Nog even dit…

Reacties van lezers, aanvullingen op eerdere artikelen, oproepen en leuke nieuwtjes. Dit zijn zaken die thuis­horen in “Nog even dit…”. Heb je ook iets te melden? Laat het ons weten!

Ons mailadres: nieuwsbrief@nvbs.com.

Uit de schatkamer van de SNR

Amsterdam Centraal Station

In deze rubriek laat Gerrit van Straaten enkele bijzondere vervoerbewijzen uit de collectie van de Stichting NVBS-Railverzamelingen (SNR) zien. Deze keer aan­dacht voor Amsterdam CS.

In Op de Rails van april 2023 staat een artikel over Amsterdam CS, onmiskenbaar het grootste stationsgebouw van Nederland. Schrijver dezes heeft er bijzondere herinneringen aan: een schoolvriend van mijn vader was de laatste adjunct­hoofdstationschef aldaar, later werd hij rayonchef.

Aanvankelijk woonde hij in een dienstwoning in de westelijke vleugel. Die had een zo ruime hal dat een logerend familielid daarin heeft leren fietsen. Aan de voorkant had je een prachtig uitzicht op het Stationsplein met af- en aanrijdende trams. Uit het raam van een slaapkamer aan de achterkant kon je zo op de overkapping stappen. Als onze familie afgehaald werd aan de trein gingen we door een “geheime” deur in de middentunnel via een trap naar de woning.

Helaas werden de dienstwoningen op een bepaald moment door NS als kantoor­ruimtes in gebruik genomen en moest de schoolvriend van mijn vader verhuizen naar een dienstwoning aan het Julianaplein bij het Amstelstation. In een van de eerdere afleveringen van de serie artikelen in Op de Rails werd daaraan gerefereerd.

Ongedateerd perronkaartje en een bewijs van toegang gedateerd 29 mei 1961.

In het stationsgebouw waren naast dienstruimtes ook zalen voor ander gebruik. Zo waren (zijn?) er vergaderzalen, toegankelijk vanaf het eerste perron. Om deelnemers aan een vergadering – toen er nog in- en uitgangscontrole was – toegang te verlenen werden er speciale kosteloze perronkaarten verstrekt. De groene kosteloze perronkaart is gezien de druk van vóór 1940 en kon gebruikt worden door bezoekers voor de stationschef of andere functionarissen, door leveranciers, enz.

Een heel bijzondere ruimte was de Speelkamer, vooral gericht op schoolgaande jongens (en ook wel wat meisjes) die op 11 juli 1941 de deuren opende op een bovenverdieping langs het eerste perron (in de oostvleugel). Deze was bereikbaar vanaf het perron en het Stationsplein. In deze zaal stonden drie grote tafels met elektrische modelspoorbanen. In De electrische modelspoorweg van J.I. Dorgelo staan sporenplannen en beschrijvingen van deze tafels. Foto’s zijn te zien in de collectie van het Spoorwegmuseum.

De NS wilde de schoolgaande jeugd hier leren wat er allemaal te pas kwam aan de exploitatie van een spoorwegstelsel. De jonge bezoekers werden verdeeld in groepjes, waarvan ieder lid een eigen taak kreeg: de een bediende de seinen, de ander de wissels, enzovoorts. Voor de vrolijke aankleding zorgde de jonge kunstenaar/ontwerper Joop Geesink, later bekend door zijn poppenfilms (en Loekie de Leeuw van de STER-reclame). Van zijn hand is ook het perronchef­figuurtje in de advertentie dat door NS in meer reclameuitingen gebruikt werd. Een korte journaalfilm is hier te vinden.

Nadat de Duitsers de zaal tijdens de bezetting hadden leeggeroofd, werd in 1948 de speelkamer heropend. Maar hoe zit het dan met de aanwezige kaartjes die in 1946 gedateerd zijn? Hoe lang hij bestaan heeft, is onduidelijk. Er werden aparte toegangskaartjes afgegeven voor kinderen, begeleiders en toeschouwers. Wat precies het doel was van de Spelerskaart is niet duidelijk: voor een kind of gezien de prijs voor een volwassene?

In juni 1948 werd er ook een speelkamer geopend in station Scheveningen Kurhaus. Dit station is in 1953 gesloten.

Kaartjes van nog meer bijzondere evenementen en attracties op stations zijn te vinden in de collectie spoor­weg­vervoer­bewijzen van de Stichting NVBS-Rail­verzamelingen.

Gerrit C. van Straaten

Lees meer in het artikel Educatieve modelbanen in NVBS Actueel van januari 2024.

Van bouwval naar luxe hotel

Het station van Canfranc

Het station van Canfranc Estación op de lijn Pau – Zaragosa in de Pyreneeën had een bijna mythische status. Met een lengte van 220 meter, 156 dubbele deuren (alle voorzien van tweetalige opschriften) en 365 vensters is het een indruk­wekkende verschijning. Het station werd op 18 juli 1928 geopend.

Op 27 maart 1970 werd het verkeer op deze lijn ruw verstoord doordat een op hol geslagen trein met 100 km/uur een brug deed bezwijken waarna brug en trein in de rivier de Aspe belandden. De ravage op de plaats van het ongeval werd opgeruimd, waarna de lijn aan haar lot werd overgelaten en het station van Canfranc verviel.

Martijn de Vries heeft een artikel over deze spoorlijn gepubliceerd in Op de Rails van maart 1991: Pau – Canfranc: een stremming van 20 jaar (pdf, te openen als je bent ingelogd).

Het station van Canfranc in april 2021. Foto: Antonio Orga, Wikimedia Commons.

De vroegere plaatskaartenhal na de renovatie. Foto: booking.com.

Een deel van de spoorlijn aan Franse zijde tussen Pau en Bedous is in 2016 heropend. Afgelopen jaren heeft de Barceló Hotel Group het gebouw ge­trans­for­meerd tot een luxe hotel met 104 kamers, dat in januari 2023 werd geopend. Op booking.com variëren de prijzen voor een tweepersoonskamer van 150 tot 200 euro per nacht.

Tentoonstelling in het Modelspoor Museum Sneek

Zuiderzeelijn versus Lelylijn

In deze tentoonstelling is een overzicht te zien van alle ideeën om Friesland beter per spoor te verbinden met de Randstad. Van de veerdienst tussen Enkhuizen en Stavoren, waarbij de trein per boot de oversteek maakte over de Zuiderzee, tot de magneettrein. En van de trein over de Afsluitdijk tot het traject door de polder. Waar de aandacht nu naar uitgaat is de Lelylijn. Die moet gaan lopen vanaf Lelystad via Emmeloord, Heerenveen en Drachten naar Groningen. Daardoor krijgen de noordelijke provincies een snellere verbinding met het westen. Tegelijk ontstaat zo een schakel in het internationale transportnetwerk: vanaf Groningen richting Duitsland en verder. Het modelspoormuseum is gevestigd in het stationsgebouw van Sneek. modelspoormuseum.nl

Opvallend onderdeel van de tentoonstelling is een model van de supersnelle Hyperloop, gebouwd door studenten van de TU Delft. In het Spoorwegmuseum in Utrecht staat een ander schaalmodel. Foto: Nico Spilt, 7 april 2023.