Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

Ciril van Hattum brengt in deze rubriek spoorse zaken die buiten het gewone liggen op een lichtvoetige manier voor het voetlicht.

We hebben het in ‘buiten-gewoon’ al eerder over spoor- en tramrijtuigen gehad in een andere functie dan waarvoor ze bestemd zijn. In deze aflevering gaat het specifiek over de horeca als nieuwe functie, maar niet over railvoertuigen waar je tijdens het rijden een hapje of drankje kunt krijgen.

Helaas hebben deze horeca-bestemmingen over het algemeen een vrij kort leven. Het heeft er alle schijn van dat de betreffende ondernemers, zodra het nieuwtje eraf is, weer iets anders willen om klanten te trekken.

Het GVB in Amsterdam beschikte over een groot aantal vooroorlogse twee-assers toen massaal op meerassers werd overgestapt. Een van de overtollige trams kwam in Eindhoven terecht:

Eindhoven, 31-7-1969

Aanhangwagen 877 (HAWA; 1921) arriveerde eind juli 1969 in de Kruisstraat om binnengereden te worden in de Tuf-Tufbar. Op de foto worden voorbereidingen getroffen om dit mogelijk te maken. In de Lichtstad was men alleen stoomtrams gewend geweest, vandaar wellicht de wat vreemde naam voor een elektrisch tramrijtuig. Eenmaal binnen, kon je rond het rijtuig op krukjes je drankje gebruiken; in de tram zelf stond de barkeeper met zijn flessen- en glazen­voorraad, kassa en dergelijke. Twee jaar later was niet alleen de 877 naar onbekende bestemming verdwenen, maar bestond de hele Tuf-Tufbar niet meer!

‘Gare du Nord’: de eerste gedachte is waarschijnlijk Parijs maar we blijven in eigen land, in Rotterdam (Noord). Ongeveer zeven jaar geleden is op een braakliggend terrein aan de Anthoniestraat een groot spoorrijtuig geplaatst, afkomstig van de Deutsche Reichsbahn in de DDR. Het is ingericht als vega-restaurant, met aan één kant van het rijtuig, niet de kant van de foto, ook een terrasje om buiten te kunnen eten.

Rotterdam, 22-7-2014

In tegenstelling tot het gebeuren in Eindhoven, bestaat ‘Gare du Nord’ nog steeds. Als het begrip ‘vega’ je niet te veel afschrikt, kun je er heel lekker eten. Alleen als we covid-19 achter de rug hebben natuurlijk.

Vroeger exploiteerde de Nederlandsche Tramweg Maatschappij (NTM) tramlijnen in het noorden van ons land. Een van die lijnen liep van Steenwijk via Ooster­wolde naar Hijkersmilde. Deze lijn was nog tot 1962 in gebruik voor goederen­vervoer. Aan deze lijn ligt ook het Friese dorp Elsloo, waar medio jaren negentig de tram is weergekeerd, vlakbij de vroegere halte van de NTM. Restaurant ‘De Olde Tramhalte’ werd of wordt nog steeds geëxploiteerd door een Hagenaar die graag een tramrijtuig uit zijn jeugdjaren op deze plek wilde hebben. Het werd HTM-motorwagen 290 (Werkspoor; 1926) die zijn laatste jaren als pekel­motorwagen H10 dienst deed.

Elsloo, 22-5-1999

De 290, met zijn oorspronkelijke nummer maar nu bij de ‘OT’, staat opgetuigd als lijn 14 naar station Staatsspoor (waar lijn 14 nooit is geweest). Naast de tram was een terras; de tram werd gebruikt als opslag voor terrasmeubelen en dergelijke. Er werd nauwelijks onderhoud gepleegd aan het rijtuig maar desondanks heeft de 290 het hier tot 2009 volgehouden. Toen kon alleen nog sloop volgen.

Ook uit het buitenland zijn er gevallen bekend van railvoertuigen die voor horeca­doeleinden zijn ingezet. In de hoofdstad van Libanon, Beiroet, werd de tram in 1965 opgeheven, waarna een ondernemer twee motor- en twee aanhangwagens opkocht om er op een mooie plek op de Boulevard Ramlet el Bayda aan de Middellandse Zee een zaak mee te beginnen. Een van deze rijtuigen had hij als woning voor hemzelf ingericht. De overige drie dienden als werkruimte waar je zelfs frietjes kon bestellen; naast aanhanger 151 was een terras gecreëerd.

Beirut, 29-5-1972

Ondanks het zilte klimaat vlakbij zee, verkeerde het viertal zeven jaar na opheffing van het trambedrijf nog in goede conditie (op de foto is van de tweede motorwagen alleen de trolleystang te zien). In de decennia die volgden werd het land verscheurd door (burger)oorlogen en werd de hoofdstad vorig jaar door een enorme explosie in de haven getroffen. Daardoor is het ‘Parijs van het Oosten’ zoals Beiroet werd genoemd veel van zijn glans en wellicht ook dit unieke trampark kwijtgeraakt. Het is mij niet bekend hoe het is afgelopen: tips zijn zeer welkom*.

