200 jaar spoorwegen

The Greatest Gathering

Jan Post bracht begin augustus een bezoek aan het driedaagse festival in Derby ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van de spoorwegen. Meer dan honderd voertuigen waren bijeen gebracht tijdens deze Greatest Gathering.

Op 27 september 1825 opende in Engeland de Stockton & Darlington Railway (S&DR) en reed de eerste openbare personentrein ooit; een gebeurtenis die uiteindelijk de wereld zou veranderen. Deze trein werd getrokken door de “Locomotion No. 1”. Ondanks een latere ketelontploffing – en na diverse verbouwingen te hebben ondergaan – is het “origineel” nog steeds onder ons!

Locomotion No. 1 – bouwjaar 1825 – Robert Stephenson and Company – Newcastle upon Tyne. Voor meer informatie zie [1].

Ter gelegenheid van dit 200-jarig jubileum is er in het Verenigd Koninkrijk al enige tijd een campagne gaande, Railway 200. Dit is een landelijke, door samenwerkende organisaties opgezette, campagne van een jaar om 200 jaar moderne spoorwegen te vieren. Zie ook sdr200.co.uk.

Het hoogtepunt van de campagne was een driedaags festival in Derby; op het terrein van Alstom waren van 1 t/m 3 augustus 2025 meer dan 100 iconische voertuigen uit het verleden, heden en de toekomst van de spoorwegen te zien. Tevens was dit de eerste keer in bijna 50 jaar dat de treinfabriek in Derby geopend werd voor het grote publiek.

Plattegrond van de Greatest Gathering.

Er waren zo ongelooflijk veel treinen te zien….

Class 50 – 50035 – bouwjaar 1968 – English Electric Vulcan Foundry – Newton-le-Willows. Voor meer informatie zie [2].

Alstom in Derby

Waarom in Derby? Derby Litchurch Lane is naar zeggen van Alstom een van ’s werelds grootste fabrieken voor rollend materieel en de enige Britse faciliteit die treinen ontwerpt, ontwikkelt, bouwt en test voor de binnenlandse en exportmarkt. De fabriek werd in 1876 geopend door de Midland Railway, maar in de stad Derby bouwt men al sinds 1839 onafgebroken treinen.

Een gebouw uit de begintijd is het – ‘s werelds eerste – Roundhouse aan de achterzijde van het station, nu in gebruik voor cursussen en evenementen.

Derby Roundhouse – bouwjaar 1839 – Robert Stephenson and Company – Derby.

In 2022 werd Derby door de overheid gekozen als thuisbasis van 200 jaar Great British Railways, na een stemming door het publiek over de kandidaat-steden.

En waarom bij Alstom? De eerste locomotief die op de S&DR reed – Locomotion No. 1 –werd gebouwd door Robert Stephenson and Company uit Newcastle upon Tyne. Het was het eerste bedrijf ter wereld dat specifiek was opgericht om locomotieven te bouwen en het produceerde later verschillende van de eerste locomotieven voor andere landen (denk aan de Adler van 1835 en de Arend van 1839). Na opeenvolgende fusies werd Robert Stephenson and Company in 1989 onderdeel van Alstom, waardoor het bedrijf een directe link heeft met de begindagen van de spoorwegen en – zo vinden zij – de hoeder werd van een unieke erfenis. Dit ondanks het uitwissen van letterlijk een stukje eigen geschiedenis door de “h” uit hun firmanaam te laten vallen in 1998; de verwijzing naar het van origine Amerikaanse Thomson verdween daarmee.

Materieelshow

Het evenement werd door mij bezocht op 1 augustus 2025. Door de enorme toestroom van bezoekers (ca. 13.000 per dag) was het moeilijk om het materieel “ongestoord” te fotograferen. De organisatie verdient evenwel complimenten voor de zeer geordende gang van zaken zoals crowd management, veiligheid, informatie en begeleiding, naast het tentoonstellen van een enorme hoeveelheid zeer divers materieel dat in enkele gevallen ook nog eens werkend te zien en te berijden was. Ook het Engelse “que-en” droeg bij aan een vlekkeloos verloop.

Zie voor een overzicht van alle aanwezige materieel www.alstom.com/greatest-gathering op tab 03, Exhibits.

Indrukwekkend was naast de veelheid aan materieel het rondlopen in de hallen van Alstom; de basis ervan is bijna 150 jaar oud. De hallen zijn in de loop der jaren natuurlijk wel gemoderniseerd (met name op het gebied van veiligheid) maar de sfeer van vroeger is nog te proeven, in het bijzonder kijkend naar de constructieve en dragende elementen.

