Uit de winkel

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel. Contactpersoon: Mar de Klerk. Boekbesprekingen: Leo de Jong.

Nederlandse boeken

Alle nieuwe Nederlandse boeken

Het boek ‘Het sein staat op rood’ wordt op zaterdag 7 maart gepresenteerd.

Buitenlandse boeken en dvd’s

Kalenders 2026

Alle kalenders

Tweedehands

In de webshop hebben we ook enige tweedehands boeken opgenomen. Vrijwel altijd is hiervan maar één exemplaar beschikbaar. Klik hier voor een overzicht.

In onze winkel in Amersfoort zijn nog veel meer tweedehands boeken te vinden, dus kom tijdens de openingstijden eens rondkijken.

Aanbiedingen (op=op)

De spoorwegen in Nederlands-Indië 1864-1942. Door Guus Veenendaal. NVBS-reeks deel 56. 280 blz. 20×26,5 cm. 120 foto’s. Uitg. WBooks (2020). Art.nr. 014-0362. Prijs nu € 17,50.

Amsterdam – Utrecht (van Rhijnspoor tot Randstad­spoor). Door Michiel ten Broek en Victor Lansink. 168 blz. 24,5×30,5 cm. Circa 200 afbeeldingen in kleur en zwart-wit. Uitg. WBooks (2018). Art.nr. 014-0335. Prijs nu € 17,50.

Locomotoren NS-series 100 en 200. De benzine­mechanische en diesel­elektrische Sikken. Door Martin van Oostrom. Uitg. Uquilair. 280 blz. 23×29 cm. 450 afbeeldingen. Art.nr. 195-0091. Van € 49,90 voor € 39,95.

Blokkendozen op het spoor. Door Carel van Gestel. Het roemruchte materieel ’24 van NS. 176 blz. 21×28 cm. 380 foto’s, 24 tekeningen. Uitg. Wbooks. Art.nr. 014-0391. Prijs nu € 19,95.

Goederentreinen in Nederland 2004-2015. Overzicht van het goederenvervoer in Nederland tussen 2004 en 2015 in woord en beeld. Door Hendrik Bouwknegt e.a. Uitg. Uquilair. 168 blz. 24×30 cm. Circa 200 kleurenfoto’s. Art.nr. 195-0070. Van € 39,95 voor € 14,95.

Boekbespreking

Havensporen op de Rechter Maasoever

Spoorvervoer in Rotterdam West en de Spaanse Polder 1908-2008. Door: Paul Engelbert. Uitgever: Lycka till Förlag. 180 blz. 26×21 cm. 82 zw/w- en 85 kleuren­foto’s, 22 tekeningen. Artikelnummer: 016-0116. Prijs: € 45,00. Bestellen via de webshop.

De haven van Rotterdam lag oorspronkelijk aan de noordkant van de Nieuwe Maas. De moderne geschiedenis begon rond 1840 met de ontwikkeling van het Scheepvaartkwartier rond de Veerhaven. Door annexaties ten westen van de toenmalige gemeente Rotterdam konden nieuwe havens worden aangelegd, vanaf 1886 in Delfshaven (Schiehaven) en vanaf 1910 in het gebied Nieuw-Mathenesse, de havens aan de Vierhavenweg (Keile-, Kous-, Lek- en IJselhaven) en later de Merwehaven. Deze havens kregen een spoorverbinding vanaf de spoorlijn Rotterdam – Schiedam. Eerst de Schiehaven met emplacement Oost, vervolgens de havens aan de Vierhavenweg met emplacement West, daarna de Merwehaven met het gelijk­namige emplacement.

