Nieuwe boeken en dvd’s

Bergbeklimmen met smalspoor in Zwitserland

Brig-Visp-Zermatt Krokodile am Matterhorn; Bergsteiger auf schmaler Spur; Die Brünigbahn. Drie dvd’s, elk 40 à 55 minuten. Uitgever: VGB/Rio Grande. Prijs per stuk resp.:  € 22,90; € 22,95; € 22,95.

Bestelnummer: 468-0726

Met de opkomst van het toerisme in Zwitserland, ruim twee eeuwen geleden, was er vanaf de jaren 70 in de 19^e eeuw steeds meer behoefte aan verbindingen naar uitzichtpunten in de Zwitserse Alpen. Om dat mogelijk te maken werden technieken ontwikkeld om steile hellingen in de sporen te overwinnen met een tandrad. Bekende systemen zijn Riggenbach en Abt. Bovendien werd gekozen voor smalspoor om de hoge aanlegkosten te drukken. Eerst werden soms complexe stoomlocomotieven ontwikkeld, maar later werd vooral elektrische tractie gebruikt. Spoorweg­maatschappijen die hiervan gebruik maakten waren o.a. de Furka-Oberalp Bahn (FO), de Brig-Visp-Zermatt Bahn (BVZ) en de SBB op de Brünigbahn. Deze drie dvd’s gaan over deze bergbeklimmers.

Brig-Visp-Zermatt Krokodile am Matterhorn

De oudste elektrische locomotieven staan op de eerste dvd en zijn van de BVZ. De eerste locs van dit type werden gebouwd in 1929 (nummers 11-15 en 16). Met de lange neus worden ze Krokodile genoemd, maar technisch lijken ze niet op de SBB- en RhB-locs met die bijnaam. De stangenaandrijving ontbreekt en ze beschikken over een tandaandrijving. Op deze dvd zien we ze in hun nadagen, vooral voor goederentreinen en werktreinen. We rijden met een loc van dit type mee de berg op naar Zermatt. De machinist, in zijn traditionele blauw/witte kleding, vertelt onder weg allerlei wetenswaardigheden. Er zijn veel mooie beelden van de loc in het overweldigende berglandschap.

Bergsteiger auf schmaler Spur

Bestelnummer: 468-0773

De voormalige Furka-Oberalp Bahn verving tijdens de Tweede Wereldoorlog de stoomtractie door vergelijkbare elektrische locomotieven van de serie HGe 4/4 I. Inmiddels zonder de neus. Van deze loc zijn 7 stuks gebouwd door Schweizerische Lokomotiv und Maschinenfabrik (SLM) tussen 1941 en 1956. De FO was geëlektrificeerd met 11 kV wisselstroom in aansluiting op de Rhätische Bahn en de Brig-Visp-Zermatt Bahn (BVZ). De FO-locomotieven gingen in de jaren 1992-2007 uit dienst, aanleiding voor de tweede dvd.

We krijgen de locs te zien in indruk­wekkende beelden van het FO-traject tussen Brig, Andermatt en Disentis. Ook oudere beelden met de locomotieven voor de Glacier Express, nog zonder speciale rijtuigen. De locs zijn geschikt voor het tandradsysteem Abt, waarmee de FO en de BVZ de steile hellingen op het traject overwinnen. We krijgen in detail te zien hoe de loc de berg beklimt met behulp van de tandrad. Hard gaat dat niet: 15-30 km/u. We maken uitstapjes naar de BVZ, FO Dampfbahn en de lijn tussen Andermatt en Göschenen. Machinisten zijn lovend over de loc, maar een cabinerit is hier helaas niet mogelijk: dat was verboden bij de FO. De laatste ritten die we zien zijn met de dagelijkse stukgoederentrein.

