Elfstationstocht langs de Zeeuwse Lijn

150 jaar spoorlijn Roosendaal – Vlissingen

Op 9 september 2023 deed Frits van Buren mee aan de Elfstationstocht tussen Roosendaal en Vlissingen ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de Zeeuwse Lijn.

De Staatsspoorlijn F van Roosendaal naar Vlissingen werd in stappen tussen juni 1861 en november 1872 gebouwd. Op maandag 8 september 1873 – werd de lijn door koning Willem III geopend. Op 9 september 2023 werd het feit dat deze lijn nu 150 jaar bestaat met een aantal activiteiten herdacht, waaraan alle 11 nu nog bestaande stations deelnamen.

De basis daarvoor was een “Elfstationstocht stempelkaart”. Op elke van deze stations was een stempelpost ingericht. Bij de aanleg van de lijn waren er nog meer stations (Wouw, Woensdrecht, Vlake, ’s Heer Arendskerke, Lewedorp en Vlissingen Stad). Het huidige station Vlissingen Souburg werd pas in 1986 geopend.

Geschiedenis

Maar eerst wat meer geschiedenis van deze lijn. Deze geschiedenis is zeer uitgebreid beschreven in het uit 2021 daterende boek van J. van der Male [1]. Eerder werd een uitvoerige beschrijving gegeven door S. Eeftens [2]. In eerste instantie werd de lijn enkelsporig aangelegd, maar het baanlichaam werd voldoende breed aangelegd dat een tweede spoor ernaast kon worden gelegd. Dat tweede spoor was in 1887 gereed.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontstond grote schade aan de infrastructuur en werden rails en dwarsliggers door de bezetter gevorderd. Na de bevrijding van Zeeland (met uitzondering van Schouwen-Duiveland) in november 1944 werd het herstel ter hand genomen en al in juni 1945 kon Vlissingen vanuit Roosendaal bereikt worden. Ook een groot gedeelte van het dubbelspoor (met uitzondering van de gedeelten Woensdrecht – Rilland Bath en Lewedorp-Vlissingen) was in juni 1950 weer hersteld.

De watersnoodramp op 1 februari 1953 veroorzaakte opnieuw ook grote schade. De schade tussen Oostdijk en Kruiningen-Yerseke werd zodanig hersteld dat bij laagwater de treinen door deze “badkuipspoorweg” konden rijden en in augustus 1953 was de hele Zeeuwse lijn weer in dienst. Daarna kwamen de plannen voor elektrificatie van de Zeeuwse Lijn weer ter tafel. Op woensdag 17 juli 1957 werd de gehele gemoderniseerde lijn (bovenleiding, stationssein- en wisselbediening en automatisering van overwegen) officieel geopend.

In de decennia daarna zijn veel emplacementen gesimplificeerd en spoor­aan­slui­tin­gen verdwenen. Anderzijds heeft het in 2008 gereedkomen van de nieuwe geëlektrificeerde Sloelijn bijgedragen tot de groei van het goederen­verkeer.

Elfstationstocht

De Elfstationstocht begon in Roosendaal. Ter gelegenheid van het jubileum liet de Model Spoor Vereniging Post B in het stationsgebouw het nagebouwde stations­emplacement van Roosendaal naar de toestand van rond 1930 zien.

Het nagebouwde stationsemplacement van Roosendaal naar de toestand van 1930 vanaf de noordoostelijke kant.

Bij de opening van het gedeelte Roosendaal – Bergen op Zoom van de Zeeuwse lijn in 1863 was nog geen overeenkomst bereikt met de Société Anonyme des Chemins de Fer d’Anvers à Rotterdam over het gezamenlijk gebruik het station Roosendaal. Daarom verrees in eerste instantie een provisorisch station. Maar met een overeenkomst van januari 1866 kwam het stationsgebouw in gemeen­schappelijk gebruik en werd het uitgebreid. In 1907 werd het gebouw vervangen door het huidige stationsgebouw naar een ontwerp van Knuttel en van Heukelom. Van Heukelom ontwierp onder andere ook het in 1913 gebouwde station van Maastricht.

Het station van Roosendaal op 9 september 2023.

Behalve het op de Zeeuwse lijn gangbare VIRM-materieel reed op 9 september 2023 ook een speciale trein in de vorm van een treinstel ICM (bijgenaamd Koploper).

Speciale trein in Bergen op Zoom ter gelegenheid van 150 jaar Zeeuwse lijn op 9 september 2023.

Aan de linkerkant van de koploper is te zien dat het westelijke inhaalspoor aan de kant van het stationsgebouw tijdens de buitendienststelling in juni 2023 verwijderd is. In het resterende ballastbed is keurig een voetpad aangelegd. Ook het oostelijke inhaalspoor is tijdens deze buitendienststelling verwijderd.

