Tervetuloa Helsingin seudulle! (welkom in de regio Helsinki!)

Beelden uit Helsinki

Paul van Baarle doet verslag over wat er in juli 2024 op tramgebied te ontdekken viel in en rond de Finse hoofdstad Helsinki.

In deze editie van NVBS Actueel beschrijft Marco Moerland in Tramkaartjes uit Helsinki beknopt de geschiedenis van de tram in Helsinki aan de hand van vervoerbewijzen, ansichtkaarten en historische foto’s uit zijn verzameling.

Oriëntatie bij aankomst

Als je met het vliegtuig naar Helsinki bent gereisd, moet je op luchthaven Helsinki-Vantaa diep afdalen om de treinen naar het centrum van Helsinki te bereiken.

FLIRT-treinstel 13 van fabrikant Stadler verzorgde de verbinding van de luchthaven naar het centrum van Helsinki. Tussen 2008 en 2017 werden 81 stuks van deze vierdelige treinstellen geleverd. De spoorwijdte van het Finse spoorwegnet is 1524 mm (Russisch breedspoor).

Ondanks dat in Helsinki de verkoop van vervoerbewijzen via een app wordt gepromoot, kun je her en der toch nog automaten aantreffen voor een fysiek kaartje.

Links een enkeltje voor de trein van de luchthaven naar het centrum van Helsinki voor de prijs van € 4,10 (zone ABC). Op de andere dagen van het bezoek werd een dagkaart voor de tram en metro gekocht. De prijs van een dagkaart voor zone AB bedroeg € 10,00.

Helsinki is de hoofdstad van Finland en telt bijna 700.000 inwoners. Samen met de voorsteden komt het totaal op ongeveer 1,5 miljoen inwoners. Finland is tweetalig, en Helsingfors is de Zweedse naam voor Helsinki. In dit artikel worden uitsluitend de Finse namen gebruikt. Naast de metro, die op breedspoor rijdt, zijn er trams in de stad en light rail-trams in de buiten­wijken op meterspoor. We beginnen met het tramnet in de stad.

Het tramnet in de stad met de lijnen 1T, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8X (een plaatsvervangende bus), 9, 9N, 9B en 10 in juli 2024. Vanwege werkzaamheden reed geen metro bij het centraal station en was het tramnet daaraan aangepast. Bron: HSL (Helsinki Region Transport).

Tweetalige teksten zijn er uiteraard ook op de halteborden. De afgebeelde vierassige tram zal je niet meer in de normale dienst aantreffen.

In de normale dienst rijden twee verschillende typen: stadstrams met een lagevloerdeel en stadstrams met een volledige lagevloer.

Stadstrams met een lagevloerdeel

De Finse fabrikant Valmet leverde 40 stuks enkelgelede trams (serie I 31-70) in 1973-1975 en 42 soortgelijke trams (serie II 71-112) in 1983-1987. De laatste serie II werd verlengd met een lagevloermiddendeel in 2006-2011. Ook tien stuks van de oudste serie I kregen nog een lagevloer­middendeel en werden omgenummerd in 113-122; de overige 30 niet verlengde trams zijn inmiddels buiten dienst.

Op lijn 3 vertrekt Valmet-tram 71 aan de halte Neitsytpolku.

Valmet-tram 98 op lijn 2 nadert de tramhalte en het metrostation Kamppi.

Stadstrams met een volledige lagevloer

Fabrikant Adtranz leverde in 1998-2013 40 lagevloertrams (201-240) van het type Variobahn. Deze functioneerden in Helsinki niet naar behoren en werden in 2018 allemaal door de fabrikant teruggenomen. De Finse firma Transtech leverde in 2013 twee prototypes van het type Artic (401 en 402) die prima voldeden. Na overname door Škoda Transportation leverde vervolgens Škoda Transtech 70 stuks van het type Škoda ForCity Smart Artic (403-472) in 2015-2019. De twee prototypes zijn inmiddels door Helsinki verkocht. 

Škoda Artic-tram 408 op lijn 7 te Hakaniemi.

Het Škoda-logo dat zowel op de voor- als achterzijde van de trams is aangebracht.

Škoda Artic-tram 468 op lijn 6 te Arabiankatu.

Buitenbeentje in de stad

Motorrijtuig 175 doet geen dienst in de reguliere lijndienst, maar fungeert in de zomermaanden als mobiele bar onder de naam SpåraKoff. Dit motorrijtuig werd oorspronkelijk in 1959 geleverd door de Finse fabrikant Karia met het nummer 15. Naast de bestuurder is een barman aanwezig op de tram. De maximale capaciteit van de tap bedraagt 500 pinten … proost!

Pubtram 175 passeert de halte Kaivopuisto tijdens de stadsrondrit.

Light rail bovenlangs de stad

In 2023 werd de metersporige tramlijn 15 geopend in de buitenwijken van Helsinki. Deze light rail-verbinding (Raide-Jokeri) heeft een lengte van bijna 25 km en is niet aangesloten op het stadsnet. Wel verbindt de lijn diverse metro- en treinstations ten westen, noorden en oosten van de stad. De dienst wordt uitgevoerd met 29 trams van het type Škoda ForCity Smart Artic X54 (601-629) geleverd in 2021-2024. Deze vijfdelige lagevloertrams hebben als bijzonderheid niet de gebruikelijke drie maar vier onderstellen.

Plattegrond van de light rail-lijn 15. Bron: HSL (Helsinki Region Transport).

Škoda Artic X54-tram 610 nadert de halte Aalto-yliopisto op lijn 15.

Op de Raide-Jokeri bij Veräjämäki passeert Škoda Artic X54-tram 604.