Die Brünigbahn

Bestelnummer: 468-0756

Ook de Brünigbahn werd in de oorlogs­jaren geëlektrificeerd. De SBB koos voor een locomotief  – of is het een motor­wagen? – waarbij de tandrad­aandrijving van de ‘gewone’ aandrijving was gescheiden in een apart draaistel. Door de lengte was er ook nog ruimte voor bagage, dat scheelde weer een wagen! We krijgen deze Gepäcktriebwagen en de nieuwe elocs te zien. We maken uitstapjes naar de Pilatusbahn, de LSE en de BRB. En er zijn zwart-witopnamen van stoomtractie op de Brünigbahn. In sommige opnamen met drie locs per trein.

De kenner kan uit het bovenstaan al afleiden dat dit wat oudere dvd’s zijn. De Brünigbahn heet tegenwoordig Zentralbahn en is verzelfstandigd. BVZ en FO zijn samengegaan in de MGB. Dus de dvd’s zijn in dit opzicht al nostalgie. Bestelde dvd’s worden gratis thuisbezorgd.

Pontypridd-Aberdare-Cardiff Central

Dvd. 75 minuten Uitgever: 225 Studios. Prijs: € 24,95

Artikelnummer: 451-4064

Dit is een cabinerit in Wales aan boord van dieseltreinstellen van de series 142, 143 en 150. De valleien in Wales lagen honderd jaar geleden vol met kolenmijnen en met spoorlijnen bedoeld om de kolen af te voeren naar havensteden zoals Cardiff en Newport. Door concurrentie tussen particuliere maatschappijen lagen er soms twee of drie spoorlijnen nagenoeg parallel in een dal, waarbij de laatste maatschappij gedwongen werd dure kunstwerken te bouwen. De bebouwing lag ver van de stations tegen de heuvels. Na de sluiting van de mijnen is dit spoorwegnet grotendeels verdwenen. De laatst gebouwde lijnen waren meestal de eerste die sloten. Enkele lijnen bleven over omdat de gebieden in de smalle dalen via het wegennet vrijwel onbereikbaar waren. De lijn naar Aberdare werd gesloten in 1964, maar bleef liggen vanwege een kolenmijn in Hirwaun iets ten westen van de plaats. De verbinding bestaat nog steeds en onderweg komen we ook treinen met zelflossers tegen die de laatste voorraden ophalen.

In 1988 ging British Rail er weer met reizigerstreinen rijden. Tussen Abercynon en Aberdare is sprake van een “basic railway”: enkelspoor met passeersporen, onbemande haltes en vrijwel geen wissels. Stationsgebouwen en seinhuizen zijn gesloopt, maar het station van Aberdare (High Level) staat er nog, al is het niet in gebruik. De lijn was ooit van de Taff Vale Railway, een concurrent van de Great Western Railway. Het laatste stuk is niet veel meer dan een lang zijspoor. Een klein deel is zelfs nog relatief nieuw: aangelegd in 1973 om een verbinding te maken tussen de lijnen van de voormalige Taff Vale en Great Western. Hard gaat het hier nergens: topsnelheid 50 mijl/uur. Maar op de eenvoudige, tramachtige perrons staan wel reizigers. En er zijn plannen om ook door te rijden naar Hirwaun. De treinen worden nu gereden door Arriva, maar dat kan na de volgende aanbesteding een ander bedrijf zijn. Na de rit naar Aberdare gaan we terug naar Cardiff Central. Al met al een mooie rit met een enorme historie.

Gratis thuisbezorgd. Bestel Direct

Auf schmaler Spur durch Württemberg (Bahngeschichten)

Dvd. 55 minuten Uitgever: VGB – Edition Eisenbahn-Romantik. Prijs: € 22,90

Artikelnummer: 468-0774

Voor smalspoor wordt gekozen om de kosten van aanleg en exploitatie te drukken. Bijvoorbeeld vanwege de topografie (lees: bergachtig terrein) of omdat wordt verwacht dat de vraag naar vervoer beperkt is. In Württemberg was vooral het laatste het geval. Smalspoorlijnen waren bedoeld om het platteland te ontsluiten en te verbinden met het normaalspoornet. Soms werden de lijnen door de staat geëxploiteerd. Hiervoor werd de Deutsche Bundesbahn uiteindelijk verantwoordelijk. In andere gevallen was dat een particuliere exploitant: in Württemberg de WEG (Württembergische Eisenbahn Gesellschaft), die overigens nog steeds bestaat.

