsbrief@nvbs.com.

Uit het knipselarchief

De NVBS kent als dochter de Stichting NVBS Railverzamelingen (SNR). De stichting heeft als doel het bewaren van verzamelingen van foto’s, prent­brief­kaarten, documentatie, spoorbaantekeningen, dia’s, films en krantenknipsels van voornamelijk Nederland en haar voormalige koloniën. René Janson houdt zich bezig met de krantenknipsels tramwegen Nederland.

In deze aflevering een aantal knipsels over de Sneltram Utrecht (pdf).

Wie verdere inzage in de krantenknipsels over een bepaald onderwerp wil hebben, kan terecht in het archief van de SNR. Graag eerst een afspraak maken, bij voorkeur op een maandag.

René Janson

Een stukje spoor in de Noordoost­polder

Altijd had ik gedacht dat de Noordoostpolder geheel vrij van spoorrails was. Nou ja, ergens misschien een spoortje bij een bedrijf op het terrein. Groot was mijn verwondering toen ik zag dat op een spoortje hier zelfs een lid van het Koninklijk Huis heeft gereden.

Wat is het geval? In Delft zat al voor de oorlog het Waterloopkundig Labora­torium. Een lab waar allerlei waterwerken, stromingen, waterkeringen en dat soort nattigheid onderzocht werd. Het lab had behoefte aan een groot terrein om dergelijke onderzoeken “in den natte” te doen. In Delft was dat niet beschik­baar. De Noordoostpolder was in de oorlog droog gevallen. In deze polder werd een hoekje gevonden met grond die voor de landbouw minder geschikt leek, maar wel prima voor het Waterloopkundig Laboratorium. Op dit terrein werd een praktijk-lab gevestigd. In op schaal nagemaakte waterwerken konden alle mogelijke oplossingen worden uitgeprobeerd. Water werd diep uit de grond opgepompt en gefilterd. De waterwerkjes werden soms voorzien van een een­voudige overkapping om de invloed van de wind te beperken.

Helemaal achter op het terrein is in 1961 een model van de haven van Bangkok gemaakt. Een opgave, omdat in die haven zoet en zout water zich mengt en daarbij slib afzet. Om midden in het model van de haven onderzoek te kunnen doen was er een soort verplaatsbare brug – aan één zijde op een spoor en aan de andere kant van de “haven” over een stalen balk. Het spoor en de balk liggen er nog steeds.

De spoorbreedte heb ik geschat door een aantal stoeptegels tussen de rails te plaatsen. Ongeveer 1,25 meter – volgende keer een meetlintje meenemen! Op de rails staat dat Krupp de leverancier was, 1969-1970. Dat klopt dus niet met het opgegeven bouwjaar 1961! Opvallend is dat de railstaven aan de uiteinden niet recht eindigen, maar onder een hoek van 45°. De rails liggen op ijzeren dwars­liggers op de betonrand langs het bassin. Het verhaal op de borden vertelt nog dat in de winter de hele haven onder water werd gezet, om problemen met opdooi te voorkomen. De aanwezige Thaise ingenieurs hebben hier leren schaatsen!

Sinds het vertrek van het laboratorium is het bos met de verlaten waterwerken vrij toegankelijk. In het kantoorgebouw is nu een hotel gevestigd. Eind vorige eeuw werd het terrein verkocht aan een projectontwikkelaar die er bungalows wilde bouwen. Gelukkig is het terrein later aan Natuurmonumenten over­gedragen.

En het Koninklijk Huis? Op de beeldbank van het Nationaal Archief vond ik een foto uit 1963 van (toen nog) prinses Beatrix die vanaf een lorrie naar een model van het Amsterdam-Rijnkanaal kijkt. Het regende die dag…. Voor de foto klik hier.

Los van het stukje spoor is een bezoek aan dit terrein een leuk uitstapje. Je vindt het nabij Marknesse. Het restaurant nabij de “Deltawerken” is aan te bevelen. Klik hier voor een wandelroute.

Ewout Wolters

Lezing over Theodor Sanders

De vergeten compagnon van Berlage

De Vereniging Vrienden van het Spoorwegmuseum organiseert op woensdagavond 30 april 2025 een lezing door Arjan den Boer: een boeiend verhaal over Theodor Sanders, de vergeten compagnon van Berlage, als spoorwegondernemer.