Een beurs voor de “trainophiles” ontbrak ook niet, evenals diverse tentoonstellingen van regionale musea en spoormusea alsmede van stichtingen die locomotieven, rijtuigen of zelfs hele spoorlijnen in leven houden.

Een der vele stands op de beurs.

Interessant waren ook de vele modelbanen, van klein tot groot, sommige “bereden” zelfs.

Opstelling van treinen van Derby Society of Model and Experimental Engineers. Voor meer informatie zie [3].

Een van de volgens mij fraaiste modelbanen, het station van Milton Keynes en alles eromheen voorstellend, is van Pete Waterman; de wat meer muzikaal georiënteerden onder ons kennen hem wellicht van het trio Stock Aitken Waterman dat in de jaren 80 zeer succesvol muziek produceerde met/voor o.a. Kylie Minogue, Rick Astley, Bananarama en Donna Summer. Maar dat terzijde…

Station Milton Keynes Central – Pete Waterman. Voor meer informatie zie [4].

De afgelopen 200 jaar beschouwend had Engeland in de eerste helft daarvan zonder meer een voortrekkersrol op railgebied. Veel voorbeelden waren daarvan op het evenement in Derby te vinden, van klein zoals locomotief(je) Katie van de Eaton Hall Railway….

Locomotief “Katie” – bouwjaar 1896 – Duffield Bank Workshop – Duffield. Voor meer informatie zie [5].

….tot groot, met als hoogtepunt “Sir Nigel Gresley”, een LNER Class A4 4-6-2 Mallard uit 1923.

Class A4 60007 – bouwjaar 1937 – Doncaster Railway Works – Doncaster. Voor meer informatie zie [6].

Volgens de organisatie is deze loc nog steeds eigenaar van het wereldsnelheidsrecord van 203 km/h uit 1938.

Van net na de oorlog stamt locomotief “Blue Peter”, een indrukwekkend exemplaar met fraai drijfwerk.

Class A2 60532 – bouwjaar 1948 – Doncaster Railway Works – Doncaster. Voor meer informatie zie [7].

Het drijfwerk van de 60532.

Het materieel uit de jaren vijftig/zestig bestond uit onder andere een fraaie dieselunit (Class 108), van een serie (32 sets in totaal) die van 1958 tot 1961 in Derby gebouwd is.

Class 108 M51941 – bouwjaar 1960 – Derby Works – Derby. Voor meer informatie zie [8].

Natuurlijk waren ook de befaamde Deltic-diesels uit begin jaren zestig te zien.

Rechts Class 55 D9015, bouwjaar 1961 – English Electric Vulcan Foundry – Newton-le-Willows. Voor meer informatie zie [9].

De motoren van deze Class 55-locomotieven werden gebouwd door Napier en elke loc had twee tweetakt 18-cylinder 88 liter diesels met elk 6 rijen van 3 sets in driehoeks-vorm tegenover elkaar liggende zuigers. De bouwer had het ontwerp overigens weer ontleend aan een Duitse vliegtuigmotor die zij voor WOII in licentie bouwden, de Junkers Jumo 204. Im Westen nichts neues…

Vanwege mijn relatie met staal viel ook de 37501 in de smaak… Hoewel de eerste industriële vorm van het geïntegreerde proces van ruwijzer- en staalmaken in Europa zich (ook) in Engeland vanaf begin 1840 ontwikkelde, zal het naar verwacht ook het eerste land van industrieel Europa zijn dat afscheid gaat nemen van dit proces als de laatste nog werkende hoogovens in de UK (Scunthorpe) uitdoven.

Class 37 37501, bouwjaar 1961, English Electric Vulcan Foundry, Newton-le-Willows. Voor meer informatie zie [10].

Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig wilde British Rail ook meedoen met de trend van hogesnelheidstreinen, maar er was nog onvoldoende spoor onder de draad. Zodoende liet men onder andere de Class 43 bouwen, waarvan de dieselmotorwagens zeven of acht rijtuigen trokken. Deze treinstellen hadden in de dienstregeling een snelheid van max. 200 km/u.

Class 43 43198 – bouwjaar 1982 – BR Crewe Works – Crewe). Voor meer informatie zie [11].

De hoge snelheid kwam in de UK overigens pas echt van de grond met HS1, de 110 km lange verbinding van London St. Pancras International met de Kanaaltunnel. Hierop reden de vanaf 1992 gebouwde e300-treinen van en naar Frankrijk en verder.

Class 373 3999 – bouwjaar 1996 – Alsthom – Belfort (Frankrijk). Voor meer informatie zie [12].

