Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

In deze rubriek brengt Ciril van Hattum spoorse zaken voor het voetlicht die buiten het gewone liggen. Dit keer zoeken we naar plekken waar nog paardentrams te vinden zijn.

Een ritje in een paardentram levert uiteraard een prettig nostalgisch gevoel op bij de meesten, maar voor het ‘normale’ verplaatsen van A naar B heeft de moderne tram of bus toch de voorkeur gezien de hogere snelheid en het comfort. Tijdens de tramparade in Amsterdam op 16 september 2000 trok een naamloos paard rijtuig 64, althans zo was dit opgetuigd. In werkelijkheid betrof het de RETM 514 uit 1880, voor even overgeschilderd of -geplakt in AOM-stijl (Amsterdamsche Omnibus Maatschappij).

Deze tramparade herdacht het feit dat de gemeente Amsterdam een eeuw geleden deze particuliere onderneming had genaast, waarna de GTA (Gemeente Tram Amsterdam) ontstond. Of de vroegere bestuurders van de paardentram allemaal een pijp rookten, zoals deze, is mij niet bekend. Dit soort ‘historische’ ritjes met een paardentram konden en kunnen incidenteel op meer plaatsen gemaakt worden. Maar het is natuurlijk niet het echte werk. Daarvoor moeten we iets verder van huis.

Er zijn echter op de wereld nog enkele plaatsen waar de paardentram nooit ruimte heeft gemaakt voor stoom- of elektrische nieuwkomers. En nu dus ook in trek zijn bij toeristen. Ten zuiden van Adelaide in de staat South Australia ligt de plaats Victor Harbor. Vanaf hier vertrekt sinds 1875 een paardentram over een lange brug naar Granite Island, voor het vervoer van reizigers en van wol en graan naar de haven. Eerdergenoemde opmerking is voor deze lijn niet geheel waar, want enkele jaren aan het eind van de 19e eeuw reed er een vervangende stoom­tram. Maar vanaf 1895 nam ‘het paard’ de tram weer over, tot 1954. Hierna heeft het even geduurd, maar vanaf 1986 werd de dienst met paardentractie hervat, met vier replica-rijtuigen identiek aan de oorspronkelijke. De lijn is ander­halve kilometer lang.

Er is één plek op de wereld waar de paardentram onafgebroken heeft gereden, korte onderbrekingen voor onderhoud en dergelijke daargelaten. Hiervoor moeten we naar het eiland Man in de Ierse Zee. Aan de oostkust ligt de hoofdstad Douglas met een brede boulevard: aan de ene kant de zee en aan de andere een aaneengesloten rij herenhuizen, voornamelijk in gebruik als hotel. Op deze boulevard is sinds 1876 ook de paardentram actief.

In het jaar van deze foto, 1987, lag het beginpunt bij de Victoria Pier waar de boten uit Engeland aanmeren en het eindpunt bij Derbij Castle, ruim drie kilo­meter noordwaarts. Zo was het tot een kleine tien jaar geleden, toen men met het reconstrueren van de boulevard begon. De rails werden enkele malen verlegd en de eindpunten eveneens; door chronisch geldgebrek is het karwei nog steeds niet helemaal af. De spoorwijdte bedraagt drie feet (914 mm) en sinds 1927 wordt er alleen ’s zomers gereden.

Hoewel het weer op Man vaak niet erg fraai is, rijdt men het liefst met open rijtuigen; alleen bij bar slecht weer, zoals op de foto van 15 juli 1987, komen de gesloten exemplaren uit de remise. De paarden hebben het hier beter dan hun collega’s in Victor Harbor: de rijtuigen zijn kleiner en over het algemeen minder vol. De viervoeters hebben een zesdaagse werkweek van vijf uur per dag. Als zij twaalf jaar oud zijn, gaan zij van hun rust genieten op een gemeentelijk weiland. Ten gevolge van de coronacrisis lag al het openbaar railvervoer op Man sinds medio maart 2020 stil. Bussen namen het vervoer over. Mede door de recon­struc­tie van de boulevard zal de paardentram dit jaar niet rijden.

De foto’s, behalve die van Victor Harbor, zijn gemaakt door de auteur, Ciril van Hattum.

Bijbels Openluchtmuseum

De beide rijtuigen die op het terrein van het Bijbels Openluchtmuseum te Berg en Dal hebben gereden en die te zien waren in de vorige ‘buiten-gewoon’, bestaan nog steeds. Hans Reints weet te melden waar zij zich al geruime tijd bevinden: in een loods op een terrein dat vroeger gebruikt werd door de Duitse krijgsmacht te Itterbeck. Dat plaatsje ligt tien kilometer van de Nederlandse grens ten noorden van het Twentse Tubbergen. Eigenaar Henny van der Most wilde hier een amuse­ments­­park openen, maar zijn plannen werden afgekeurd. Het was dus toch de bedoeling de rijtuigen opnieuw te gaan gebruiken. Wat er nu gaat gebeuren met dit bijzondere materieel is niet bekend.

