Over Articulados, Remodelados en ascensores/elevatores
Beelden uit Lissabon en omgeving
De gele trammetjes van Lissabon zijn een iconisch symbool van de stad. Vooral tramlijn 28 is populair bij toeristen. Funiculairs, lagevloertrams en trams in Sintra en Almada maken het beeld compleet voor de railhobbyist. Paul van Baarle bericht.
Dit is wat de toerist in Lissabon wil zien en horen: een geel trammetje dat op lijn 28 ratelend door de oude straten van de wijk Alfama rijdt. En ja, de serieuze railhobbyist wil dat ook.
Het tramnet van Lissabon omvat echter meer leuke tramlijnen dan alleen lijn 28. Daarnaast rijden er fraaie, moderne lagevloertrams door de stad en zijn de funiculairs interessant. Minder bekend zijn ook de moderne trams in Almada, ten zuiden van Lissabon aan de overkant van de Taag, en het 30 kilometer ten westen van Lissabon gelegen Sintra, met zijn historische tramlijn.
Sintra, Almada en Lissabon op de kaart. Bron: Google Maps met de namen van Almada en Sintra uitvergroot.
Over deze tramonderwerpen is zowel op papier als op internet al veel geschreven. Voor historische achtergronden en gedetailleerde informatie wordt daarom verwezen naar de links in de rechterkolom. Vanwege de omvang van dit artikel komen ook de metro, het trammuseum, de spoorwegen in Lissabon en het merendeel van de toeristische bezienswaardigheden niet aan bod. De begeleidende tekst is dus beperkt — de trambeelden moeten voor zich spreken. En ja, beelden uit Lissabon en omgeving zeggen soms inderdaad meer dan woorden.
Alle foto’s in dit artikel zijn door de auteur gemaakt in augustus/september 2024, met uitzondering van die uit Sintra — waarmee we beginnen.
De tram van Sintra
De tram van Sintra is een historische tramlijn met een spoorwijdte van 1000 mm die het idyllische stadje Sintra verbindt met Praia das Maçãs aan de Atlantische kust. De lijn werd geopend in 1904 en maakt nog steeds gebruik van de oorspronkelijke trams, geleverd door de Amerikaanse fabrikant Brill. De tramlijn, die eigendom is van de gemeente, is populair bij strandgangers en functioneert voornamelijk als toeristische attractie in de zomermaanden. Een rit over de ongeveer 11 kilometer lange lijn duurt 40 minuten. Ook een treinrit vanuit het centrum van Lissabon naar Sintra duurt ongeveer 40 minuten – ideaal dus voor een daguitstap.
De historische tramlijn van Sintra naar Praia das Maçãs. Bron: OpenRailwayMap, met de plaatsnamen uitvergroot.
Sintra zomerrijtuig 6 is niet ver van de remise Ribeira onderweg naar Praia das Maçãs op 14 september 2008.
Een fraai tegeltableau op de halte Monte dos Santos bij Sintra, 14 september 2008.
Marco Moerland fotografeerde het gesloten motorrijtuig 2 bij de remise Ribeira op 8 september 2019.
In 1904 reisden dagjesmensen vanuit Lissabon naar Sintra om vandaar met de tram naar de kust te gaan. Vandaag de dag kan dat nog steeds!
Van het idyllische Sintra met zijn historische tramlijn naar het moderne Almada is een flinke stap — maar die zetten we hier wel.
De tram van Almada
Almada is een voorstad van Lissabon, gelegen aan de zuidoever van de Taag. De stad is te bereiken met de veerboot of via de grote 25 de Abril-hangbrug met de auto of trein.
Plattegrond van de tram van Almada met drie tramlijnen. MTS (Metro Sul do Tejo) is de exploitant. Het net heeft een lengte van 12 kilometer en een spoorwijdte van 1435 mm. Uitbreidingsplannen zijn wel ingetekend, maar vooralsnog niet concreet. Bron: Wikipedia.
Het trambedrijf ging in 2007 van start en rijdt sindsdien met 24 lagevloertrams (nummers C001-C024) van het type Combino Plus (ook wel Combino Supra genoemd, de voorloper van de Avenio), geleverd door Siemens.
Het trameindpunt Cacilhas biedt uitzicht op de Taag en op Lissabon, dat aan de overzijde ligt. Vanaf hier steek je in 10 minuten met de veerboot de Taag over naar Cais do Sodré in Lissabon.
Bij het trameindpunt Cacilhas herinnert de oude stadskern nog aan het oorspronkelijke vissersdorp. In het havengebied van Cacilhas is ook het Museu Naval de Almada gevestigd, met een van de oudste nog bestaande oorlogsschepen ter wereld en een complete onderzeeboot.
Verder langs de tramlijnen blijkt Almada inmiddels te zijn uitgegroeid tot een moderne voorstad van Lissabon — zoals hier bij Cova da Piedade, op de lijn naar Corroios. Niet ver hiervandaan staat het indrukwekkende Cristo Rei-beeld: een 28 meter hoog Christusbeeld op een 75 meter hoge sokkel, uitkijkend over Lissabon.
