Over trams die komen, gaan, blijven en er al heel lang zijn
Generatiewissel bij de tram van Bern
In het Zwitserse Bern worden twee karakteristieke tramtypes vervangen door één modern standaardproduct. Paul van Baarle bericht, en laat ook de uitgebreide museumcollectie zien.
Net als bij het recente artikel Tram-eldorado Zürich wordt ook nu verwezen naar Op de Rails juli 2016 waarin voor het laatst uitgebreid werd bericht over trams in Zwitserland. De ontwikkelingen daarna kwamen aan bod in de maandelijkse rubriek Tram Buitenland. Dit verslag borduurt daar op voort en brengt in beeld wat er actueel in Bern te zien is.
Een bezoek aan Bern is sowieso de moeite waard, ook als je geen interesse hebt in trams. Bern is de hoofdstad van Zwitserland en de oude binnenstad staat op de werelderfgoedlijst van de Unesco.
Zicht op Bern met de Kornhausbrücke over de rivier Aare op 24 september 2023. Het museumtramstel 107 + 337 past naadloos in het beeld met de oude binnenstad op de achtergrond.
Een schematisch overzicht van de tramlijnen in Bern inclusief de lange uitloper naar het westelijk van Bern gelegen Worb Dorf. Het net bestaat uit vijf tramlijnen met een spoorwijdte van 1000 mm en een totale lengte van bijna 40 kilometer. De tram in Bern wordt geëxploiteerd door de Städtische Verkehrsbetriebe Bern (SVB) onder de marketingnaam Bernmobil. Bron: Wikipedia.
De trams die komen, en die gaan
In 2023 is door Stadler de levering gestart van 27 lagevloertrams van het type Tramlink. Als in 2025 de serie compleet is, zal deze bestaan uit 7 eenrichtingwagens (901-907) en 20 tweerichtingwagens (911-930).
Tramlink Be 6/8 917 werd in de Freiburgstrasse gefotografeerd door André Knoerr (Fototak) op 4 januari 2024.
Met de komst van de Tramlinks zullen de twee oudste tramseries overbodig worden. Dat zijn de Vevey-stadstrams en de interlokale blauwe Schindler-trams. De Vevey-trams werden door ACMV/Düwag/ABB geleverd aan Bern in 1989-1990. Deze Be 4/8-trams 731-742 hebben voor 70% een lagevloer.
Vevey-tram 732 staat in de Christoffelgasse voor het hoofdstation van Bern op 24 september 2023.
Op 24 september 2023 werd ook nog een Vevey-tram op lijn 7 naar Ostring aangetroffen. Be 4/8 733 draait hier van de Kirchenfeldbrücke de Helvetiaplatz op.
Deze Vevey-trams zijn een verdere ontwikkeling van de trams die voor Genève werden gebouwd en behoren tot de eerste generatie lagevloertrams in Europa. Aan die karakteristieke verschijning komt dus binnenkort een einde. Bernmobil omschrijft het als volgt: “Das Vevey Tram gilt bald als Oldtimer”. Elf van de twaalf Vevey-trams worden aan het Oekraïense Lviv geschonken. In Bern gaan ze dit najaar (2024) buiten dienst tenzij de indienststelling van de Tramlinks vertraging oploopt.
De nieuwe Tramlinks gaan ook de blauwe Schindler-trams vervangen die uitsluitend dienst doen op de interlokale tramlijn 6 naar Worb Dorf. Deze Schindler-tweerichtingtrams (serie 81-89) zijn gebaseerd op het type Tram 2000 van Zürich en werden geleverd als Be 4/8 in 1987-1988 aan de RBS (Regionalverkehr Bern-Solothurn). De RBS exploiteerde toen nog de via Muri lopende tramlijn naar Worb Dorf. Daar komt ook de bijnaam ’Muri-Tram’ vandaan. In 2009-2010 werden de Schindler-trams verlengd tot Be 4/10 met een roodgekleurd lagevloerdeel van Stadler. Rood is de basiskleur van Bernmobil.
Even terug in de tijd naar 19 oktober 2008 toen een aantal Schindler-trams nog in hun oorspronkelijke RBS-kleurenschema reed. Nabij Worb komt het interlokale karakter van de tramlijn goed in beeld. Deze RBS-lijn werd toen nog aangeduid als lijn G en de 88 had nog geen lagevloerdeel.