Arjan vertelt over de architect, ingenieur en onder­nemer Theodor Sanders die zich onvermoeibaar inzette voor de vooruitgang op technisch, economisch en maatschappelijk gebied. Hij droeg veel bij aan de opbloei die Amsterdam eind negentiende eeuw door­maakte, een leertijd voor zijn jongere compagnon Berlage. Hij was zeer veelzijdig, maar toch raakte hij na zijn dood snel vergeten, in tegenstelling tot Berlage. Arjan den Boer schreef een dik boek over Theodor Sanders (te koop bij de NVBS). Hij komt vertellen over zijn spoorwegondernemingen, zoals de Noord-Hollandsche Tramweg-Maat­schap­pij, de Hollandsche Electrische-Spoorweg-Maatschappij (Haarlem­mermeer­spoor­lijnen) en zijn betrokkenheid bij de Ferrovia Circumetnea. Ook zijn grote tramplan voor Amsterdam, deels overgenomen door de Gemeentetram, komt aan bod.

Het bestuur van de Vrienden nodigt ook de geïnteresseerde leden van de NVBS uit om aanwezig te zijn. De lezing vindt plaats in het Spoorwegmuseum, wachtkamer Derde Klasse van 19.30 tot 21.30 uur; de zaal is open vanaf 19.00 uur. Aanmelden voor deze interessante lezing kan via de website van de Vrienden van het Spoorwegmuseum. In plaats van het gevraagde lidmaatschaps­nummer vult u dan in ‘NVBS’.

Veiling Nederlands Transport Museum

Op de website van het Nederlands Transport Museum staat nog steeds dat er geld wordt ingezameld voor de verhuizing naar een nieuwe locatie, maar de werke­lijkheid is helaas anders: het museum is definitief gesloten. Een groot deel van de collectie was in bruikleen en is weer terug naar de eigenaars, maar de eigen collectie van het museum wordt nu geveild. De veiling loopt tot 7 mei 2025. Bekijk de kavels.

Een van de te veilen objecten is de ‘mock-up’ van het TEE-treinstel. De originele TEE-plaat staat niet op de foto’s van de veilingsite. Foto: Nico Spilt, 22 mei 2021.

Het TEE-treinstel

Bekijk twee filmpjes over de TEE in het Nederlands Transport Museum. Wat er met de vijf rijtuigen van het TEE-treinstel gaat gebeuren is nog niet bekend.

Lezers schrijven

Doesburg

Naar aanleiding van het artikel over de stoomtram in Doesburg in het vorige nummer, wijst Wim Jonker Klunne op nog twee initiatieven die de herinnerring aan de Geldersche Tramwegen levend houden, namelijk Restaurant Loc 17 in de oude GTW-loods in Doesburg, en een muurschildering van stoomloc Silvolde in Doetinchem.

GVB-tram 3

Tram 3 is geschrapt in het nieuwe OV-conceptplan van Gemeente Amsterdam en GVB. Dit roept veel onvrede op bij bewoners, waaronder bezoekers van zieken­huis OLVG Oost. Erik Swiersta wijst op een petitie die oproept tot het behoud van deze lijn.

Railreiniger

In het artikel Werkmaterieel in actie in het vorige nummer staat dat de Amster­damse railreiniger Rr3 is gebouwd in 1910. Erik Swierstra meldt dat dit niet klopt: de Rr3 is in 1958 gebouwd door Schörling. Het voertuig deed dienst tot 1988 en is tegenwoordig te zien in het Openluchtmuseum in Arnhem. Voor een actie­foto zie het artikel Voorjaarskriebels bij de Nederlandse museumtrams in dit nummer.

Railradar UK

Ton Stevenhagen heeft een tip voor geïnteresseerden in treinen in het UK: de website raildar.co.uk. Hierop staat onder andere een kaart waarop je in realtime kunt zien waar de treinen rijden.

Snelheidsrecord

Naar aanleiding van het artikel over de Franse snelheidsproeven in 1958 merkt Reinder Rutgers op dat er al in 1903 snelheden van meer dan 210 km/uur werden gehaald, dus tientallen jaren voordat de Britse Mallard de 202 aantikte. Dat betrof proeven met draaistroomtractie op een traject bij Zossen in Duitsland.

Miljoenenlijn

Olaf Horn vond een filmpje uit 1987 over de sluiting van de Mil­joenen­lijn.