---

Spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum heeft of krijgt regelmatig vragen waarop het geen ant­woord heeft. Het moet raar lopen als er binnen de NVBS niet iemand is die zo’n vraag wel kan beantwoor­den.

Dit kastje heeft van binnen een opwindslagwerk en er steken twee stroomdraden uit. Op het bordje staan de letters Utm, de verkorting van Utrecht Maliebaan. Het lijkt op een bel (seinklok) uit een blokpost of seinhuis, maar dan een chique variant. Kun jij meer over dit kastje vertellen? Mail dan naar Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoorweg­museum: t.verdonck@spoorwegmuseum.nl.

Het vorige spoorraadsel

Vorige maand lieten we dit kistje zien met een bijzonder meetapparaat. Bram Hakstege, Jaap van den Berg, Gerrit van Straaten en Gert-Jan Hondelink wisten te melden wat hier de bedoeling van was. De sleutel ligt in de getallen 38, 46 en 63. Die komen overeen met de vroeger bij NS voorkomende railprofielen. Het getal slaat op het gewicht: 38, 46 of 63 kilo per meter. NP 38 werd gebruikt voor zijsporen en minder belangrijke hoofdsporen, voor andere hoofdsporen werd NP 46 gebruikt. NP staat voor ‘normaal profiel’. In 1946 werd een zwaarder profiel ingevoerd op de lijn Utrecht-Amsterdam en later ook op de lijn Utrecht-Arnhem. Dat was geen normaal profiel en werd aangeduid met NS 63. Dat was nogal stug en dat kwam het reiscomfort niet ten goede; het is op andere lijnen niet gebruikt. Tegenwoordig worden UIC-profielen gebruikt. In Nederland ligt voornamelijk UIC 54, op de HSL en de Betuweroute UIC 60. Het instrument op de foto is daarvoor niet te gebruiken, maar inmiddels hebben we daar rijdende meettreinen voor.

---

Restaurez-vous

Eten en drinken bij de spoorwegen

In het Spoorwegmuseum in Utrecht is van 19 juni t/m 15 november 2020 de expositie Tosti’s Truffels Treinen te zien over eten en drinken in de trein en op het station, met echte restauratie­rijtuigen uit verschil­lende landen. Ter gelegen­heid daarvan toont RETOURS ruim dertig culinaire spoor­weg­affiches uit West-Europa die de hele 20e eeuw bestrijken. De affiches laten zien dat wat je geserveerd kreeg sterk afhing van de periode en prijs­klasse. Zo waren er ‘pracht­treinen’ met overdadige meergangen­diners en speciale bar­rijtuigen waar cocktails werden gemixt. De Franse stations­buffetten serveerden traditionele regionale gerechten, terwijl uit hetzelfde land ook ‘rijdende snackbars’ stammen. In Engeland hadden de spoor­sandwiches een twijfel­achtige reputatie, net als de Honki Tonki-burgers in de Nederlandse stations­restauraties.

Lees het artikel op retours.nl door Arjan den Boer, 14 juli 2020

---

Twee treinen per dag

De SNCF bedient ook heel kleine plaatsen… maar heel weinig frequent

Wandelend in Noord Frankrijk kwam ik de stopplaats van Wambaix tegen. Wambaix ligt ten zuidoosten van Cambrai aan de lijn St. Quentin – Douai – Lille en heeft ongeveer 300 inwoners.

De perrons maken niet de indruk frequent belopen te worden. Het haltemeubilair bestaat uit een betonnen hok (uiterst links op de foto hieronder is daar een stukje van zichtbaar), plaatsnaamborden, verlichting en een onbewaakt overpad. De mogelijkheden om de vertrektijden te weten te komen staan op een bord bij de ingang.

De website www.ter.sncf.com/hauts-de-france → Horaires & Trafic → Fiches Horaires → Ligne: Lille <> Saint Quentin brengt je naar de gezochte dienstregeling (Fiche Horaire).

En die leert dat op maandag t/m vrijdag om 7:45 een trein vertrekt naar Douai. ’s Avonds stopt op maandag t/m vrijdag om 18:16 de trein terug uit Douai naar Saint Quentin. Dat alles ondanks de naar Franse begrippen redelijk frequent bereden lijn. Op zaterdagen en zondagen zijn er geen vertrekkende treinen. Geen wonder dat de perrons een weinig belopen indruk maken.

Frits van Buren

---