Een dag in de Botlek

Rudi Liebrand bezocht op 26 augustus 2021 het goederenemplacement Botlek bij Rotterdam en doet daarvan verslag.

De Botlek wordt gedomineerd door enorme complexen met raffinaderijen en opslagtanks. Sinds jaar en dag rijden hier overwegend ketelwagens; het basis­emplacement Botlek staat er vol mee. De wegen zijn breed, vrachtauto’s rijden af en aan en mensen kom je er nagenoeg niet tegen. Het spoorvervoer en vooral het wagenladingvervoer is weliswaar tanende maar toch nog substantieel.

6:37 uur

Wie de buurtgoederentrein van Kijfhoek naar Botlek bij aankomst wil zien moet vroeg uit de veren. Half vijf de wekker en 10 minuten voor tijd (verwachte aankomst 6:47) op het viaduct boven de oostelijke ingang van emplacement Botlek, de zon gaat net op en in de verte zie ik op het emplacement een 6400 rangeren. Naar later blijkt was hij vijf minuten eerder dan ik. Gemist dus, balen! Het was vandaag overigens maar een kleintje, waarschijnlijk door de vakantie en vooral door de vijf stakingsdagen bij DB in Duitsland.

Het is lang geleden dat ik de Botlek bezocht. Toen lag de oude langwerpige Botlekbrug er nog, nu staat er fier een zespoot. Het spoor op de brug wordt echter nog steeds niet gebruikt. In het voorjaar zijn er proefritten geweest, kennelijk niet met positief resultaat.

Een 6400 schiet onder me door in de richting van de Botlekbrug, maar buigt in de verte naar links af: De Oude Maasweg. Dat wordt een achtervolging, gelukkig bergafwaarts. Het vinden van een parkeerplaats was trouwens nog een dingetje. Er is een grote vrachtwagenparkeerplaats, maar alleen met pas toegankelijk. En alleen op de Oude Maasweg vond ik een plekje, wat me niet in dank werd afgenomen, omdat vrachtwagenchauffeurs menen dat ze hier het alleenrecht hebben. Zo kon ik met de fiets het eerder genoemde viaduct bereiken.

Oude Maasweg

De loc staat ondertussen voor de poort van Koole Tankstorage Botlek. Het vroegere Odfjell dat vanwege achterstallig onderhoud om veiligheidsredenen in zijn activiteiten beperkt werd. Het spoorvervoer lag enige jaren vrijwel stil, maar is weer opgeklauterd na de overname door Koole. Het aanpalende Rail Chemie Center leverde in het verleden vele bloktreinen en bij Odfjell kwam standaard de condensaattrein uit Roodeschool.

7:20 uur

Er staan ketelwagens onder het RCC, twee rijen van ongeveer tien die voor een­derde al beladen/gelost zijn. Rond een uur of twee is het proces beëindigd en hebben de twee Nitq-60-B-lierinstallaties de ketelwagens (VTG, GATX, Wascosa) door de laadruimte getrokken. De trein zal wel na zonsondergang opgehaald worden.

Ondertussen hangen drie heren relaxed over de reling van hun 6432 voor de poort die maar gesloten blijft. Koole is nog niet ontwaakt. LBC, iets verderop, had vroeger altijd wel een of enkele ketelwagens per dag nodig, maar het spoor ziet er niet erg gebruikt uit, terwijl bij de opslagtanks achter op het terrein wel zo’n vijf ketelwagens staan opgesteld. Is LBC niet overgestapt op Lineas, dat zoals elders ook in de Botlek de concurrentie met DB Cargo is aangegaan in het wagen­lading­vervoer? Van dat bedrijf krijg ik trouwens deze dag geen glimp te zien.

