Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

De Nieuwe Blauwe Tram
Deel 3: Stadstrams in en om Haarlem

Samenstelling en redactie: W.R. Beukenkamp, G.J. Binkhorst, C. Koelewijn, M.R. van den Toorn. 64 blz., 21×21 cm, 64 foto’s, 5 kaarten. Uitgave: Stichting De Nieuwe Blauwe Tram. Artikelnummer: 014-0378. Prijs: € 15,95.

Dit boek is onlangs verschenen. De uitgever schrijft: “Stichting De Nieuwe Blauwe Tram bouwt een reconstructie van de laatste twee­ling­tram van de NZH, het tramstel A619/A620. Ter ondersteuning van dit project geeft de Stichting een serie boekjes uit over de historie van de befaamde Blauwe Tram. Deze uitgave vertelt de complexe geschiedenis van de stadstrams in en om Haarlem. Een uniek systeem in Nederland met twee spoorwijdten en twee boven­leidingspanningen, dat altijd door particuliere ondernemingen is geëxploiteerd.”

Inhoudsopgave:

• Een unieke episode in de geschiedenis van ons vervoer (Robbert Berkhout, wethouder gemeente Haarlem)
• Inleiding
• Het prille begin: de Haarlemse paardentram
• Pionier van de moderne tram: de Eerste Nederlandsche Electrische Tram-Maatschappij
• Een Nederlandse interurban: de Electrische Spoorweg Maat­schappij
• De Noord-Zuid-Hollandsche Tramweg-Maatschappij elektrificeert: 1908-1924
• Concurrentie voor de Blauwe Tram: 1924-1939
• De oorlog en het einde van de Haarlemse stadstrams: 1939-1948
• Overzicht van de stadstramlijnen in en om Haarlem

Bestellen via de webshop.

Nog verkrijgbaar

De Nieuwe Blauwe Tram. Deel 1: de historie van de A600’en van de NZH. Bestellen via de webshop.

De Nieuwe Blauwe Tram. Deel 2: de Boedapesters en hun familieleden. Bestellen via de webshop.

Loks der spanischen Eisenbahnen RENFE – Seit 1941

Typenkompass. Door Thomas Estler, 128 blz., 14 x 21 cm, zw/w en kleurenfoto’s. Uitgave: Transpress (2021). Artikelnummer: 126-1015. Prijs: € 12,00.

De bekendste Spaanse trein is waar­schijnlijk de “Talgo”. Belangrijkste kenmerk van deze lichtgewicht gelede trein (Tren articulado legero) is dat elk rijtuig over slechts twee losse wielen beschikt en aan de andere kant op het volgende rijtuig steunt. Zo ontstaat een driepunts­oplegging, die altijd stabiel is en de rustige loop van de trein in bogen bevordert.

Het systeem werd na de Spaanse Burger­oorlog bedacht in 1942 maar pas na de Tweede Wereldoorlog door de American Car and Foundry Company (ACF) uit­gevoerd. De treinen werden zowel voor de RENFE als voor Amerikaanse spoor­weg­maat­schap­pijen gebouwd. In de VS waren ze geen succes. De trein had slechte rijeigenschappen op het zware Ameri­kaan­se spoor, dat was gemaakt voor hoge asdrukken van zware locomotieven met lange goederentreinen.

In Spanje ging dat blijkbaar beter, maar was het vooral onpraktisch dat de trein slechts in één richting kon rijden. Er moesten dus keerdriehoeken worden aangelegd. (Latere versies van de Talgo kunnen wel in beide richtingen worden ingezet.)

Omdat de wielen niet onderling met een as zijn verbonden, bleek het makkelijk mogelijk om de trein van spoorbreedte te laten veranderen. De Talgo kon zodoende later doorrijden van het Spaanse breedspoor naar het Franse normaalspoor en vervolgens naar Genève. Ook was het eenvoudig om passieve pendelbakken te maken (Talgo Pendular), waarmee hogere snelheden in bogen konden worden bereikt.