Het modernste reizigersmaterieel dat te zien was betrof de in Derby vanaf 2018 gebouwde Class 720 van Greater Anglia. Deze elektrische treinen zijn voor Engelse begrippen relatief licht (aluminium), snel (160 km/u), en modern (licht interieur, wifi, doorgang door gehele trein, airco).

Class 720 720568 – bouwjaar 2022 – Alstom – Derby. Voor meer informatie zie [13].

Blik in de toekomst

Een blik in de toekomst kon geworpen worden in diverse stands van de HS2, het zich voortslepende en miljarden verslindende hogesnelheidsproject tussen (sinds 2013 afgeslankt tot) Birmingham Curzon Street en London Euston. Een tekst uit een twee jaar geleden uitgebracht tussenrapport van de IPA (regeringstoezichthouder grote projecten) over dit project wil ik de lezer niet onthouden: “Successful delivery of the project appears to be unachievable. There are major issues with project definition, schedule, budget, quality and/or benefits delivery, which at this stage do not appear to be manageable or resolvable. The project may need re-scoping and/or its overall viability reassessed”. Oeps….

Tot slot: aan locomotieven voor de goederendienst ook geen gebrek; de meest bijzondere vond ik de 99001, een door Stadler gebouwde locomotief met dual-mode tractie (zowel diesel als elektrisch) die derhalve op elk soort spoor (bedraad of onbedraad) inzetbaar kan zijn. Er worden er 30 van geleverd aan GB Railfreight vanaf medio 2025.

Class 99 99001 – bouwjaar 2024 – Stadler – Valencia (Spanje). Voor meer informatie zie [14].

Terug naar de begintijd van de spoorwegen: ook qua engineering bijvoorbeeld in bruggenbouw en andere infrastructuur blonk Engeland uit. Denk aan de Tay Bridge, de werken van Brunel op gebied van treinen en schepen en de London Underground. Een ander voorbeeld van de leidende rol van Engeland is ook het grote hotel St. Pancras (ooit Midland Grand) in Londen uit 1873, naadloos gekoppeld aan het enorme station ernaast. Het is het eerste gebouw dat buiten opvalt als je uit het aankomststation van de Eurostar stapt.

St. Pancras Hotel – bouwjaar 1873 – Midland Railway Company. Voor meer informatie zie [15].

Industriële revolutie en teloorgang

De rail-revolutie van na 1825 was een gevolg van de industriële revolutie die al begin 1700 in de streek van Derby begon. Ik heb in Derby het Museum of the Making bezocht dat gevestigd is in een Silk Mill, een fabriek die in 1720 geopend werd voor de verwerking van zijde, aangedreven door waterkracht uit de rivier de Trent. Men beschouwt door de integrale verwerking van ruwe zijde tot draad deze fabriek als de eerste echte industrie, en daarmee als de start van de gehele industriële revolutie; vele fabrieken volgden en eind 1700 deed stoom, opgewekt door vuur uit kolen, zijn intrede als schaalvergrotende aandrijfkracht.

Maar in de tweede helft van die 200 jaar zie je de teloorgang van de Britse industrie en het Empire (ging samen: enerzijds minder toegang tot goedkope grondstoffen en anderzijds minder “captive” afzetmarkten) plaatsvinden; er bleven op railgebied – ondanks de Beeching-afslankingsoperatie in de jaren 60 – te veel verschillende typen locomotieven en treinen ontwikkeld worden, hetgeen standaardisatie en economisch gebruik blokkeerde; men pakte niet door met hogesnelheidslijnen zoals in Japan en Frankrijk, elektrificatie van de lijnen ging (en gaat) slechts heel langzaam zodat op zich nobele (?) duurzame milieudoelen uit het zicht verdwijnen als de rook uit de nog immer volop ronkende diesels.

Je ziet het ook aan de infrastructuur en de gebouwen zodra je Londen uitrijdt; in Londen is alles qua infra redelijk OK, maar hoe verder je richting Derby komt is de infra van spoor en steden/huizen steeds verder tja, uitgewoond. De wet van de remmende voorsprong lijkt hier op te gaan… Voeg daarbij bijv. de huidige financiële, planologische en milieustrijd rond de hogesnelheidslijn van Londen naar Birmingham, de al genoemde HS2, en je vraagt je af of er over vier, vijf generaties nog wel een 300-jarig jubileum van de Engelse spoorwegen te vieren is…

Dit evenement heb ik in ieder geval meegemaakt en deel ik graag met de lezers van NVBS Actueel.

Tekst en foto’s: Jan Post