Na WO II kwam er nog een emplacement naar de Spaanse Polder ten noorden van de spoorlijn Rotterdam – Schiedam bij. Uiteindelijk werden alle gebieden en de bijbehorende (haven)sporen bediend vanuit het emplacement West. In de gebieden lag een groot aantal spooraansluitingen van bedrijven met maar liefst 88 klanten in 1960. Maar het wagenladingenvervoer nam vanaf 1964 sterk af. In 1977 was er nog minder dan 20% van over. In 1984 werd het stukgoedvervoer (Van Gend & Loos) gestaakt en emplacement Oost raakte buiten gebruik. In de jaren 90 was de meeste activiteit nog te vinden rond de Merwehaven. Vanaf begin jaren 90 werden de klassieke NS-locs serie 600 en 2200 vervangen door de NS 6400. Er reed toen nog maar één goederentrein naar RMO, die eind 1998 door Railion (opvolger van NS Cargo) werd gestaakt. Als laatste activiteit in 2008 werden er nog tunneldelen voor Randstadrail vervoerd, die op RMO worden opgeslagen. Toen viel het doek.

Paul Engelbert heeft weer een juweeltje over goederenvervoer in Rotterdam afgeleverd. Met een uitgebreide geschiedenis van het ontstaan van de haven­sporen op de Rechter Maasoever, de opkomst en ondergang, en aparte hoofd­stukken voor onder andere het stoomdepot bij emplacement Oost, het distributie­centrum voor Van Gend & Loos vanaf 1953, de vele spooraansluitingen in 1960, sporen naar de Spaanse Polder inclusief de SSN, en de rangeerdienst. Interessant zijn de spreiding van het wagenladingvervoer over de klanten en de organisatie en de personele inzet van de rangeerdienst in het gebied. Als leek wist ik daar niets van. Hier leer je bijvoorbeeld wat een selexist is en wat een ladingmeester en een plakker doen.

Het boek is geïllustreerd met prachtige luchtfoto’s, portretfoto’s van stoomlocs en diesels, foto’s van goederenwagens, seinen, infrastructuur, emplacementen en havenbedrijvigheid, nostalgische foto’s. Teveel om op te noemen. De foto’s zijn in zwart-wit en in kleur. Bij de kleurenfoto’s in de laatste hoofdstukken overheerst het geel/grijs. Dat stond overigens helemaal niet slecht op een NS 600. Maar er zijn ook kleurenfoto’s van locs in oude kleuren, bijvoorbeeld NS 700’en met “schrikstrepen”. Zelfs van de kolentram voor het GEB in de Galileïstraat is een kleurenfoto opgenomen.

Net als in het vorige deel uit 2023 zijn er kaarten,  tekeningen, grafieken en veel tabellen. Omdat de kaarten en tekeningen verdeeld zijn door het boek geef ik hieronder een overzicht. Want dat is misschien het enige minpuntje van de beide delen over de havensporen in Rotterdam: je blijft bladeren. Zelfs als je, zoals uw recensent, bekend bent in het gebied. Zeker de kaarten had ik liever bij elkaar achterin het boek gezien.

Dit is een boek waar elke liefhebber van goederenvervoer telkens weer naar terug zal grijpen. Ook van Paul Engelbert: Havensporen op Zuid.

Overzicht belangrijkste kaarten en tekeningen in het boek
Kaarten havengebied RMO: (1) 1908  blz. 5 (2) 1925 blz. 26 (3) 1938 blz. 43 (4) 1965 blz. 95 (5) 1994 blz. 162 en (6) Ontsluiting Spaanse Polder 1938 streekplan blz. 94. Tekeningen: (1) Emplacement Oost 1911 blz. 10-11 (2) Emplacement West 1917 blz. 22-23 (3) Tractiedepot RMO blz. 38-39 (4) Emplacement Oost 1976 blz. 72.

Dvd-bespreking

Wismarer Schienenbus

Unterwegs mit Ameisenbär und Schweineschnäuzchen. Uitgever: EK Verlag GMBH. Speelduur: 58 minuten. Artikelnummer: 459-4319. Prijs: € 22,80. Bestellen via de webshop.

