Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

In deze rubriek brengt Ciril van Hattum spoorse zaken voor het voetlicht die buiten het gewone liggen. In deze ‘buiten-gewoon’ reizen we naar enige Nederlandse nepstations.

Arnestein is een industrieterrein in het zuiden van Middelburg. Enige bedrijven aldaar beschikten over een spoorwegaansluiting, die even voor het NS-station aansloot op de hoofdspoorlijn. De groothandel Den Hollander nam in 1981 een nieuw magazijn in gebruik en wilde dit op een bijzondere manier vieren. De gasten zouden in de Zeeuwse hoofdstad worden afgehaald van het station, waarna een echte stoomtrein hen naar het bedrijf bracht. Een afstand van slechts een paar kilometer.

Middelburg, 23 januari 1981. SGB-loc 1 ‘Wittouck’ met rijtuigen B133 en B134.

De gasten arriveerden op het station Arnestein, speciaal voor dit doel gecreëerd ‘op’ het nieuwe magazijn. Een echte stationsklok ontbrak niet. Voor dit doel was rollend materieel gehuurd van de SGB in Goes; NVBS-lid Jan Strooband was stoker (later werd hij machinist). Locomotief Wittouck werd in 1921 gebouwd door Orenstein & Koppel en deed bij verschillende bedrijven dienst voor zij, als oudste loc, bij de SGB kwam. De rijtuigen zijn ex-blokkendozen van de NS, gebouwd bij respectievelijk Görlitz en Beijnes.

Op 8 september 2001 werd de ‘Huizerdag’ gevierd, uiteraard in Huizen. Deze plaats ligt aan een van de lijnen van de ex-Gooische Tramweg Maatschappij (GoTM). In 1958 werd het traject Bussum-Huizen, door de NS nog in gebruik voor goederenvervoer, als laatste opgeheven. Nog één keer zou herleving plaats­vinden!

In de Naarderstraat werden oplegrails geplaatst en de stoomtram kwam terug, bestaande uit loc 18 met rijtuig 21 van de Stoomtram Hoorn-Medemblik, maar oorspronkelijk van de GoTM. Onder grote publieke belangstelling reed de 18 verscheidene ritten heen en weer: er was geen keermogelijkheid. Huizen kreeg ook zijn station weer terug: boven de deur staat ‘station Huizen’ te lezen. Het bordje rechts ‘ingang Rabo’ verraadt dat het station geprojecteerd is op een bank­gebouw, waar de zaken gewoon door moesten gaan.

In Nuenen rijdt op deze foto paardentram 11 op het traject van Eeneind via Nuenen-centrum naar Nederwetten, een traject van zo’n vijf kilometer binnen de gemeentegrenzen. Op de foto passeert de tram het ‘Café Tramstation’, kennelijk vlakbij het station zelf. Er zijn heel wat passagiers aan boord.

Stoomloc serie 3900 met een trein naar Venlo bij het echte station Nuenen (1955).

Ook hier is sprake van een nepstation, want Nuenen heeft nooit een ‘paarden­tramstation’ gekend. Sterker nog: Nuenen heeft nooit een eigen paardentramdienst in de gemeente gekend. Trouwens: paardentram? Ik zie geen rails op de foto! Conclusie: alles op deze foto is nep. Hoewel het rijtuig 11 wel echt lijkt en de paarden eveneens. Sommige passagiers zijn enigszins uitzonderlijk gekleed, dus waarschijnlijk gaat het hier om een stunt. De foto is uit een tijdschrift afkomstig – en daarom nogal slecht – en verder is er mij niets van bekend.

Om deze ‘buiten-gewoon’ toch nog met iets reëels af te sluiten: Nuenen heeft wel een echt station gekend, aan de spoorlijn van Eindhoven naar Venlo. Het werd in 1972 afgebroken, omdat er al lang geen reizigerstreinen meer stopten en ook het goederenvervoer voortaan over de weg plaatsvond.

De bovenste drie foto’s zijn van de auteur: Ciril van Hattum.

Spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum heeft of krijgt regelmatig vragen waarop het geen ant­woord heeft. Het moet raar lopen als er binnen de NVBS niet iemand is die zo’n vraag wel kan beantwoor­den. Hoewel we deze maand een wel zeer merkwaardig voorwerp in de aanbieding hebben:

Dit object heeft een leerachtig huis, met houten onder- en bovenkanten. Aan de rechterzijde zit een lange pin die met schroefdraad vastzit aan de binnenzijde van het huis. Het meest opvallende is het uitsteeksel aan de voorzijde, waar een fluit op zit gemonteerd.

