Stoomrit over een Saksische smalspoorlijn

De Weißeritztalbahn

Martin Bos maakte een rit over een van de overgebleven smalspoorlijnen in Saksen: van Freital-Hainsberg naar Kurort Kipsdorf.

De Weißeritztalbahn is onderdeel van het smalspoornet van Saksen. Dit net werd in de periode vanaf 1881 opgebouwd door de ‘Königlich Sächsischen Staats­eisenbahnen’. De spoorlijnen waren bedoeld om de fabrieken en mijnen te verbinden met de ‘buitenwereld’. Er werd gekozen voor smalspoor vanwege de lagere kosten en omdat Saksen heuvelachtig is met smalle kronkelende rivier­dalen. Smalspoor is goedkoper en makkelijker te bouwen en te berijden.

Bloeitijd en neergang

In de bloeitijd, kort na de Eerste Wereldoorlog, was de totale lengte ruim 500 km. Daarna kwam er concurrentie van busvervoer en vrachtauto’s. De Tweede Wereld­oorlog leidde tot de nodige schade. Daarna werden alle smalspoorlijnen onteigend en werden ze onderdeel van de Deutsche Reichsbahn. Langzaam maar zeker werd de schade gerepareerd en gingen de treinen weer rijden; eerst voor normaal verkeer, later ook voor toerisme.

In de jaren 60 en 70 waren de sporen en het rollend materieel zodanig versleten dat de regering voor de keus stond: investeren of sluiten. Uiteindelijk is ervoor gekozen om een aantal lijnen te laten voortbestaan, zoals deze Weißeritztalbahn. Na de eenwording van Oost- en West-Duitsland zijn de lijnen met subsidies en steun van belangengroepen grondig opgeknapt en geschikt gemaakt voor de toekomst.

Geografische ligging

De Weißeritztalbahn ligt in het zuiden van Saksen tussen Dresden en de grens met Tsjechië. De grens loopt via de toppen van het zogenaamde ‘Erzgebirge’. Tientallen riviertjes stromen vanuit de bergen naar beneden. Het dal van de Rode Weißeritz is gebruikt voor de Weißeritztalbahn. Zie de kaartjes in de rechter­kolom.

De spoorlijn begint in Freital-Hainsberg, waar deze aansluiting biedt op de spoorlijn Dresden – Chemnitz – Werdau.

Vanaf het hooggelegen perron van de spoorlijn van en naar Dresden heb je een goed uitzicht op het emplacement van de Weißeritztalbahn. Het depot bevindt zich daar ook.

Het tracé van de smalspoorbaan loopt eerst gelijk op met het hoofdspoor en buigt dan af naar het smalle dal van de Rote Weißeritz. De eerste acht kilometer is naast het spoor alleen maar ruimte voor een wandelpad. Er zijn twee haltes, Spechtriz en Rabenau, die vooral bedoeld zijn voor wandelaars.

Daarna wordt het landschap meer open en zijn er dorpjes zoals Dippoldiswalde en Schmiedeberg.

Vrij plotseling komen we aan in Kurort Kipsdorf, het eindpunt op 534 meter boven NAP. De trein is vanaf Freital-Hainsberg ongeveer 360 meter geklommen. Kurort Kipsdorf ligt ongeveer 20 km van de Duits-Tsjechische grens.

Historie

De eerste ideeën voor een spoorlijn door het dal van de Rote Weißeritz bestonden al in 1865. Doel was om kolen uit Tsjechië te importeren naar Saksen voor de industrie. Maar pas rond 1880 werd er toestemming gegeven en kon de aanleg beginnen. Drie jaar later, in 1883, werd het hele traject in gebruik genomen.

Van begin af aan werd er goed gebruik gemaakt van de spoorlijn: zowel reizigers- als personenverkeer. Voorspan­locomotieven waren nodig, laadsporen moesten worden verlengd en het profiel van vrije ruimte moest worden vergroot zodat normaalspoor­goederenwagons op rolbokken konden worden vervoerd.