Blik in het verleden

Het Ratikkamuseo (Tram Museum) is in Helsinki gevestigd naast de tramwerkplaats bij de halte Töölön halli. In het midden van het museum­gebouw is een vergaderlocatie met aan weerszijden zes opgestelde tramrijtuigen, afgescheiden door gordijnen. Mede door die opzet is de toegang gratis. Het trammuseum werd in 2022 gerenoveerd met onder andere interactieve beeldschermen en richt zich sterk op jongeren.

Het Ratikkamuseo aan de buitenzijde.

Vooraan het open aanhangrijtuig 243 uit 1919 met daarachter paardentram 11 uit 1890.

Het Zweedse ASEA leverde in 1908-1919 de motorrijtuigen van de serie 1-67, waarvan de 19 in het trammuseum staat. Daarachter aanhangrijtuig 582 uit 1901.

Van de door het Amerikaanse Brill gebouwde serie 151-170 is motorrijtuig 165 uit 1920 bewaard gebleven.

Enigszins verscholen achter een kinderspeelplaats staat in het trammuseum motorrijtuig 169 gebouwd door Sisu-AEG in 1941. Achter de voorruit worden historische filmbeelden getoond.

De rondritten per museumtram door de stad werden in de coronatijd stilgelegd en daarna niet meer hervat.

Korte uitstap naar Tampere

In 2021 werd in het Finse Tampere een nieuw trambedrijf geopend. Tampere ligt 180 km ten noorden van Helsinki en de reistijd per trein bedraagt tussen de 1,5 en 2 uur. Een daguitstap vanuit Helsinki is daarom prima te doen. Tampere telt ruim 260.000 inwoners en met de voorsteden erbij kom je uit op ongeveer 423.000 inwoners. De twee normaalsporige tramlijnen hebben nu een lengte van 24 km, maar uitbreidingen zijn gepland. Voor een plattegrond wordt verwezen naar de links in de rechterkolom.

De VR-trein naar Tampere met de door SLM en ABB gebouwde locomotief 3220 uit de serie Sr2 in het station van Helsinki.

In juli 2024 beschikte het trambedrijf van Tampere over twintig lagevloertrams van het type Škoda ForCity Smart X34 (01-20) met een optie op nog eens 46 stuks en verlenging met een extra tussenbak.

Op de voorzijde van de trams is naast het logo ook een vredesduif in Oekraïense kleuren aangebracht.

Verre reis naar Schöneiche

Nee, we hebben het hier niet over een uitstap vanuit Helsinki, maar over een verre reis van trams uit Helsinki naar het bij Berlijn gelegen Schöneiche. De in dit artikel eerder genoemde Artic-prototypes 401 en 402 werden door het trambedrijf van Schöneiche overgenomen in 2018-2019 en daar in dienst gesteld als 51 en 52. In 2020 volgde de aankoop van een derde Artic-lagevloertram (de 53) rechtstreeks bij de Finse fabrikant Škoda Transtech. In het artikel Schöneiche (bij Berlijn) in 1968 en 2019 in NVBS Actueel oktober 2022 werd hierover al bericht.

Artic-tram 52 – zonder Škoda-logo op de voorzijde – is op lijn 88 onderweg van Schöneiche naar Rüdersdorf op 30 september 2019.

Blik in de toekomst

Helsinki bruist van de nieuwe tram- en light rail-plannen waaronder de projecten Crown Bridges, Vantaa Light Rail, Viikki-Malmi Light Rail, West Helsinki tram lines en Tuusulanväylä Boulevard. Deze staan beschreven op de website van de Metropolitan Area Transport Ltd (zie de link in de rechterkolom).

In 2027 moet de langste brug van Finland voor trams, voetgangers en fietsers in gebruik worden genomen. Bron: Crown Bridges website.

Kortom: er is nu en in de toekomst meer dan genoeg te ontdekken op tramgebied in en om Helsinki.

In deze editie van NVBS Actueel beschrijft Marco Moerland in Tramkaartjes uit Helsinki beknopt de geschiedenis van de tram in Helsinki aan de hand van vervoerbewijzen, ansichtkaarten en historische foto’s uit zijn verzameling.

Tekst en foto’s: Paul van Baarle (tenzij anders vermeld)


Reizen naar Helsinki

De afstand Utrecht – Helsinki is ongeveer 2.100 kilometer. Vlieg je rechtstreeks van Amsterdam Schiphol naar Helsinki-Vantaa dan bedraagt de vluchtduur ongeveer 2,5 uur.

Kaart van Finland met o.a. de huidige tramsteden Helsinki en Tampere. Bron: Wikipedia (licht bewerkt).

Handige Links

HSL – website over het openbaar vervoer in Helsinki met dienstregelingen, tickets, plattegronden etc. 

Plattegrond van Helsinki met metro, tram en light rail op UrbanRail.Net

Metropolitan Area Transport Ltd met toekomstige tram- en light rail-projecten.

Tram Museum Helsinki met adres, openingstijden, etc.

Tampereen Rattika – website over de tram in Tampere met lijnennet, tickets etc.

Plattegrond van Tampere met tram op UrbanRail.Net

Finnish Tramway Society met informatie over Helsinki en de voormalige trambedrijven van Turku en Viipuri.

Poster aan de muur

Nabij het eindpunt Arabia van tramlijn 6 herinnert een muurschildering aan de tijdelijke inzet van tweedehands Düwag-trams in Helsinki. Deze trams werden tussen 2004 en 2007 overgenomen van Mannheim en Ludwigshafen. Afgebeeld is motorrijtuig 150 uit Ludwigshafen. Geen enkele Düwag-tram is in Helsinki bewaard gebleven.