Op 24 september 2023 rijdt de 86 – verlengd tot Be 4/10 en gestoken in het huidige kleurenschema – over de Kirchenfeldbrücke als lijn 6 naar Worb Dorf.
Een donkere tram in zijn nadagen. Op 24 september 2023 halteert Schindler-tram 82 op de Casinoplatz.
Met de komst van de nieuwe roodgekleurde Tramlinks op lijn 6 zal het karakteristieke blauw van de Muri-Tram naar Worb Dorf verdwijnen. Overigens worden nu ook al diensten maar Worb Dorf met de daarvoor aangepaste rode Combino Advanced-trams gereden. Naar verwachting gaan alle blauwe Schindler-trams al medio 2024 buiten dienst dus haast is geboden als je die nog wil zien.
De trams die nog wel even blijven
Dat zijn de Combino-trams van fabrikant Siemens in verschillende uitvoeringen. Vijftien stuks Be 4/6 Combino Advanced werden geleverd in 2002-2004 en acht daarvan (751, 752, 760-765) werden in 2009 verlengd tot Be 6/8 en aangepast voor de interlokale tramlijn naar Worb Dorf. De resterende zeven vijfdelige trams hebben de nummers 753-759.
In 2009-2010 werd door Siemens het type Be 6/8 Combino Classic XL geleverd, serie 651-671.
Op 3 juni 2023 rijdt de vijfdelige Combino Advanced 754 door de poort van de Käfigturm – ooit een gevangenis en nu op de Werelderfgoedlijst – de Marktgasse in. Welke tramhobbyist zou daar niet een dagje in de cel willen doorbrengen?
De zevendelige Combino Advanced 763 verlaat de Kirchenfeldbrücke met de oude binnenstad op de achtergrond op 3 juni 2023.
Op 3 juni 2023 vertrekt Combino Classic XL 664 van de halte Zytglogge op de Casinoplatz.
De trams die er al heel lang zijn
En dan hebben we het over de museumtrams in Bern. Stiftung Bernmobil historique is het samenwerkingsverband tussen Bernmobil, Tramverein Bern (TVB) en Berner Tramway Gesellschaft (BTG). De museumcollectie is zeer uitgebreid en omvat ook bussen, een werkwagen en een lokaalspoormotorwagen uit 1910 van Bern – Muri – Worb (‘Blaue Bähnli’). Voor de vele stadsrondritten zijn maar liefst acht motorrijtuigen met bijbehorende aanhangrijtuigen beschikbaar en die komen in dit artikel allemaal in beeld. De meeste trams zijn gestationeerd in het Tram-Museum Bern. Dit is gevestigd in de voormalige remise Weissenbühl gelegen aan het eindpunt van tramlijn 3.
Poster van de Tramverein Bern (TVB), trittbrett.ch
We beginnen hier met de nieuwste museumtram van de Stiftung Bernmobil historique en eindigen met de oudste, de stoomtram.
De Be 8/8-trams van de serie 711-726 (oorspronkelijk genummerd 1-16) waren in bedrijf van 1973 tot 2009. Het huidige museummotorrijtuig 719 was op 30 augustus 2006 nog in de normale dienst bij Monbijou onderweg.
Bern beschikte in het verleden over twee series van de zogeheten Zwitserse standaardtram. Motorrijtuig Be 4/4 621 uit 1960 vertegenwoordigt de tweede serie 621-630 (oorspronkelijk genummerd 121-130) met bijpassend aanhangrijtuig B 327. Wim van der Ent fotografeerde dit tramstel in de Thunstrasse op 19 juni 1993.
Van de eerste serie Zwitserse standaardtrams 101-115 uit 1947 is motorrijtuig Be 4/4 107 rijvaardig bewaard gebleven. Met aanhangrijtuig B 337 is het tramstel net van de Viktoriaplatz vertrokken op 24 september 2023. Op de achtergrond staat het karakteristieke hoofdkantoor van BKW Energie AG – voorheen Bernische Kraftwerke AG (BKW) – dat in 1915-1916 werd gebouwd.
Uit 1944 stamt de serie 171-175 waarvan Be 4/4 171 met bijpassend aanhangrijtuig B4 317 onderweg is in de Brunnmattstrasse op 20 juni 1993. Fotograaf: Wim van der Ent.
