Historisch onderzoek kan ook bij NVBS beginnen

door Oege Kleijne

De interesse voor de lokale geschiedenis van een streek, stad of dorp neemt de laatste jaren duidelijk toe. In steeds meer regionale kranten verschijnen pagina′s met fotografische terugblikken in het al dan niet recente verleden. Dat is ook niet los te zien van de digitalisering van de vele stads- of gemeentearchieven.

De meeste onderzoekers beperken zich tot lokale archieven. De ′opbrengst′ uit dergelijke collecties verschilt van plaats tot plaats. En dat geldt zeker voor meer specialistische informatie, zoals die over trein of tram. Voor wie wat dieper in de railgeschiedenis wil duiken biedt de NVBS veel informatie, foto′s, films, tekeningen en zelfs plaatsbewijzen.

Waar liep de tram in Noordwijk? In ieder geval op de Nieuwe Zeeweg in Noordwijk aan Zee, waar J.A. Bonthuis een NZH-tramstel, bestaande uit geleed motorrijtuig A619+A620 en aanhangrijtuig B25, als dienst L op weg naar Noordwijk op 11 september 1960 vastlegde. De Stichting NVBS Railverzamelingen beschikt over duizenden foto′s van spoor- en tramwegen in Nederland en daarbuiten.

Rijke oogst

Al vele tientallen jaren werkt een legertje vrijwilligers (deskundige railliefhebbers) in het archief van de NVBS aan ordening, uitbreiding en digitalisering van de omvangrijke collecties. Wie naar informatie of beeldmateriaal over spoor- en tramwegen in Nederland zoekt, weet zich verzekerd van een rijke oogst of wordt verder geholpen.

Indeling

Het NVBS-archief – ondergebracht in de Stichting NVBS Railverzamelingen – is ingedeeld naar soort vervoer (bijvoorbeeld spoor- of tramwegen), naar ′locatie′ (bijvoorbeeld tram België, Frankrijk of Luxemburg) of naar soort afbeeldingen (tekeningen, negatieven, dia′s of foto′s). Maar daar blijft het niet bij. De zogeheten Railatlas bevat vele honderden tekeningen van de loop van spoor- en tramwegen in Nederland. Op de vraag – bijvoorbeeld – waar liep nu precies de tram in Noordwijk of hoe liepen de spoor- en tramwegen begin vorige eeuw in Maastricht, geven tekeningen van de Railatlas een overzichtelijk antwoord. Wie plaatsbewijzen van spoor en tram zoekt, stuit op een enorme collectie. Daarnaast biedt het archief een grote collectie historische films.

Voor wie?

Het archief staat open voor iedereen die geïnteresseerd is in spoor, tram of metro, dus ook voor niet-leden. Bijvoorbeeld voor journalisten, studenten die bezig zijn met onderzoek of een scriptie, railliefhebbers die het naadje van de kous willen weten en voor mensen die meer willen weten over industrieel erfgoed in combinatie met railvervoer. En uiteraard voor iedereen die zich wil verdiepen in de ontwikkelingen van het railverkeer in Nederland (en soms ook in het buitenland). Dat geldt bijvoorbeeld ook voor beheerders van websites die een of meer pagina′s of items over railvervoer willen publiceren.

Onderzoek naar railvervoer

Een goed onderzoek – hoe klein ook – begint met een goede onderzoeksvraag of -definitie, want hoe gedetailleerd moet de publicatie worden? Stel, iemand wil de geschiedenis van de loop van de spoorlijnen in Enschede beschrijven en er een website over opzetten of een publicatie in het blad van de lokale historische vereniging laten verschijnen. Die begint tegenwoordig eerst te zoeken op internet. De speciale wikipagina′s geven de geschiedenis in hoofdlijnen. Een tweede stap is het inventariseren van mogelijke boeken over dat onderwerp. De NVBS biedt via haar bibliotheek de mogelijkheid tienduizenden boeken en dvd′s te raadplegen. Een eerste selectie is al mogelijk via deze website in de uitgebreide catalogus. En ook op deze pagina kan alvast een indruk worden verkregen van de foto′s en tekeningen die beschikbaar zijn.

Op de vraag welke spoorlijnen er in Enschede liepen, antwoordt dit schematische kaartje van Dick van der Spek uit de NVBS-Railatlas die te vinden is op de website van de NVBS. Zelfs de elektrische tramlijn naar Glanerbrug staat ingetekend.

Deskundige medewerkers

Levert dit niet genoeg op, dan kan hij of zij contact opnemen met de NVBS of tijdens de openingstijden de bibliotheek bezoeken. Medewerkers van de bibliotheek vinden meestal met enkele muisklikken een of meer boeken of dvd′s waarin de spoorlijnen in en om Enschede worden beschreven of zijn gedocumenteerd. Wie dan nog verder wil gaan komt automatisch terecht bij het archief van de NVBS voor documentatie, foto′s, tekeningen, vervoerbewijzen en/of films. Beheerders of andere vrijwilligers helpen dan verder, maar kunnen – afhankelijk van de onderzoeksvraag – ook doorverwijzen. Naar een specialist op een bepaald terrein of, wanneer de NVBS zelf niet voldoende informatie bezit, naar archieven waar de gewenste informatie wel te vinden is. Binnen het NVBS-archief is heel specialistische kennis gebundeld. Sommige activiteiten staan alleen open voor leden, zoals het lenen van boeken, maar het archief is na een afspraak zeker ook toegankelijk voor niet-leden die serieus onderzoek willen doen. Tevoren overleggen is zinvol, want alle medewerkers zijn vrijwilligers (die vaak ook nog fulltime werken). Raadpleeg daarvoor de lijst van archiefbeheerders op deze NVBS-site.
In principe lopen de bezoektijden van het archief (na tevoren een afspraak gemaakt te hebben) gelijk met die van de NVBS-bibliotheek en de NVBS-winkel.

Ook foto′s geven soms mooie, aanvullende informatie voor een historisch onderzoek, zoals deze afbeelding van H.G. Hesselink die op 20 augustus 1946 lokaalspoorlocomotief NS 7712 op de gevoelige plaat vastlegde bij Enschede aansluiting. Het spoor op de voorgrond voerde naar Enschede Noord. Waar de locomotief naartoe reed is niet bekend, want van hieruit liepen ook sporen naar de haven en naar Haaksbergen.