Nieuw in de bibliotheek

Een greep uit de vele boeken en andere publicaties die je kunt bekijken of – als je lid bent – kunt lenen in de bibliotheek van de NVBS.

Die Geilenkirchener Kreisbahnen

70 Jahre Kleinbahn, 30 Jahre Selfkantbahn
De Geilenkirchener Kreisbahn was een meter-smal­spoor­lijn van Tüddern via Gangelt en Geilenkirchen naar Alsdorf. Tüddern grenst direct aan Sittard en Alsdorf ligt ongeveer vier kilometer ten oosten van Kerkrade. In Alsdorf kon worden overgestapt op een tram van de Aachener Straßenbahn. Het meterspoor bleek een groot nadeel te hebben: alles moest over­geladen worden voor verder vervoer, terwijl spoor­verbreding (tot 1435 mm normaalspoor) te kost­baar bleek. Later werden rolbokken gebruikt. Tot de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) ging het goed met de spoorlijn, daarna ging het langzaam bergaf. In de Tweede Wereldoorlog werd de spoorlijn zwaar beschadigd. Na de oorlog werd de lijn weer in gebruik genomen. In 1947 werden 1,5 miljoen passagiers vervoerd! De meesten trachtten op het platteland voedsel te hamsteren. In 1953 werd de Selfkant Nederlands gebied en werd de grens naar het oosten opgeschoven tot westelijk van Gangelt. Het lijnstuk Tüddern – Gangelt werd gesloten en later opgebroken. In 1963 ging de Selfkant terug naar Duitsland. Het vervoer op het restant van de lijn nam verder af en in 1971 werd het spoorbedrijf stopgezet. In augustus 1971 slaagde een groep spoorliefhebbers erin een stoomlocomotief te kopen en ritten op een deel van de spoorlijn te organiseren. Een groot succes was het toen niet, maar toch is tenslotte hieruit de Selkantbahn ontstaan die nog steeds tussen Gillrath en Schierwaldenrath op het tracé van de oude lijn een smalspoormuseumlijn met stoomlocomotieven in stand houdt. Het boek uit 2000 bevat veel foto’s en tekeningen van stations (met sporenplannen) en rollend materiaal van de Kreisbahn en de Selfkantbahn. Plaatsnummer Sa-430.087.a.

Zeventig jaar ”Bolle Neuzen” in Europa

“Bolle Neuzen” is de bijnaam van de diesel­loco­mo­tie­ven gebouwd door het Zweedse bedrijf NOHAB. De naam danken zij aan de vorm van de voorkant zoals op de afbeelding van dit grote boek te zien is. De loco­motieven zijn gebouwd in licentie van het Ameri­kaanse bedrijf General Motors (GM) en zijn gebaseerd op de standaard dieselelektrische locomotief F7 van GM. Ze bezitten een dieselmotor verbonden met generatoren die elektriciteit leveren voor de tractie­motoren. Alle Bolle Neuzen hebben EMD-567-motoren van GM waarvan meerdere typen bestaan. NOHAB leverde locomotieven aan Denemarken (104 stuks), Noorwegen (35) en Hongarije (20). Pogingen Bolle Neuzen naar andere Europese landen (inclusief Zweden) te leveren leverden geen resultaat op. Rond de eeuwwisseling verdwenen de laatste uit de reguliere dienst. Dit was niet het einde van de Bolle Neuzen. Veel exemplaren werden aan parti­culiere spoor­weg­maat­schap­pijen verkocht. Zelfs nu zijn er nog meerdere rijvaardige exemplaren over. Ongeveer tweederde van het boek gaat over de inzet van Bolle Neuzen na hun buitendienststelling. Dit deel van het boek heeft nog meer dan de eerste vier van de zes hoofdstukken waaruit het boek bestaat het karakter van een fotoboek: veel foto’s op relatief groot formaat met korte toelichtingen. Er zijn twee kleine bijlagen. De eerste bijlage gaat over de locomotieven die in België en Luxemburg reden en door AFB (Anglo-Franco Belge) zijn gebouwd, dat een licentieverdrag had gesloten met NOHAB. De tweede bijlage gaat over de demonstratielocomotief Demonstrator G12-7707 die door de Canadese tak van GM naar Europa is gezonden. Bij de Staatsmijnen hebben vijf van deze 12-cilinder GM-EMD 567B’s gereden die later bij de Nederlandse Spoorwegen terecht zijn gekomen (serie 2900). Het boek van Harold van der Meer verscheen dit jaar. Plaatsnummer Sm-493.032.