De restaurant-tram 647 (oorspronkelijk nummer 147) uit 1935 werd door Wim van der Ent in de Marktgasse gefotografeerd op 20 juni 1993. Ingericht als restaurant is dit niet een echt museumstuk. De soortgelijke 145 is dat wel.
Motorrijtuig Ce 4/4 145 maakte onderdeel uit van de serie 144-150 uit 1935. Het stadswapen van Bern prijkt hier boven het wagennummer.
Het eerder genoemde motorrijtuig Ce 4/4 145 werd met bijpassend aanhangrijtuig C4 311 gespot op de Viktoriaplatz op 24 september 2023.
Be 2/2 37 vertegenwoordigt de serie 25-53 die tussen 1906 en 1914 werd gebouwd. Deze oudste nog rijvaardige tweeasser uit 1910 werd vastgelegd in de Kornhausstrasse op 3 juni 2023.
Wim van der Ent kreeg de 37 met bijbehorende aanhangrijtuigen B 239 en B 204 voor de lens in de Pestalozzistrasse op 20 juni 1993.
En dan de oudste rijvaardige museumtram in Bern, de stoomtram ofwel ‘Das Dampftram’. Stoomtramlocomotief 12 – gebouwd door SLM in 1894 – fungeert vandaag de dag met (replica-) aanhangrijtuig 31 als een ware toeristenmagneet. De G 3/3 serie 11-18 reed door de straten van Bern tot 1902. Toen nam de elektrische tram het stokje over. Op 3 juni 2023 werd de stoomtram bij de Viktoriaplatz gefotografeerd. Een stoomtram ‘gewoon’ door de straten van een stad zie je nog maar zelden.
En omdat die zo lekker walmde nog een foto van ‘Das Dampftram’ maar nu in de Thunstrasse op 3 juni 2023. Een elektrische vertegenwoordiger van vele tramgeneraties later – een Combino Advanced – vormt op de achtergrond een mooi contrast.
De museumtrams worden ingezet bij stadsrondritten en bij bijzondere gelegenheden. Ze kunnen ook tijdelijk ingericht en uitgedost worden als ‘Genuss-Tram’, ‘Treberwurst-Tram’, ‘Fonduetram’ en ‘Märlitram’.
Tot slot
De links in de rechterkolom leiden naar meer informatie op diverse gebieden.
Mij is nog niet bekend of een exemplaar van de blauwe Schindler-trams in de museumcollectie wordt opgenomen. Dat is wel het plan voor één Vevey-tram. Nu zijn beide types nog in het dagelijkse verkeer aan te treffen maar ze gaan in de loop van dit jaar buiten dienst. Op naar Bern dus!
Tekst en foto’s door Paul van Baarle tenzij anders vermeld.
Reizen naar en in BernDe afstand Utrecht – Bern is ongeveer 800 kilometer. Met de Nightjet richting Zürich en met overstap op Basel SBB bedraagt de reistijd 10,5 uur. Overdag kan het in 8 uur met een overstap in Frankfurt Main. Een dagkaart voor het openbaar vervoer in de centrumzones 100 en 101 van Bern is te koop via Bernmobil in de Libero-Webshop en kost CHF 10,40 voor een volwassene. Bij een hotelboeking in Bern is deze OV-dagkaart soms inbegrepen. Reis je echter per tram naar Worb Dorf dan is een aanvullend kaartje nodig voor zone 115. Een dagkaart voor de drie zones inclusief Worb Dorf komt uit op CHF 16,00. Kopfgleis und Kopflos
Handige linksGedetailleerde netkaart op UrbanRail.net. Strassenbahn Bern op Wikipedia met uitgebreide beschrijving van de tramlijnen, historie, materieel etc. Bernmobil voor tickets, dienstregelingen, zone-informatie etc. Bernmobil historique voor alles over de museumtrams zoals de agenda, tickets, materieel, verhuur etc. Bern City Map (pdf) en Tourist Information op Bern.com. Bauartbezeichnungen der Schweizer Lokomotiven und Triebwagen op Wikipedia. Meer lezen en kijkenTrams in Zwitserland in Op de Rails juli 2016 (pdf, te lezen als je bent ingelogd als lid). Op de website van de NVBS vind je met de zoekopdracht ‘Bern AND tram’ twee boeken en een dvd in de NVBS-bibliotheek. |
