75 jaar na D-Day

De Geallieerde Spoorwegen, een vergeten hoofdstuk

Op 6 juni 1944 landden de geallieerde troepen op de stranden van Normandië. Dat was D-Day, de dag waarop de bevrijding van West-Europa begon. De troepen namen ook hun eigen locomotieven en ander materieel mee. Hans Altena heeft hierover een presentatie samengesteld die nu ook op film is te zien.

De bevrijding van Europa was niet mogelijk geweest zonder de inzet en het materiaal van de Military Railway Services (MRS), of op zijn Nederlands gezegd: de Geallieerde Spoorwegen. Na de aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 raakte Amerika betrokken bij de Tweede Wereldoorlog. Vrijwel direct is men op vele fronten aan de slag gegaan om de vijand te keren. De Amerikaanse industrie werd op grote schaal ingeschakeld om militaire voertuigen te ontwikkelen en te produceren, zo ook spoorwegmaterieel. Want men had reeds bedacht dat de spoorwegen de ruggengraat van alle militaire operaties in de diverse gebieden zouden gaan vormen.

Posters waarmee het Amerikaanse volk werd opgeroepen om “war bonds” of “victory bonds” te kopen: obligaties waarmee de oorlog werd gefinancierd. Beeld uit de presentatie van Hans Altena.

De enorme hoeveelheden goederen, zoals munitie, brandstoffen, post, voedsel, medicatie en afvoer van gewonden, konden alleen op die wijze door de te bevrijden landen worden getransporteerd. Men had berekend ongeveer 100.000 stuks aan spoorwegmaterieel nodig te hebben voor die taak, waarbij men rekening had gehouden met het niet meer beschikbaar zijn van materieel ter plaatse. In samenwerking met Groot-Brittannië werd de productie van MRS-materieel vorm gegeven. De treinen van de MRS vormden de levenslijnen voor de mannen en vrouwen aan het front.

Na de oorlog hadden vele landen behoefte aan spoorwegmaterieel, waardoor overnames werden gedaan uit de legerdumps die na de oorlog aanwezig waren in diverse landen. De NS kocht op die wijze ook diverse stoom- en diesel­locomotieven en wagens van verschillende typen. Een bekend type vormt de Whitcomb-diesellocomotief, annex NS 2000, waarvan sinds 2018 weer twee exemplaren in Nederland aanwezig zijn. Hans Altena was nauw betrokken bij de repatriëring van beide locomotieven en weet dus hoeveel logistieke voeten dit in aarde had. Daarnaast is hij de voorzitter van de Stichting 162, een stichting die materieel van de Geallieerde Spoorwegen in bezit heeft en gerestaureerd heeft.

Filmregistratie

Bij diverse NVBS-afdelingen heeft Hans Altena in 2019 en 2020 een presentatie over dit onderwerp gegeven. Aan de hand van historische en recente beelden belichtte hij hierin dit vergeten stuk geschiedenis. Van een van deze presentaties, bij de afdeling Eemland, is een filmregistratie gemaakt. Die bestaat uit twee delen van elk ongeveer een uur:

Deel 1 gaat over de geschiedenis van de Military Railway Services (MRS) en de bouw van de enorme hoeveelheden locomotieven en ander materieel. Ook wordt getoond hoe dit materieel tijdens en na D-Day (de landing in Normandië) werd ingezet.

Deel 2 gaat over de periode na de bevrijding, wanneer het overtollig geworden militaire materieel zijn weg vindt naar onder andere de Nederlandse Spoorwegen. Ook wordt aandacht besteed aan de inspanningen die zijn verricht om een deel van dit materieel voor het nageslacht te bewaren.

Whitcomb-locomotieven (NS-serie 2000)

Na de Tweede Wereldoorlog nam NS twintig diesellocomotieven over van het US Army Transportation Corps (USATC). De eerste elf werden in dienst gesteld in de 600-serie. Na vervanging van de dieselmotoren, begin jaren vijftig, werden de locs genummerd in de serie 2000. Met de komst van de series 2200 en 2400 werden de locs overbodig. Hun inzet eindigde in 1958 en daarop volgde de sloop.

Op 20 juli 2019 vond bij de SGB de presentatie plaats van het boek dat Martin van Oostrom schreef over de NS-serie 600/2000. Dit boek is nog steeds te koop, zie het kader rechts op deze pagina.

Sinds 2018 zijn er weer twee locomotieven van dit type in ons land: bij de VSM in Beekbergen en bij de SGB in Goes. De loc van de VSM draagt het nummer 2019, als vervolg op de NS-serie 2001-2018. De loc van de SGB draagt het nummer 620, maar werd gepresenteerd met het nummer dat ze bij het USATC droeg: 7989 (voor de fijnproevers: er was in de haast een verkeerd nummer op ge­schil­derd, maar dat hebben we met Photoshop aangepast).

Goes, 20 juli 2019. Martin van Oostrom overhandigt het eerste exemplaar van zijn boek aan Lieutenant Colonel Georg W. Beeler, 2nd Military Railway Service, 162th Railway Operating Battalion (a.k.a. Hans Altena). Foto: Nico Spilt.

Beekbergen, 7 september 2019. Loc 2019, door de VSM gekocht in de VS en geschilderd in de kleuren waarin de NS-serie 2000 ooit dienstdeed. De witte lijn geeft aan wat de voorkant van de locomotief is. Bij het rangeren was het van belang dat daar bij het betrokken personeel duidelijkheid over was. Het nummer 2019 sluit aan op de serienummers NS 2001 t/m 2018. Foto: Nico Spilt.

Locomotief NS 162 (War Department 70033)

Na de oorlog nam NS vijf diesellocomotiefjes over van het Britse War Department. Ze droegen de nummers WD 70029, 70033, 70040, 70041 en 70045. Bij NS werden ze genummerd 161 t/m 165. Ze werden ingezet op de NTM-lijnen rond Drachten. In 1957 waren er nog drie in dienst, waaronder de 162. Die heeft daarna nog een tijd dienstgedaan bij de mijn “Willem-Sophia” in Limburg en bij een Belgische aannemer.

In 1996 werd het locje gekocht door de Stibans, die begon met de restauratie. Toen de Stibans in 2009 werd opgeheven, werd de 162 overgedragen aan de nieuw opgerichte Stichting 162. In 2012 vond deze stichting, die zich ook heeft ontfermd over ander materieel van het USATC, onderdak bij de SHM in Hoorn. Op dit moment is het materieel te zien bij de MBS in Haaksbergen. Voor meer informatie zie www.stichting162.nl of www.facebook.nl/stichting162.

Spoorwegmuseum Utrecht, 3 mei 2013. Loc 162 in de ‘kleuren’ van het War Department en met het nummer WD 70033. Daarachter staat de eveneens zwart geschilderde NS 508, alias WD 70269. In het museum was de tentoonstelling ‘Sporen naar het front’ te zien. Loc 162 is daarna weer groen geschilderd. Foto: Nico Spilt.

Stoomlocomotieven

Spoorwegmuseum Utrecht, 9 juni 1973. Loc WD 73755 “Longmoor”. Foto: Nico Spilt.

Na de oorlog hebben bij NS enkele honderden stoomlocomotieven gereden die waren overgenomen van het Britse War Department (WD). Een daarvan is te zien in het Spoorwegmuseum in Utrecht. De loc draagt de naam “Longmoor”, naar de Longmoor Military Railway waar militairen werden getraind in het aanleggen van spoorlijnen en het bedienen van treinen.

Hans Altena, Nico Spilt