7:30 uur

Na ongeveer een kwartiertje is de sleutel kennelijk gevonden en rept de drie­mans­ploeg zich naar de binnenplaats van het Koole-raccordement. Niet de lange ketelwagensets zijn aan de beurt, daarvoor zou ook een andere poort gekozen moeten zijn, maar een klein, tweeassig ketelwagentje type Zces. Het is een rustige dag weet een rangeerder me te vertellen voor de vroege dienst, de nacht­ploeg heeft wel meer dan twintig wagens in de Botlek verzameld, en een late dienst is er al jaren niet meer. Er rijden dus ook nog maar twee bonte retour­treinen van/naar Kijfhoek. Bloktreinen zouden er wel moeten zijn, maar die zie ik vandaag niet.

7:39 uur

Het ene VTG-ketelwagentje met azijnzuuranhydride (UN 1715) wordt uitgehaald, waarna de loc op het omloopspoor aan de Oude Maasweg kopmaakt. Dat is makkelijker omdat op het emplacement de wagen tegen de al eerder voor de afvoertrein verzamelde wagens gedrukt moet worden. Op de westelijke kopsporen van het basisemplacement Botlek worden namelijk de afvoertreinen samen­gesteld.

7:47 uur

De Oude Maasweg maakt een hoek van 90 graden; voor de helderheid maken we hierna onderscheid tussen de westtak (w) en de noordtak (n). Om 7:47 maakt de combinatie zich uit de voeten door het plaatselijk hoog opgeschoten struikgewas, steekt de Oude Maasweg (w) over en verdwijnt uit het zicht. De hele actie heeft ongeveer een uur geduurd. Het vervolg is voorzien om 9:30.

Tegenover Koole, aan de overkant van de Oude Maasweg (n) ligt nog steeds de openbare losplaats. Wissel 251 geeft nog steeds toegang tot deze plek waar tien jaar geleden nog sporadisch goederenwagens geplaatst werden voor kleine reparaties, maar die nu als vrachtautoparkeerplaats dient. Treinen komen er al jaren niet meer.

Vrolijke gele bloemen en opkomende struiken sieren dit lijnstuk en twee spoor­weg­overgangsinstallaties, ahobs zelfs, met seinlichten voor de trein, een over de verkeersweg en een over het fietspad. Ze moeten zijn aangelegd in de tijd dat er al geen treinen meer reden en vervangen de (waarschijnlijk hand­bediende) knipperlichtinstallatie die bij de weg stond. Veiligheid voor alles! Dat eenzelfde installatie bij de oversteek in de drukke Oude Maasweg (w) staat is meer begrijpelijk, hoewel ook daar slechts een handvol treinen per dag passeert.

Iets verder naar het westen ligt nog een overstekend spoor in het wegdek, een relict uit een ver verleden. Het is de vroegere aansluiting van Aluchemie; het heeft geen aansluiting meer met het basisemplacement Botlek en ook op het terrein van de aluminiumfabriek zijn de rails verwijderd.

Ter hoogte van het basisemplacement waar de Oude Maasweg in de Botlekweg is overgegaan staat nog een overweginstallatie. De aansluiting met het emplace­ment is nog intact, het hekwerk is onderbroken maar direct na de overweg zijn de spoorstaven opgebroken. Hier lag het ‘hulpemplacement’ Esso Buiten met een aansluiting naar de toenmalige Esso-raffinaderij. Na de sluiting van de verbinding met Esso, werd het hulpemplacement gebruikt voor het stallen van overtollig materieel. Sinds ongeveer een jaar is alles wat aan trein herinnert gesloopt en vervangen door asfalt, een ruime (particuliere) parkeerplaats voor auto’s.

Theemsweg

Vanuit emplacement Botlek worden in feite vier deelgebieden bediend: de Oude Maasweg, de Welplaatweg, de Botlekweg/Gerbrandyweg en aan de zuidzijde van de Havenlijn de Theemsweg/Merseyweg.

10:00 uur

Terwijl ik wacht op het rangeerdeel naar de Welplaatweg passeren vele treinen over de Havenlijn, ook een containertrein met een anonieme blauwe G2000-loc. De passage van een loc van Rotterdam Rail Feeding (RRF) met Bertschi-(tank-)containers, doet me besluiten DBC even te verlaten en naar de Theems­weg te rijden.