Is die moderne tram een bezoek waard vanuit Lissabon? Als je het combineert met een treinrit over de hangbrug en een overtocht met de veerboot over de Taag, een bezoek aan het Christusbeeld en het havengebied van Cacilhas, dan heb je zeker een leuke dag.
We steken de Taag over van Almada naar ons hoofdonderwerp: Lissabon.
Lissabon – algemeen
Lissabon is de hoofdstad van Portugal. De stad zelf heeft ongeveer 570.000 inwoners; de agglomeratie telt zo’n 2.900.000 inwoners. Carris is de openbaarvervoermaatschappij van Lissabon die de bussen, trams en funiculairs exploiteert — maar niet de metro.
Een bewerkte afdruk van OpenRailwayMap, met in paars/violet de tramlijnen en in dik aangezet zwart de drie funiculairs (Lavra, Glória en Bica). De twee tramlijnen linksonder bij de remise (en het trammuseum) Santo Amaro lopen nog verder naar het westen door. Voor een gedetailleerde en volledige plattegrond wordt verwezen naar UrbanRail.net (link in de rechterkolom). De spoorwijdte bedraagt 900 mm.
Achtereenvolgens komen de drie funiculairs, de lagevloertrams en de ‘Remodelados’ aan bod, en we sluiten af met sfeerbeelden van lijn 28 in de avond.
Lissabon – de funiculairs (ascensores of elevadores)
De drie funiculairs werden tussen 1884 en 1892 in gebruik genomen en tussen 1915 en 1933 gemoderniseerd tot hun huidige vorm. Alle drie de kabelspoorlijnen zijn inmiddels tot Portugees nationaal monument verklaard. Ze helpen bewoners en bezoekers de steile heuvels van de stad te overwinnen en zijn tegelijk toeristische attracties.
De Ascensor do Lavra heeft een lengte van 175 meter en een gemiddeld stijgingspercentage van ongeveer 23%. Halverwege de kabelspoorlijn kruisen de twee rijtuigen elkaar.
De Ascensor do Lavra – het dalstation. Het rijtuig is met een ondergrondse kabel verbonden met de tweede wagen, die zich nu in het bergstation bevindt; stootblokken zijn niet nodig aan het einde van een funiculair.
De Ascensor da Glória heeft een lengte van 250 meter en een gemiddeld stijgingspercentage van ongeveer 17%. Tijdens mijn bezoek was de kabelspoorlijn buiten dienst. De rijtuigen kregen een schilderbeurt, en dat gebeurde gewoon op straat. Overigens zijn er op internet genoeg beelden te vinden waarop de rijtuigen van alle drie de funiculairs volledig onder de graffiti zitten. Koester dus de aanblik als je de wagens in fris geel en wit aantreft.
De Ascensor da Bica verschilt maar weinig qua lengte en stijgingspercentage met die van Glória. De rijtuigen daarentegen wijken duidelijk af.
De Ascensor da Bica daalt af naar het dalstation, dat overigens bijna verborgen ligt achter de gevel van een gebouw.
De rijtuigen op de kabelspoorlijnen lijken wel op (kabel)trammetjes, maar zijn het technisch gezien niet. Hoog tijd dus om over te stappen op de ‘echte’ trams.
Lissabon – de lagevloertrams
De lagevloertrams rijden uitsluitend op tramlijn 15, die in het centrum begint bij de Praça da Figueira en vervolgens in westelijke richting via de Praça do Comércio, Santa Amaro en Belém naar het eindpunt Algés loopt. De eerste generatie lagevloertrams werd vanaf 1995 geleverd door Siemens/CAF (nummers 501-506) en Siemens/Sorefame (nummers 507-510), en kreeg de bijnaam ‘Articulado’. Helaas zijn de zijkanten van deze trams vaak volledig bedekt met reclame.
Articulado 510 op lijn 15 aan de halte Corpo Santo in het centrum van de stad.
De tweede generatie lagevloertrams bestaat uit vijftien CAF Urbos-trams (nummers 601-615), die in 2023 werden geleverd.
CAF Urbos-tram 610 zit nog fris in de lak en is nabij de halte R.Pinto Ferreira onderweg naar de Praça da Figueira.
Het interieur van een CAF Urbos-tram.
CAF Urbos-tram 605 bij het Mosteiro dos Jerónimos in Belém, op weg naar het eindpunt Algés.
Tramlijn 15 komt langs enkele van de belangrijkste toeristische bezienswaardigheden van Lissabon, waaronder het hierboven gefotografeerde klooster. Op bepaalde tijden zijn de trams dan ook overvol met toeristen en is instappen simpelweg niet meer mogelijk. In de avonduren is het aanzienlijk rustiger en een aantal monumenten is dan prachtig uitgelicht.
Tramlijn 15 brengt je bijna voor de deur van de Torre de Belém: een iconische toren die ooit dienstdeed als verdedigingstoren aan de rivier de Taag en die ’s avonds misschien nog fraaier oogt dan overdag.