In deze leuke dvd uit de serie Eisenbahn Romantik komen de volgende smalspoorlijnen aan bod: de lijnen Ochsenhausen-Biberach (die Öchsle), Buchau-Schussenried (Federseebahn), Nagold-Altensteig, Lauffen-Leonbronn (Zabergaübahn) en Marbach-Heilbronn (Bottwartalbahn) van de DB, en de lijnen Aalen-Dillingen (Härtsfeldbahn) en Amstetten-Laichingen van de WEG.

Het belangrijkste nadeel van smalspoor is dat goederen moeten worden overgeladen. Dit kan worden opgevangen door het gebruik van rolbokken. Deze werkwijze krijgen we bij een aantal lijnen te zien, zowel bij de DB als de WEG. De DB maakte op het smalspoor in de jaren 60 nog gebruik van stoomlocomotieven. We zien de fraaie locs van  het Württembergse type Tssd, maar ook stoere vijfassers van de Reichsbahn. Het reizigersvervoer ging meestal ten einde in dezelfde periode, goederenvervoer hield het met diesellocs of motorwagens nog iets langer uit. Op de Öchsle zelfs nog tot 1983. Op dit traject ging in de jaren 90 zelfs de museumlijn roemloos ten onder.

Van alle lijnen zijn er stemmige beelden in kleur en zwart/wit. Amateurbeelden, maar ook professionele opnames van de afscheidsritten, compleet met Dixieland-muziek en afscheidstoespraken. We rijden mee in de gemoedelijke rijtuigjes, reizigers worden geïnterviewd, evenals betrokken bestuurders, die soms aan een auto of hun kantoor de voorkeur geven boven het schommelende treintje. Er was toen al veel belangstelling van de ‘media’ voor het verschijnsel smalspoor, zodat we nu volop kunnen genieten van deze Eisenbahn Romantik.

Gratis thuisbezorgd. Bestel Direct

Benelux Railways – Locomotives & Multiple Units (7th Edition)

Door: David Haydock. 176 blz. A5., 93 kleurenfoto’s, 12 kaarten. Uitgever: Platform 5. Prijs: € 22,95

Artikelnummer: 167-0040

Er verschijnen helaas geen materieeloverzichten in boekvorm meer over de Benelux in het Nederlands, zoals de handige groene boekjes uit de jaren 70 en 80 van uitgever Stenvalls. Maar gelukkig is er een boek van Platform 5, al moeten we dit Engelstalige boek nog steeds delen met België en Luxemburg.

Deze gids begint met de Belgische locomotieven en treinstellen. Opvallend is dat bij de elektrische locomotieven de eerste generatie compleet van de rails is verdwenen, maar bij de treinstellen en de diesellocs nog niet. De grote locseries bij onze zuiderburen zijn nu wel standaardproducten van fabrikanten als Siemens, Bombardier en Vossloh. Het tweede hoofdstuk behandelt Luxemburg met een interessante mix van Franse en Duitse modellen.