In jaren 20 en 30 van de vorige eeuw hadden de Duitse “Kleinbahnen” het moeilijk door concurrentie en de crisis. Men zocht naar manieren om de kosten te beperken. In Pruisen was hiervoor in 1923 het “Landeskleinbahnamt Hannover” opgericht. In 1931 gaf die aan Waggonfabrik Wismar de opdracht voor het ontwikkelen van een motorwagen die de exploitatiekosten kon verlagen. Dat deed Wismar razendsnel! In hetzelfde jaar waren er al volledige bouwtekeningen en in mei 1932 stond het prototype op de rails. Eind 1933 waren 12 stuks gebouwd. Uiteindelijk werden het er 82, waarvan 25 voor Spanje. Het laatste exemplaar werd in 1941 geleverd.

De motorwagens hadden twee Ford-motoren van 40 of 50 pk die waren onder­gebracht in de kenmerkende neuzen, vandaar de bijnaam “Schweine­schnäuzchen” (varkensneusjes). Achter de motor zat de benzinetank. De aandrijving ging via een koppeling, versnellingsbak en een cardan naar de assen. Dit waren allemaal standaard vrachtauto-onderdelen van Ford. Per rijrichting was slechts één motor in gebruik. Het vermogen was zodoende beperkt en de wagens werden daarom alleen in het vlakke Noord-Duitse gebied verkocht. Er waren uiteindelijk vijf verschillende typen. De oorspronkelijke uitvoering, normaalspoor type B met drie ramen, werd het meest verkocht: 29 stuks in Duitsland. Daarna volgde de grotere normaalspoor-uitvoering, type A met vier ramen. De smalspoorwagens waren meestal maatwerk, hoewel ze allemaal een vergelijkbaar uiterlijk hadden. Enkele latere exemplaren werden gebouwd met een 50 pk dieselmotor.

Opvallend veel motorwagens van deze populaire railbus bleven bewaard. Maar liefst dertien stuks, waarvan nu zes rijvaardig zijn, verdeeld over vier ver­schillende typen, zowel normaalspoor (type A , B en C) als smalspoor (type E). In deze dvd komen zeven exemplaren uitgebreid in beeld. Maar een tegenvaller is dat het exemplaar bij de MBS (fabrieksnummer 20256 uit 1936) niet is te zien. Vreemd, deze rijdt vlak over de grens met Duitsland! Ooit had de MBS zelfs twee exemplaren: nog een met fabrieksnummer 20220 uit 1933, maar deze werd verkocht aan Duitse liefhebbers. Deze is nu niet rijvaardig, maar is wel te zien op de dvd, gesleept door een Köf!

Met de Duitse rijvaardige Schweineschnäuzchen maken we uitgebreid ritjes die het grootste deel van deze dvd beslaan. Vaak rijden we heen en terug op korte trajecten. Meerijden is geen probleem want de bestuurder zit gezellig bij de reizigers. We zien dat hij gewoon moet schakelen, gas los, koppelen en naar de volgende versnelling. De maximum snelheid is 60 km/u.

De bekende railbussen worden door de huidige eigenaars zelfs uitgeleend, zoals de T1 van de Borkumer Kleinbahn aan “Molli” (Bad Doberan-Kühlungsborn, 900 mm) en de T41 van Bruchhausen-Vilsen aan de smalspoorlijnen in de Harz (1000 mm). Zoals gebruikelijk zijn er historische zwart-witopnamen,onder andere bij de DR op 750 mm. Interessant zijn de afscheidsritten bij de Wittlager Kreisbahn, waarvan fabrieksnummer 20220 ook in de huidige toestand is te zien. Andere beelden vond ik minder relevant, zoals die van de vierassige motorwagens van DRG met stangenaandrijving VT 137 (het prototype was van Wismar) of de opnamen van naoorlogse West- en Oostduitse Schienenbussen uit de jaren 50.

Liefhebbers van Kleinbahn-romantiek raad ik aan de dvd te kopen maar zeker ook een keer naar de MBS te gaan om deze bijzondere railbus in het echt te zien in een passende omgeving.

Boek: Schienenbusse in Deutschland door Rolf Löttgers, Franckh, Stuttgart 1982

De Nederlandse Museummaterieel Database (let op: niet beveiligde website)

Overzicht Duits museummaterieel – Wismar bauart Hannover