Het gezicht van de Theemsweg is sinds kort geheel veranderd: hoog boven de weg torent een lang spoorviaduct, het Theemswegtracé, een nieuwe lus in de Havenspoorlijn die de verouderde Calandbrug overbodig maakt. De rails liggen er, de bovenleiding hangt en de seinen branden. Het nieuwe lijnstuk lijkt klaar voor gebruik.

10:32 uur

Bij het kruispunt van de Theemsweg en de Merseyweg heeft de anonieme blauwe loc de doorkomst van RRF naar de Theemsweg afgewacht. Het blijkt de 1384 van RRF te zijn. Hij keert leeg terug van C.RO, waar hij een containertrein heeft afgeleverd, naar het basisemplacement.

In de schaduw van het nieuwe spoorviaduct, aan het eind van de Theemsweg, is RRF 21 in de fraaie geelgroene beschildering bezig om te lopen, en daarna de ongeveer tien (tank-)containerwagens de Bertschi-terminal op te drukken. Aan de Theemsweg zijn naast de Bertschi-terminal ook nog Broekman Distriport en Lyondell actief in het spoorvervoer. Zes kleinere spooraansluitingen hebben begin deze eeuw het veld moeten ruimen.

Welplaatweg

Terug naar de Welplaatweg waar om 11:13 de driemansploeg met loc DBC 6432 bij Rubis in de weer is. Met drie aanvoerwagens voorop zal er via de stamlijn langs de Welplaatweg naar de Rubis-terminal gereden zijn, met die drie wagens aan de haak is een setje van acht ketelwagens uitgehaald en op de stamlijn geplaatst, waarna de drie aanvoerwagens binnen de poort zijn gezet.

Het eigen B-Track rail/wegtractievoertuig van Rubis heeft ze al overgenomen en duwt ze naar de los/laadplek. Rubis is gespecialiseerd in distributie van aard­olie­producten en opslaan van vloeibare producten; het bedrijf is hier in 2009 gevestigd en heeft vanaf het begin railvervoer gegenereerd.

De uitgehaalde ketelwagens – drie met hexamethyleendiamine (UN 2280) in Zacens van GATX en vijf met ethanol (UN 1268) in Zans van VTG – liften mee naar de volgende klant, Vopak. Evenals aan de Oude Maasweg is hier ooit een Rail Chemie Center gebouwd, maar de hoge verwachtingen van toen heeft dat nooit waargemaakt. Verderop aan het afgesloten deel van de Welplaatweg bevinden zich nog Biopetrol en Borax, die in een grijs verleden ook nog wel eens treinbezoek kregen. Google Maps toont aan dat de sporen er nog wel liggen.

Het achttal blijft achter op een zijspoor, als de loc de spoorpoort inrijdt en ver achter op het terrein een aantal ketelwagens bij elkaar rangeert. Met acht ketelwagens methanol (UN 1230) rijdt de loc de poort weer uit en plaatst ze voor het wachtende achttal.

11:52 uur

De trein is klaar voor de rit naar het basisemplacement, daarbij verschillende opgeheven aansluitingen passerend. Eerst de dubbele spooraansluiting naar Carbon Black, een roetproducent voor de productie van autobanden die aan de overkant van de weg lag en tot de sluiting in 2013 regelmatig grote blauwe bulkwagens met roet ontving of verzond. Nu liggen alleen de rails in de weg er nog.

Op het perceel heeft voedingsmiddelenhandel Cargill zijn silo’s gebouwd; een trein kan er niet meer komen. Even verderop lag nog een weinig gebruikte aansluiting naar het grote complex van Exxon Mobil (tot 1999: Esso). Op wat ballast na is er niets meer van te zien. Hetzelfde lot trof enkele andere aan­sluit­sporen. Het zijn in deze straat alleen nog Rubis en Vopak die spoorvervoer genereren.