Daarna volgt Nederland. Het materieel staat in nummervolgorde, maar daardoor staan de exploitanten door elkaar, omdat – aldus de auteur – “het reizigersmaterieel tussen exploitanten kan wisselen”. Dat betekent dat de Coradia Lint van Syntus wordt gevolgd door de GTW 2/6 van Arriva (Spurt) en de nu afgevoerde DM’90 van NS. Bij de elektrische treinstellen gaat het op dezelfde manier, zij het dat NS hier overheerst. In hoofdstuk 4 komen de “andere exploitanten” aan de beurt. Eerst de elektrische locomotieven, waaronder enkele oudgedienden, zoals de 1200, 1300 en 1600, de nieuwere typen e-locs 186, 189 en 193 en dan de diesellocs. Door individuele nummeringen en Europese computernummers is het soms even zoeken naar favorieten. In alle hoofdstukken wordt soms wat vooruit gelopen op de zaken, door het opnemen van nieuwe bestellingen en materieeltypen die nog niet ‘officieel’ in dienst zijn. Hoofdstuk 5 is gereserveerd voor de internationale hogesnelheidstreinen, waaronder bijvoorbeeld de nieuwe Eurostar Velaro. Ten slotte volgen nog een hoofdstuk met museummaterieel en een overzicht van musea en museumlijnen.

Sinds de laatste editie van dit boek, ongeveer vijf jaar geleden, is er veel in de Benelux veranderd. Er zijn veel meer private exploitanten in het reizigersvervoer, maar vooral bij het goederenvervoer. De goederenvervoerders komen af op de havens van Rotterdam en Antwerpen als beren op de honing. En dan zijn er nog de leasebedrijven. Deze ontwikkelingen zorgen voor voldoende afwisseling op de spoorwegnetten in de Benelux. Al moet je misschien wel iets meer bladeren om het juiste treinstel of de goede loc te vinden. Zo overzichtelijk als in de jaren 70 wordt het niet meer.

Gratis thuisbezorgd. Bestel Direct

De Belgische Spoorwegen – gisteren-vandaag-morgen

Door: Louis Gillieaux. 208 blz. 23×27 cm., 194 foto’s, illustraties, kaarten en schema’s. Uitgever: Lannoo. Prijs: € 35,00

Artikelnummer: 291-0514

België was na Groot-Brittannië het tweede land in Europa dat een spoorwegnet kreeg. In 1834 kwamen twee Belgische ingenieurs met de eerste plannen. De belangrijkste havenstad in de nieuwe staat, Antwerpen, moest met het achterland worden verbonden zonder over Nederlands grondgebied te gaan. Over het water ging dat niet. Spoorlijnen waren de oplossing. Kamerleden zagen het nut van het nieuwe transportmiddel en kwamen met een wet voor een nationale spoorwegorganisatie. Binnen een jaar was de eerste fase van het project, de lijn Brussel-Mechelen, gerealiseerd. Hiermee was Brussel de eerste hoofdstad ter wereld met een spoorverbinding.

Louis Gillieaux beschrijft in het eerste deel in rap tempo de geschiedenis van de spoorwegen tot 1980: bloeitijd, neergang en hoop. Belangrijke Belgen op spoorweggebied worden in dit deel kort beschreven, zoals Belpaire, Walschaerts en Nagelmackers. Het grootste deel van het boek heeft echter betrekking op het recente verleden vanaf 1980 en de toekomst. Deel twee heet “de herleving van het spoor” en gaat over de opkomst van de hogesnelheidstrein. Weliswaar spelen de eerste ontwikkelingen zich buiten België af met TGV en ICE, maar België wordt al snel een spil in het netwerk. Het derde deel heet “de trein naar de toekomst”. Hier worden spoorprojecten voor reizigersvervoer besproken die tot doel hebben het aantal treingebruikers te doen stijgen, vooral rond Brussel (de S-trein) en het Europese aanbod van hogesnelheidstreinen. Tevens komen de “toekomstwegen” voor het vrachtvervoer in België en in Europa aan bod.

Dit is een vlot geschreven boek met een aangenaam Vlaams sausje. Voor wie eens verder wil kijken dan het ongetwijfeld interessante Belgische spoormaterieel (zie het boek hierboven) is het verplichte literatuur.

Gratis thuisbezorgd. Bestel Direct

Samenstelling: Leo de Jong