Helemaal een uitzondering was deze koploper niet. Ook op 5 mei 2018 waren koplopers op de Zeeuwse lijn actief. Wegens werkzaamheden tussen Roosendaal en Rotterdam werden de Zeeuwse lijn en de Brabantlijn (Roosendaal-Nijmegen-Zwolle) aan elkaar gekoppeld en kwamen de koplopers van de Brabantlijn ook in Zeeland.

Koploper Vlissingen-Zwolle op het station Kapelle-Biezelinge op 5 mei 2018.

De resten van het oostelijke inhaalspoor in Bergen op Zoom op 9 september 2023.

In 1977 lagen die twee buitenste sporen er al/nog, maar nu zijn zij 46 jaar later verdwenen.

Het station Bergen op Zoom gezien vanuit Goes op 14 april 1977. Foto: Beeldbank NVBS – Fotograaf: F.J. Hoevenagel.

Op het station Kruiningen-Yerseke is tijdens de buitendienststelling in juni 2023 het derde spoor weggehaald. De stempelpost aldaar verschafte behalve een stempel ook een chocolade mossel (snel opeten bij meer dan 30^o C), tomaatjes of een appel.

Station Kruiningen-Yerseke op 9 september 2023 met links de resten van het verwijderde derde spoor.

Ook op zaterdag wordt op de Zeeuwse lijn goederenverkeer afgewikkeld.

Twee Siemens Vectron-locomotieven van Rail Force One trekken op 9 september 2023 een ertstrein door Kruiningen-Yerseke op weg naar Roosendaal. Zie ook het bericht in het septembernummer 2023 van Op de Rails, blz. 423.

Bij het station van Goes gaat de bebouwing veranderen. Het uit 1936 daterende hotel-restaurant Terminus sluit eind 2023 voorgoed zijn deuren en wordt daarna gesloopt. De huidige vervanging van het oorspronkelijke station van Goes werd overigens in november 1982 geopend. De gemeente Goes is voornemens het stationsplein opnieuw in te richten. Ook het zogenaamde Stationspark aan de zuidzijde van het station is een onderdeel van de plannen.

Het station en hotel-restaurant Terminus in Goes op 9 september 2023. Het hotel, waar nu nog de bijeenkomsten van de NVBS-afdeling Zeeland plaatsvinden, wordt eind 2023 gesloten en daarna gesloopt.

Het monumentale station van Middelburg verkeert helaas in een niet al te beste staat. De uit 1950 daterende Stationsbrug over het Kanaal door Walcheren werd in 2019-2020 al wel volledig gerestaureerd. Na lange discussies hebben de gemeente Middelburg en NS in juli 2023 overeenstemming bereikt over hoe de fundering van het station moet worden vernieuwd. Middelburg wilde dat dit op historisch verantwoorde wijze gebeurt en NS wilde een oplossing die zeker dertig jaar standhoudt. Een door de gemeente ingeschakeld ingenieursbureau heeft een voor beide partijen acceptabele lichtere variant voor de fundering ontwikkeld die over de historische fundering wordt geplaatst. De rest van 2023 wordt een restauratieplan ontwikkeld waarna de werkzaamheden hopelijk in 2024 kunnen beginnen.

Het station van Middelburg met links de Stationsbrug over het kanaal door Walcheren vanaf de Blauwedijk op 9 september 2023.

Staande op deze Stationsbrug heeft men een goed zicht op het station Middelburg enerzijds en 180o gedraaid anderzijds op de Abdijtoren – de Lange Jan.

Het station Middelburg (links) en de Abdijtoren Lange Jan (rechts) vanaf de Stationsbrug op 9 september 2023. De klokken lopen exact gelijk.

De ondersteuningen (stempels) van de perronkap op het eerste perron tonen dat restauratie noodzakelijk is. Maar de ornamenten van de constructie van deze perronkap laten zien dat restauratie alleszins de moeite waard is.

De perronkap van het eerste perron van het station Middelburg op 9 september 2023 met de stempels (links) en de ornamenten (rechts).

En dan wordt het eindpunt – Vlissingen – bereikt. Vlissingen had bij de opening van de lijn Roosendaal-Vlissingen zelfs twee stations: Vlissingen Stad en Vlissingen Haven. Het station Vlissingen Stad werd al in 1892 gesloten. In 1894 werd een nieuw representatiever station Vlissingen Haven in gebruik genomen. Dit station raakte in 1944 door beschietingen vanuit Zeeuws-Vlaanderen zwaar beschadigd en is na de bevrijding gesloopt. In december 1950 werd een nieuw door S. van Ravesteyn ontworpen station in gebruik genomen.

Het station Vlissingen op 9 september 2023 met uiterst rechts de terminal van de ferry over de Westerschelde naar Breskens.

Wie vijf of meer stempels had verzameld (twee waren er al op de kaart aan­gebracht) kreeg ook nog een attentie in de vorm van een speld. Zowel de stempels als de speld werden ruimhartig aangeboden.

De stempelkaart en de speld.

Tekst en foto’s (tenzij anders vermeld): Frits van Buren