Twee spoorrijtuigen op een bergpas

Wagristoratore San Giacomo Pescatore

De 2313 meter hoge San-Giacomo-Pas op de Zwitsers-Italiaanse grens bood tussen 1930 en 1944 een bijzonder onderkomen: een hotel-restaurant in de vorm van twee rijtuigen van de Italiaanse spoorwegen.

De Milanese architect Piero Portaluppi (1888–1967) had in dit gebied een aantal elektriciteitscentrales ontworpen en kende het gebied goed. Samen met de Milanese ondernemer Umberto Girola en ingenieur Silvio Broggi richtte hij een onderneming (de Società Anonima Alberghi della Formazza) op om het toerisme in dit gebied bevorderen.

De San-Giacomo-Pas op de Zwitsers-Italiaanse grens (de zwarte lijn). Bron: Google Maps.

In 1929/1930 liet Portaluppi twee spoorrijtuigen naar de San-Giacomo-Pas vervoeren. Of dat compleet of in onderdelen gebeurde is niet bekend. Het ene rijtuig werd ingericht als restaurant en het andere als hotel.

De opbouw van het hotel-restaurant.

Het geheel werd “Wagristoratore San Giacomo Pescatore” gedoopt, een soort mini-luxeherberg. Volgens oorspronkelijke schetsen zou een centraal midden­gebouw met drie verdiepingen en een toren de beide rijtuigen verbinden. Het gebouw zou daarmee herinneren aan de Heilige Jacob (de patroon van de pas) met staf en hoed. Ook werd nog een chalet-achtig ontwerp gemaakt, maar beide ontwerpen werden – vermoedelijk om praktische redenen (vervoer van materialen en de koude) – niet gerealiseerd.

Het niet gerealiseerde ontwerp van de “Wagristoratore”.

Het uiteindelijke resultaat.

Een andere uitleg is dat Mussolini zijn oog had laten vallen op het Zwitserse kanton Tessin waar deze pas in gelegen is. Deze liet dan ook in 1929 een pad uitbouwen tot een 4,5 meter brede weg van Domodossola naar de San-Giacomo-Pas. Bij de opening van de “Wagrirestoratore” was de wegens de inwijding van een stuwmeer in de buurt zijnde Giuseppe Bottai, mede-oprichter van de Italiaanse fascistische partij en minister van arbeid onder dictator Mussolini, aanwezig.

Bij de Zwitsers luidden de alarmklokken. Als men er in slaagde om spoorrijtuigen op de pas te plaatsen zou men ook zwaar geschut daar naartoe kunnen brengen. Men vreesde dat Italië zou kunnen proberen om de verkeerswegen aan de Gotthard te veroveren. Zwitserland beantwoordde dit door de opbouw van zijn verdediging met onder andere een infanteriebunker, het artilleriefort Grandinagia en machinegeweerstellingen.

Helaas was dit hotel geen lang leven beschoren. Gedurende de Tweede Wereld­oorlog diende het als onderkomen voor de partizanen en in de late herfst van 1944 werd het opgeblazen. Nu staan alleen nog de twaalf betonnen pijlers overeind en de plaats is ook niet meer per auto bereikbaar. Op de foto hieronder is te zien wat er nu nog van over is.

Frits van Buren