The Lithgow Zig Zag

A Masterpiece of Railway Engineering
In spoorwegjargon is een zigzag een aantal langzaam stijgende hellingen in de vorm van een Z waarbij aan de punten van de Z de rijrichting gewisseld wordt om verder te stijgen (of te dalen). Op deze manier kan op een kleine ruimte hoogte worden gewonnen. De Lithgow Zigzag werd in 1869 geopend en was enkel­spoor. Hij maakte deel uit van de spoorlijn van Sydney naar Lithgow, een industriestad (steenkool, staal) aan de voet van de Blue Mountains. Door de toename van het spoorwegverkeer werd de zigzag steeds meer een bottleneck. In 1907-1910 werd een dubbelsporige omleiding gebouwd, met tien tunnels maar duidelijk minder steil en zonder de noodzaak de rijrichting van de trein te veranderen. De rails werden opgebroken, maar een tunnel en drie viaducten bleven bestaan. Zoals het vaker gegaan is, komen er spoorliefhebbers die het oude weer tot leven willen brengen. In 1975 werd er weer gereden op het stuk tussen de keerpunten en in 1988 kon men zeggen dat er een serieuze museumlijn tot stand was gekomen. Het boek op A4-formaat uit 1999 bevat ruim 80 foto’s waaronder van de oorspronkelijke zigzag en de heraanleg van de lijn. Tussen 2012 en 2023 was er geen verkeer op de zigzag. De stillegging werd veroorzaakt door intrekking van de rijvergunning door de regering van New South Wales na een ongeluk door miscommunicatie. In 2013 zou het rijden worden hervat, maar grote bosbranden en wateroverlast in 2013 en opnieuw in 2019 belemmerden dit. Daarna ver­traagde de corona-pandemie de herstelwerkzaamheden. In 2023 werden de ritten hervat. Zie zigzagrailway.com.au. Plaatsnummer Sa-810.057.

Sporen door de tijd

De titel van dit kleine boek uit 2006 kan je gemakkelijk op een dwaalspoor brengen maar de ondertitel Archeologie in het tracé van de HSL-Zuid maakt veel duidelijk. Het gaat over de resultaten van archeologisch onderzoek dat verricht is waar nu de hogesnelheidslijn-zuid loopt. Deze lijn loopt door zeer verschillende landschapstypen: van Amsterdam tot Dordrecht door natte gebieden (klei en veen) die ten dele tot in de late Middeleeuwen onbewoonbaar waren, en rond Breda droge zandgronden. Bij Kijkduin is een hoger gelegen rivierduin (een ’donk’) gevonden met sporen van een nederzetting uit de periode 5000-3000 voor Chr. Bij Breda zijn sporen gevonden van de legerkampen van zowel De Spinola, die Breda in Spaanse handen bracht, als van stadhouder Frederik Hendrik, die Breda terug veroverde. Enkele andere vondsten worden ook besproken. Zo heeft de aanleg van de HSL als ”bijproduct” bijgedragen aan de kennis van de Nederlandse geschiedenis. Plaatsnummer Sa-100.261.

Smalspoor in bedrijf

Henk Sluijter, de auteur van het boekje Smalspoor in Nederland (NVBS Actueel juni 2024) heeft in 1998 een tweede boek gepubliceerd met als titel Smalspoor in bedrijf. In zekere zin kan dit boek gezien worden als een zeer sterk uitgebreide en herziende uitgave met meer en betere foto’s van zijn boekje uit 1985. Het boek uit 1998 geeft een overzicht van wat er aan industriesmalspoor toen nog aanwezig was. Het is in Op de Rails van juni 1999 besproken door een andere grote liefhebber van smalspoor: Gerard de Graaf. Plaatsnummer Ia-100.003.

Gerhard Riesthuis