Toen Spanje in 1988 besloot hogesnelheidslijnen in normaalspoor aan te leggen, koos men in eerste instantie voor de TGV, maar eind vorige eeuw werd in samenwerking met ADTranz een Talgo-trein ontwikkeld met opvallende motor­wagens, bekend als El Pato (de eend), vanwege de kopvorm. Het Talgo-tijdperk is nog niet voorbij!

Al deze treinen en een heleboel meer zijn te vinden in dit nieuwe boekje van veelschrijver Estler. Na een selectie (12 series) van de laatste Spaanse stoom­locomotieven, volgen de elektrische locs, diesellocs, hogesnelheidstreinen, elektrische treinstellen en dieseltreinstellen en -motorwagens van de RENFE. De Talgo-locomotieven zijn te vinden in de series 350, 352, 353 en 354, de trein­stellen in de series 102/112.

Ruimtegebrek vanwege de vele typen zorgt ervoor dat de motorwagens van de voorlopers van de RENFE slechts beperkt worden besproken. In het algemeen neemt ieder treintype een of twee bladzijden in beslag, voorzien van een kadertje met technische gegevens en een foto, meestal in kleur, soms zwart-wit.

Zoals in zoveel Europese landen, overheersen tegenwoordig de treinstellen. Van marktwerking was hier altijd al sprake, want in Spanje kon je spoorwegproducten uit Duitsland, Zwitserland, Italië, het VK, de VS, Japan en van eigen bodem vrolijk door elkaar zien rijden. Ook de huidige hogesnelheidstreinen zijn Franse, Duitse, Italiaanse en Spaanse modellen.

Met twee spoorbreedten voor oude en nieuwe lijnen blijft Spanje een boeiend spoor­wegland en voor een luttel bedrag krijg je een heleboel informatie over de locomotieven en treinstellen van de RENFE in de laatste 80 jaar!

Bestellen via de webshop

Uit de bibliotheek

Talgo 1942-2005 door Miguel Cano Lopez-Luzzatti & Manuel Galán Eruste

Steam on the RENFE: the steam locomotive stock of the Spanish national railways door L.G. Marshall

Parque tracción de los Ferrocarriles de España 1994: parque pasajeros y via estrechia door Eugenio Cardona

Les Locomotoras Japonesas de RENFE door Joan Acon et.al.

Koeln in den 60er Jahren
Eine Nahverkehrszeitreise

Dvd: 70 minuten. Uitgave: Tram-TV. Artikelnummer: 466-9001. Prijs: € 19,95.

Wanneer bent u voor het laatst met de bus geweest? Toen de auto naar de garage moest voor het jaarlijkse onderhoud? En, beviel het? Of trok de chauffeur zo hard op met zijn nieuwe elektrische bus dat u achterin de bus lag, gevolgd door uw paraplu en rugzak?

In dat geval had die chauffeur beter eerst een opleiding bij de Kölner Verkehrs­betriebe (KVB) kunnen volgen. Daar werd al begin jaren 60 voor dat soort gedrag gewaarschuwd! Ook te hard door de bocht gaan werd niet op prijs gesteld. De klanten/acteurs komen in een opleidings­film van de KVB de chauffeur op zijn rijgedrag in plat Keuls ‘aanspreken’.

Deze dvd begint overigens in het heden­daagse Keulen: met een bijzondere flashmob in een gelede tram. Een heer begint zomaar met een boléro-achtige roffel op een slaginstrument, al snel bijgestaan door allerlei blaasinstrumenten, tevoorschijn gehaald uit tassen door muzikanten verdeeld over de tram. Het impromptu orkest levert overal vrolijke gezichten op, mensen halen telefoontjes tevoorschijn om te filmen en iedereen geniet. Zo leuk kan de tram of de bus dus ook zijn!

In de jaren 60 was de wereld nog wat formeler. De collega wordt aangesproken met “Herr Kollege” in het eerste wat houterige opleidingsfilmpje van de film­afdeling van de KVB. Daarin wordt uitgelegd welke stappen moeten worden genomen, voordat de conducteur met ‘zijn’ tram op stap mag. Wel even de banken schoonmaken natuurlijk.