Alle foto’s zijn gemaakt door de auteur: Ciril van Hattum

* Op internet vond de redactie van NVBS Actueel dit artikel uit 2013 waarin staat dat het restaurant is gesloten.

Spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum heeft of krijgt regelmatig vragen waarop het geen ant­woord heeft. Het moet raar lopen als er binnen de NVBS niet iemand is die zo’n vraag wel kan beantwoor­den.

Het Spoorwegmuseum vermoedt dat dit object iets met treinwielen te maken heeft en mogelijk een soort kaliber is. Maar waarvoor en hoe werd dit precies gebruikt? Heb jij een idee, mail dan naar Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoorweg­museum: t.verdonck@spoorwegmuseum.nl.

Het vorige spoorraadsel

Vorige maand was de vraag: wat is dit voor kastje? Het is voorzien van een verwisselbare cassette, schreven we erbij, en dat wees al in de richting van een antwoordapparaat. In dit geval een A-ZET van Alois Zettler. Tegenwoordig gebruik je daarvoor de digitale “voice mail”, maar in de analoge oertijd had je kastjes waarmee met een magneetband boodschappen konden worden doorgegeven en opgenomen.

Betonnen schuilhutten

In 2018 is langs het spoor tussen Hilversum en Baarn een betonnen constructie gevonden. We schreven daar al eerder over in NVBS Actueel. Inmiddels is deze vondst overgebracht naar het Spoorwegmuseum in Utrecht. De constructie is opgebouwd uit elementen waar ook splitbakken van werden gemaakt, maar dan horizontaal.

Ook na een flinke zoektocht is de archeoloog van ProRail, Jerry Huisman, er nog steeds niet achter waar deze constructie precies voor bedoeld is. Inmiddels zijn er drie gevonden tussen Hilversum en Amersfoort. Tussen Hilversum en het Naarder­meer staat er nog een, en onlangs is er nog een gevonden nabij de Spiekerweg bij Soest, aan de spoorlijn tussen Den Dolder en Amersfoort. Verder twee langs de IJzeren Rijn en een soortgelijke constructie bij Venlo. Waarschijnlijk zijn er meer geweest. De gevonden hutjes stonden allemaal ongeveer een kilometer van de dichtstbijzijnde overweg.

Bij het Spoorwegmuseum staat ook een bord met de vraag wie er meer over kan vertellen. Dat het schuilplaatsen uit de oorlog zouden zijn is zeer onwaarschijnlijk. Je gaat bij een luchtaanval niet een kilometer langs de spoorlijn rennen op zoek naar zo’n hutje. Volgens geraadpleegde explosieven­deskundigen zou het materiaal waarvan ze zijn gemaakt ook geen enkele bescherming bieden bij een grond- of luchtaanval. In het standaardwerk Het spoorwegbedrijf in oorlogstijd van Huurman komen ze ook niet voor.

Het vermoeden is dat ze tussen 1946 en 1975 zijn geplaatst als opbergplaats voor gereedschap en/of schuilhut voor baanpersoneel. Uit­eindelijk zijn ze in onbruik geraakt.

Is er iemand die het verhaal kent achter deze hutjes? Waarvoor en door wie werden ze gebruikt? Reacties kunnen naar nieuwsbrief@nvbs.com.

Spoorwegmuseum, 9 januari 2020. Foto’s: Nico Spilt.

Website over paardentrams

In Nederland is er in diverse plaatsen een paardentramlijn geweest, zowel in de grote steden als op het platteland. De top lag rond het jaar 1900, maar daarna ging het snel bergafwaars. In de grote steden werden de paardentrams ver­vangen door elektrische trams. Rond 1917 zien we weer een grote afname, dit keer als gevolg van de Eerste Wereldoorlog. Het voer voor de paarden werd te duur, zodat veel maatschappijen ermee stopten. Daarna bleven er nog enkele tramlijnen over die stug volhielden, totdat in de jaren twintig het busvervoer sterk opkwam. In 1930 werd de laatste paardentram, tussen Makkum en Harkezijl in Friesland, opgeheven.

NVBS-lid Wim Kusee uit Bodegraven is bezig met een website over alle paarden­trams die in Nederland hebben gereden. Wie in dit onderwerp geïnteresseerd is, verwijzen we graag naar www.kusee.nl.

Andere websites van NVBS-leden vind je op nvbs.com: Sites van NVBS-leden en Belangstellingsregistratie.

Paardentram in het Trammuseum Rotterdam, 4 juni 2016. Foto: Nico Spilt.