Lissabon – de ‘Remodelados’
De 45 Remodelados (nummers 541-585) zijn tweeassers die tussen 1935 en 1940 werden gebouwd en in 1995-1996 volledig zijn gemoderniseerd. Zeven daarvan doen dienst als toeristentram in rode kleur en zijn van nieuwe nummers voorzien. De Remodelados hebben zowel een trolleystang als een pantograaf als stroomafnemer. De trolleystang wordt uitsluitend gebruikt op de lijnen 12 en 28, waar de straatjes zeer smal zijn. Deze tweeassers kun je overal op het tramnet van Lissabon aantreffen. Het is wel verstandig om vooraf de dienstregeling te raadplegen, want sommige tramlijnen rijden niet in de avonduren of in het weekend.
Toeristentram 12 (ex-Remodelado 553) als Hills Tramcar Tour, bij het beginpunt van de route: Praça do Comércio.
Wil je niet de hoofdprijs betalen voor de toeristentram of in de ellenlange rij staan voor de bij toeristen bekende tramlijn 28? Dan zijn er gelukkig nog genoeg interessante tramlijnen om met een Remodelado te verkennen en zit je tenminste met de lokale bevolking in de tram. Als voorbeeld daarvan een beeld van lijn 25 naar Prazeres.
Heuvelopwaarts in de R. de São Domingos met Remodelado 574 op lijn 25 naar Prazeres.
Lissabon – tramlijn 28
Maar goed, ondanks de lange wachtrijen, staanplaatsen in overvolle trams, de aanwezigheid van zakkenrollers, etc., willen de bezoekers toch met lijn 28 mee.
Links de huidige route van tramlijn 28 vanaf Martim Moniz (bron: Carris). Rechts de smalste tramstraat van Lissabon: de Escolas Gerais, bij de halte Cç. S. Vicente.
Tramlijn 28 voert onder andere door de schilderachtige wijk Alfama.
Als je met tramlijn 28 wilt meerijden, kun je dat het beste vroeg in de ochtend of in de avond doen om de massale drukte te vermijden. Hoe dat er ’s avonds uitziet, laten de volgende beelden zien. De haltenamen bij die foto’s zijn terug te vinden op de hierboven vermelde route van tramlijn 28. Er is geen verdere tekst toegevoegd — de sfeerbeelden spreken voor zich.
Largo Academia Nacional de Belas Artes.
Rua da Conceição.
De Escolas Gerais bij de halte Cç. S. Vicente.
Nogmaals de Escolas Gerais bij de halte Cç. S. Vicente.
Is dat laatste beeld uit 2024 of lijkt het op een scène uit vervlogen tijden? Tramromantiek bestaat in ieder geval nog.
Het moge duidelijk zijn dat in en rond Lissabon veel te beleven is op het gebied van railvervoer. Deze beelden en teksten geven slechts een impressie daarvan. Heb je nog vakantiedagen beschikbaar in 2025? Dan is Lissabon een uitstekende bestemming voor je reis.
Paul van Baarle
Meer informatieSintra – linksTram to Praia das Maçãs op Sintra Tourism Guide met rijdagen, dienstregeling en actuele meldingen. Sintra trams door Portugal-kenner Ernst Kers inclusief een gedetailleerde plattegrond. Tram van Sintra op Wikipedia. Almada – linksMetro Transportes do Sul – website vervoerbedrijf met dienstregelingen, prijzen etc. Plattegrond van Almada op UrbanRail.Net. Metro Transportes do Sul op Wikipedia. Lissabon – linksCarris – website vervoerbedrijf met dienstregelingen etc. Museu da Carris – trammuseum met openingstijden, tickets en info. Hills Tramcar Tour door Yellow Bus, official sightseeing tours. Plattegrond van Lissabon – tram op UrbanRail.Net. Plattegrond van Lissabon – metro op UrbanRail.Net. Lisboa trams door Portugal-kenner Ernst Kers. Trams in Lisbon op Wikipedia. Meer in NVBS Actueel over PortugalSpoorlijnen tussen Portugal en Spanje in NVBS Actueel, juli 2019. Plaatsbewijzen uit Porto in NVBS Actueel, juli 2024. Sporen langs de Douro (1), waaronder Porto, in NVBS Actueel, juli 2024. Sporen langs de Douro (2) in NVBS Actueel, augustus 2024. Verder lezen bij de NVBSDe tram van Lissabon in Op de Rails 1986-3 (PDF te lezen als je bent ingelogd als lid). De NVBS bibliotheek heeft een ruime collectie boeken over Lissabon en Sintra. |
Het buitenbeentje van CarrisHet openbaarvervoerbedrijf Carris exploiteert in Lissabon ook de Santa Justa-lift (Elevador de Santa Justa), die de benedenstad Baixa verbindt met het hoger gelegen Carmoplein. De lift is 45 meter hoog en werd in 1902 in gebruik genomen. Vandaag de dag is het een populaire toeristische attractie.
De Santa Justa-lift bij het vallen van de avond. |