Voor de tramliefhebber is er op deze dvd veel te genieten. Allerlei producten van Düwag komen langs: motorwagens, tweeassige bijwagens, enkel- en dubbel­gelede trams in traditioneel crème in zwart-wit maar ook in kleur. Ook bussen trouwens, zoals de anderhalfdekker.

Tussen de oude en nieuwe beelden van de KVB krijgen we bovendien heel wat te horen over het netwerk. Ook Keulen heeft nu een Noord-Zuidlijn, die nog niet af was toen de dvd werd gemaakt. Uiteraard met archeologische vondsten en met verzakkingen. Het Keulse stadsarchief verdween in de diepte, waarbij twee doden vielen te betreuren. De Noord-Zuidlijn wordt in een etappes in gebruik genomen en een “Sprecherin” vertelt over de bouw.

Opvoedende filmpjes van de huidige KVB zijn er ook, maar dan voor de reizigers. Bijvoorbeeld een telefonerende yup die niet kan wachten met instappen totdat iedereen is uitgestapt en dus onderuit gaat. Geëindigd wordt met kleurenbeelden van de oude Köln-Bonner Eisenbahn, al in 1978 vervangen door een gewone tram.

Dit is een aansprekende dvd met sterke contrasten tussen oud en nieuw. Vol met nostalgische beelden met gestroomlijnde trams met bijwagens en straten vol met Duitse Wirtschafswunder-auto’s. De goede oude tijd? Misschien, slechts 15% had toen een auto, nu zal dat eerder 60% zijn.

En buschauffeur was mannenwerk. Dankzij emancipatie (en stuurbekrachtiging) vertelt nu een vrouw dat chauffeur bij de KVB een ‘toffe job’ is. Ze is een echte vakvrouw, die precies weet hoe je met een gelede bus langs de dubbel­gepar­keer­de auto’s komt. Er is geen conducteur meer om te helpen!

Een aanrader voor iedereen met belangstelling voor stedelijk openbaar vervoer!

Bestellen via de webshop

Uit de bibliotheek

Wagenpark der Kölner Strassen- und Vorortbahnen 1901-1990: Geschichte Technik Statistik door Axel Reuther

Nächster Halt: Rumänien – Straßenbahnen für ein leidenes land. Band 1: Der Westen.

Door Andreas Mausolf. 171 blz., A4 staand, 7 zw-wit- en 295 kleurenfoto’s. Uitg: Railway-Media-Group. Artikelnummer: 094-3005. Prijs: € 39,90.

De schrijver, Andreas Mausolf, geen onbekende in tramkringen, heeft al vroeg samengewerkt met Günther H. Köhler, de drijvende kracht achter de schenkingen van vrijgekomen tramwagens uit Duitsland aan Roemenië.

Een telefonische vraag of hij zijn contacten bij de Bremer Straßenbahn wilde inzetten om bepaalde voorbereidingen op dit gebied af te ronden hebben hem na verloop van tijd tot tweede betrokkene gemaakt. Dit betekent dat de lezer enig inzicht krijgt in de problemen met de organisatie en de achtergronden van die schenkingen.

Bovendien heeft de schrijver zo’n drie jaar in Roemenië gewoond. Tijdens zijn verblijf en het reizen heeft hij een grote liefde voor land en bevolking gekregen. Het boek begint met enkele mooie sfeerbeelden van het land en van treinen die voor excursies of verplaatsingen werden gebruikt.

De vele reizen die voor het leggen van contacten en dergelijke nodig waren heeft hij tevens benut om zaken te fotograferen die het boek zo interessant maken. De enorme hoeveelheid trams die in Roemenië een nieuw emplooi vond, maakt dit boek tot een eerste deel van twee.