Botlekweg

De route langs de Botlekweg naar de Gerbrandyweg is vandaag afgesloten door een sluitsein. Naar de reden kan ik alleen maar gissen. De drie aansluitingen aan de Gerbrandyweg Steinweg, Vopak en Kemira worden wel regelmatig bediend, al is DB hier minder aan zet en Lineas meer.

Een rit langs de aansluitingen van de Botlekweg stemt niet echt gelukkig. Eerst is daar wissel 1105 naar het eens zo grote AKZO-terrein. Een of twee keer per jaar werd hier nog chloor aangevoerd naar wat nu Nouryon heet, wanneer de pro­duc­tie­fabriek in onderhoud was. Sinds kort is dit ook verleden tijd. Het zeven­sporige raccordement ligt er verlaten bij, nog een gasketelwagen staat in een hoek.

Bij wissel 1106 begint een omloopspoor en bij wissel 25 de lijn naar Vopak Terminal Chemiehaven. Niet in gebruik helaas. Aan het einde van het omloop­spoor ligt wissel 1107 gevolgd door 1116 naar Botlek Tank Terminal (BTT).

Dit lijntje heeft een geschiedenis van intensief vervoer, maar naar de vorige bewoner: Maassilo. Iets meer dan tien jaar geleden pruttelde tussen hier en het basisemplacement bijna continu een 600-locje van RRF met een setje graan­wagens heen en weer (zie de foto in de rechterkolom).

Toen stonden hier de imposante betonnen graansilo’s van Maas Silo. De sloop kostte meer dan een jaar en in 2013 opende de BTT zijn poorten en met een tweesporige laad/losplaats. Twee rijen van ongeveer tien ketelwagens worden op dit moment geladen. Een eigen Bemorail-locomotief is beschikbaar. Van hier rijden regelmatig bloktreinen, maar nu even niet.

De ontdekkingstocht brengt me bij een oude handbediende wisselsteller 1223. Het wissel ligt geklemd, de rails naar EBS bulkterminal zullen nog wel berijdbaar zijn als ze tussen het gras gevonden worden, maar achter de poort torent een berg kolen op die ruim over de rails heen is gestort. Nee hier komt niets meer.

Dan volgt een kruising met de Montrealweg, waar de overweg met lichten is beveiligd; het lijkt een haki. Direct daarachter ligt dan nog de aansluiting van wat voorheen DSM was en nu Emerald Kalama Chemical heet; wissel 1112 ligt ook al geklemd.

Het tweesporige raccordement met laad/losfaciliteiten bestaat nog steeds, maar is sinds 2006 niet meer gebruikt. Verderop ligt dan nog de aansluiting naar EBS Laurenshaven Terminal aan de Botlekstraat, waar regelmatig een bloktrein met aluminiumoxide in bulkwagens vertrekt. Ten slotte lag er tot de opbraak in 2014 een verbinding met Cabot, vergelijkbaar met Carbon Black een producent van koolstofmaterialen voor onder andere printerinkt en actieve kool voor lucht­zuivering.

En daarmee komt mijn rondgang door de Botlek ten einde. Ik sluit af waar ik begonnen ben: op de viaduct boven de oostelijke ingang van het emplacement.

13:15 uur

Exact om 13:15 uur verlaat de buurtgoederentrein de Botlek op weg naar Kijfhoek, waar de wagens in de verschillende unit-cargotreinen zullen worden overgezet. Hij heeft met 28 wagens een behoorlijke omvang: achter loc 6432 hangen achter de zestien wagens van de Welplaatweg en het ene wagentje van de Oude Maasweg nog een rongenwagen en tien huifwagens voor staalproducten, waarschijnlijk van Steinweg.

De trein zal om 14:00 uur in Kijfhoek zijn, de bediening heeft met acht uur precies de lengte van de vroege dienst. Rond middernacht maakt een nieuwe ploeg zijn opwachting.

Tekst en foto’s door Rudi Liebrand

---