Het slechte nieuws was dat de rivier de Rote Weißeritz eens in de zoveel jaar fors buiten zijn oevers kon treden door overvloedige regenval. De eerste keer was in 1897, de laatste keer in 2013. Een aantal malen is de complete spoorbaan weggespoeld en moesten alle bijna 40 bruggen, emplacementen en steunmuren opnieuw worden gebouwd. Het tracé is ook enkele malen verlegd, vanwege de bouw van een stuwdam en om grote fabrieken een goede spooraansluiting te kunnen bieden.

In de jaren dertig steeg het reizigersvervoer sterk; treinen met 13 vierassige personenrijtuigen in de weekends waren gewoon. Daarvoor moest het eindpunt Kurort Kipsdorf worden uitgebreid. Na de Tweede Wereldoorlog duurde het tot na 1950 voordat bij de Weißeritztalbahn alles weer bij het oude was. Daarna werd het langzaam minder: minder vervoer, minder personeel, minder onderhoud, etc.

Begin jaren 70 startte de discussie om de lijn te behouden als toeristische attractie en het goederenvervoer te stoppen. De lijn werd inderdaad gemoderni­seerd voor het toeristenvervoer, maar het goederenvervoer per spoor kon niet worden beëindigd. Na de Wende werd alles anders. De DB kreeg in 1994 de spoorlijn in beheer en moest deze het vervoer verzorgen. In beide had de DB weinig zin. Het duurde tot 2004 voordat de regio het eigendom en de exploitatie van de lijn had overgenomen.

In 2002 en ook in 2013 waren er grote overstromingen waarbij de spoorlijn grotendeels onbruikbaar werd. In 2002 was de spoorbaan nog eigendom van de DB die niet zo actief was om de schade te repareren. Pas na de overdracht in 2004 aan de regio kwam er geld beschikbaar. Nog voordat de hele spoorbaan weer in bedrijf was kwam er in 2013 weer een ‘Jahrhundertwasser’. De Weißeritztalbahn was terug bij af. Maar nu ging het herstel beter: het eindpunt Kurort Kipsdorf kon op 19 juni 2017 weer per trein worden bereikt.

Materieel

Stoomlocomotieven: eenheidslocomotief 99 1762, nieuwbouwlocomotieven 99 1777 en 99 1793. Diesellocomotief: L45H. Personenrijtuigen: ‘Rekowagen’ in verschillende varianten.

Lok 99 1762 in Kurort Kipsdorf.

Personenrijtuig 970-235 in Kurort Kipsdorf.

Huidige dienstregeling

Er worden dagelijks twee slagen Freital-Hainsberg – Kurort Kipsdorf gereden. Daartussen is er een slag Freital-Hainsberg – Dippoldiswalde. Alle ritten zijn met stoomtractie.

Persoonlijke herinneringen

Ik was in oktober 2018 met een SNE-reis in Dresden; op een vrije dag heb ik de lijn bereden. De reis begon in Dresden Hauptbahnhof en vrij snel werd Freital-Hainsberg bereikt. In het station heeft de Weißeritztalbahn haar eigen verkoop­punt met de nodige souvenirs.

Door de reizigerstunnel kom je uit bij het perron van de Weißeritztalbahn. Het hoofdspoor ligt boven en het smalspoorstation beneden.

Je kunt zo het emplacement op lopen en onze stoomlocomotief, die rangeert met een restauratierijtuig, goed fotograferen.

Op de zaterdagochtend dat ik de rit maakte was de trein vol met mensen die erop uit trokken. Bij elke halte, bijvoorbeeld zoals hier bij Rabenau, stapten mensen uit om te wandelen of voor ‘Kaffee und Kuchen’.

Bij het eindpunt Kurort Kipsdorf is te merken dat de spoorlijn niet bedoeld is voor railhobbyisten; de loc neemt direct water en loopt om. Na tien minuten begint de trein weer aan de terugreis.

Op de terugweg stapte ik uit in Seifersdorf. Vanaf daar liepp ik terug naar Freital-Hainsberg. Zoals ik al schreef loopt de spoorbaan vanaf hier door het dal van de Rote Weißeritz; er is daar verder alleen ruimte voor wandelaars.

De spoorbaan kruist het riviertje diverse keren. Het laatste deel van de wandeling voert door de bebouwde kom van Freital naar het station. Al met al een mooie wandeling van 2 à 3 uur alleen maar naar beneden.

Tekst en foto’s (oktober 2018): Martin Bos