Als jij een idee hebt, mail dan naar Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoorweg­museum: t.verdonck@spoorwegmuseum.nl.

(Vanaf 1 juni 2020 is het museum weer geopend. Van tevoren reserveren is nodig, zie www.spoorwegmuseum.nl.)

Het vorige spoorraadsel

Op deze foto uit 1939 zie je de stationsrestauratie van Rotterdam Delftsche Poort tijdens het eeuwfeest van de spoorwegen. Er is een fors model van een seinbrug in neergezet als versiering. Op die brug staan de codes ‘AZ 2’ en ‘KS 3’. Op de vraag naar de betekenis hiervan kwamen geen reacties.

Bekend locje

Foto: Rutger Ruempol.

“Op jacht naar andijvieplanten, die ruimschoots uitverkocht waren bij mij in de buurt, stuitte ik tussen Woudenberg en Scherpenzeel bij het voormalige station Woudenberg-Scherpenzeel wederom op een sik, de NS 301.” Aldus een mailtje van Rutger Ruempol, die verder niet ingaat op de vraag hoe het met die andijvie­planten is afgelopen. Loc 301 staat hier sinds augustus 2018 ter herinnering aan de vroegere spoorlijn Amersfoort-Kesteren.

Onbekend locje

Rudi Liebrand kreeg een foto toegespeeld van een onbekend locje met de vraag: wat is dit voor een loc en waar is de foto gemaakt? Nadere aanduidingen waren: de foto komt uit de nalatenschap van iemand die bij de Doetinchemse IJzer­gieterij gewerkt heeft en hij moet tussen 1925 en 1935 gemaakt zijn.

Verschillende deskundigen uit de NVBS hebben zich er al over gebogen, maar de vraag is nog niet beantwoord. Laten we de vraag daarom eens aan een breder publiek voorleggen: de lezers van NVBS Actueel.

Het model lijkt niet op een HSM- of NS-loc. Bovendien zijn er geen nummer­platen. Het lijkt op een particuliere loc, van een fabriek of een aannemer. Gezien de aanwezigheid van buffers en een schroefkoppeling lijkt dit een normaal­spoor­loc.

Er zit een ovale plaat op met de tekst: ‘nv Constr werkplaatsen v/h Du Croo & Brauns Amsterdam Soerabaja Londen’. Dat slaat op de periode 1909 (toen werd Du Croo & Brauns een NV) tot 1930 (toen ging Du Croo & Brauns failliet en maakte een doorstart als ‘Machinefabriek Du Croo & Brauns’). Overigens hebben we zo’n ovale plaat niet eerder gezien. Du Croo & Brauns gebruikte driehoekige en rechthoekige fabrieksplaten. Dit is ook geen fabrieksplaat: de loc is niet door Du Croo & Brauns gebouwd en er staat dan ook geen fabrieksplaat op. Het zou kunnen gaan om een door Du Croo & Brauns geïmporteerde, gerepareerde of verhuurde loc. Ook bijv. Spoorijzer schroefde er in zulke gevallen een eigen plaat op.

Gezien de regulateur lijkt de loc door Orenstein & Koppel gebouwd. Bij het Stoomwezen is echter geen O&K te vinden die door de handen van Du Croo & Brauns is gegaan. Ook de Doetinchemse IJzergieterij is niet bij het Stoomwezen bekend.

Het is niet duidelijk wat deze stoomlocomotief met de Doetinchemse IJzergieterij te maken zou kunnen hebben. Voor zover we kunnen nagaan was de D.IJ.G. gevestigd aan de Keppelseweg, ver van het NS-station Doetinchem. Wel liep de stoomtram (met een spoorwijdte van 750 mm) langs de Keppelseweg. De aanwezigheid van een locomotief voor normaalspoor lijkt hier daarom niet voor de hand te liggen.

Enkele voorlopige conclusies: het is een normaalspoorloc, tussen 1925 en 1930 gebouwd bij O&K, niet bij de Doetinchemse IJzergieterij. De vraag: wie kan meer of andere informatie geven? Reacties zijn welkom via rjd.liebrand@gmail.com.