Het boek zou nooit ontstaan zijn, als Günther Köhler (overleden 4 augustus 2005) tijdens een studiereis naar Roemenië in 1992 niet zo getroffen was geweest door de toestand waarin de steden en hun railvervoerbedrijven, na jaren dictatoriaal bewind, waren terecht gekomen. Dit gevoel gold overigens voor alle reisgenoten. Versleten wagens en infrastructuur, en geen geld voor verbeteringen.

In het internationale gezelschap van deze reis werd geregeld van gedachten gewisseld, hoe men uitgediende maar nog rijvaardige tramwagens uit bijvoor­beeld München en Stuttgart wellicht in Roemenië nog kon gebruiken. Frits van der Gragt vertelde hierbij over zijn ervaringen met de schenking en het transport van Amsterdamse wagens naar Poznań in Polen. Hieruit werd duidelijk dat er wel degelijk mogelijkheden waren en problemen overwonnen konden worden!

Tijdens deze reis is waarschijnlijk de basis gelegd voor de enorme inzet van Günther Köhler om Roemeense bedrijven aan beter materieel te helpen. Andreas Mausolf heeft hem daarbij vergezeld en bijgestaan.

Dit eerste deel behandelt de bedrijven van Timişoara, Arad, Reşița en Oradea, die alle voor 1918 in Oostenrijk-Hongarije lagen. De Duitse en Hongaarse namen voor die steden worden ook vermeld. De behandeling vindt plaats onder de kop “Inspektionsreisen”, vooral bedoeld om met de bedrijven te praten over het in dienst (blijven) houden van de “vreemde” wagens en eventuele problemen op te lossen.

Ouder materieel wordt in het boek alleen aangestipt als het nog museaal aan­wezig is. De vooruitzichten voor het onderdak van Tramclub “Banat” in Timişoara zijn inmiddels ongewis.

Het materieel krijgt ruime aandacht, vooral omdat hier ook nog een tweeling­wagen (in het Roemeens “Gemene”) aanwezig is. Dit soort wagens hebben nog lang gereden in Hongaarse steden. Het boek gaat dus niet over de geschiedenis van de bedrijven. Wel is er volle aandacht voor het materieel dat ten tijde van de komst van de geschonken trams nog in dienst was. Ook nieuwe wagens, zoals de tien geleverde ULF’s aan Oradea zijn niet vergeten.

Zelf heb ik een volgende reis naar Roemenië (1996) meegemaakt, en overal werden wij zeer gastvrij en met egards ontvangen. In sobere directiekamers werd veel gedaan om het ons naar de zin te maken. In Timişoara kregen we voor de op eigen gelegenheid te maken ritjes zelfs een maandabonnement aangeboden. Een groot deel van die abonnementen is door de deelnemers op de laatste dag aan de bevolking geschonken.

Natuurlijk kunnen er bij een fotoboek opmerkingen over de foto’s worden ge­maakt, zoals iets te donker, voor de compositie iets te laat of te vroeg genomen, alles ook nog naar eigen smaak in te vullen. De datering is wat mager, meestal wel maand en jaar, soms alleen het jaar van de opname. Zonder op deze zaken verder in te gaan is en blijft het een boek met veel mooie foto’s die een goede indruk geven van de besproken trambedrijven in de laatste 25 jaar.

Op de foto’s is er aandacht voor architectuur en de sfeer die de stad eigen is. Het boek is een feest van herkenning voor hen die er al eens geweest zijn. Zij die het boek uit nieuwsgierigheid willen aanschaffen zullen niet ontkomen aan de wens er ook zelf eens te gaan kijken. Voor de paard-en-wagens op de foto’s bent u al te laat, die zijn inmiddels in veel steden verboden!

Een aanrader dus voor de geïnteresseerde! Persoonlijk kijk ik uit naar het tweede deel met het overzicht van de meer dan duizend tramwagens die in Roemenië een nieuw inzetgebied hebben gevonden.

Karel Hoorn

Bestellen via de webshop is binnenkort mogelijk.

Leo de Jong. Met een bijdrage van Karel Hoorn.