Interessant railvervoer in een fraaie stad

Tram en VAL in Lille

Frits van Buren bracht in augustus 2023 weer eens een bezoek aan Lille, om zich op de hoogte te stellen van de veranderingen die zich hier de afgelopen jaren op railgebied hebben voorgedaan.

De VAL (Véhicule Automatique Léger) in onder andere Lille was het onderwerp van een artikel in NVBS Actueel van juni 2020. Het meest recente artikel over tram en VAL in Lille in Op de Rails dateert van maart 2014. Tijd om de ver­ande­ringen sinds die tijd en ook een aantal andere elementen te belichten.

De VAL wordt in Lille consequent aangeduid met de term “Métro”. Het knooppunt van métro- en tramlijnen zijn de stations Lille Flandres en Lille Europe.

De voorgevel van het stationsgebouw van Lille Flandres is zijn leven begonnen als het door Léonce Reynaud ontworpen Gare du Nord – toen genoemd l’Embarca­dère du Nord – in Parijs. Toen het laatste station in 1860 een nieuw gebouw kreeg is de voorgevel van het oorspronkelijke station naar Lille overgebracht en daar weer opgebouwd.

Het station Lille Europe is in 1994 geopend en wordt bijna uitsluitend door TGV ’s en Eurostar-treinen bediend.

In het artikel in NVBS Actueel van juni 2020 werden ook details van de VAL besproken. In een artikel over het rijdend trammuseum van Lille in Marquette-lez-Lille in NVBS Actueel van mei 2019 kwam kort de geschiedenis van de tram in Lille tussen 1902 en 1956 aan de orde. Dit trammuseum is overigens in 2023 voorlopig gesloten vanwege diefstal van het koperdraad van de bovenleiding.

Na de opheffing in 1966 van alle andere tramlijnen in de regio Lille-Roubaix-Tourcoing resteerden alleen de tramlijnen Lille-Roubaix en Lille-Tourcoing van de Electrique Lille-Roubaix-Tourcoing (ELRT). De concessie zou aflopen in 1968, maar door verzet van personeel, lokale verkozenen en bewoners/reizigers werd een uitstel van twee jaar overeengekomen. In 1969 werd een nieuwe maatschappij – de Société Nouvelle de ELRT (SNELRT) – gevormd die met moderniseringen begon. In 1982 ging de SNELRT samen met het stadvervoer in Lille in de Com­pagnie des Transports de la Communauté urbaine de Lille (TCC).

Op deze lijnen deden op dat moment 28 in 1950 geleverde rijtuigen van de serie 501-528 dienst. Omdat deze rijtuigen bedoeld waren om gekoppeld te rijden werden zij bij de bouw van slechts één stuurpost voorzien. Maar al in 1953 werd besloten dat deze rijtuigen solo zouden gaan rijden en werden zij van een tweede stuurpost voorzien. Deze bij aflevering crème trams stonden op wielen met een diameter van 58 cm wat resulteerde in een vloerhoogte van slechts 72 cm.

Vanaf 1970 moderniseerde de SNELRT deze rijtuigen, paste ze aan voor een­mans­bediening en gaf ze een rood/wit uiterlijk.

In het begin van de jaren 80 ontstond behoefte aan nieuwe trams, maar de toekomst op lange termijn was onzeker. Daarom werden eerst zes vierassige Düwag Grossraum-rijtuigen en 24 enkelgelede Düwag trams van de Vestische Straßenbahnen overgenomen. Later werden ook nog acht enkelgelede Düwag-trams uit Bochum en drie uit Genève overgenomen.

In 1993-1994 werden ter voltooiing van de modernisering 24 vierdelige trams bij Ansaldo-Breda in Italië aangeschaft. De beide buitenste delen hebben draaistellen met een 3-fase asynchrone motor van 280 pk per draaistel onder de machinisten­cabines en de twee tussenliggende delen hebben onafhankelijke wielen. Daardoor hebben de 29 m lange trams een lage vloer over de hele tram op 35 cm boven het niveau van de rails. Ook werd de bovenleidingspanning van 600 naar 750 Volt verhoogd. Vanaf 2013 werd – omdat telkens slechts een tram gemist kon worden – een langzame modernisering uitgevoerd.

De exploitatie van het openbaar vervoer in de Métropole Européenne de Lille (MEL) is in handen van Ilévia. Dat openbaar vervoer omvat metro, tram, bus en TER (Transport Express Régional), maar ook het gebruik van fraaie huurfietsen die op veel plaatsen ter beschikking staan. Voor de bezoeker van Lille is de Pass 1 JOUR die € 5,50 kost en geldig is voor métro, tram en bus aantrekkelijk. En 1 jour is 24 uur vanaf het eerste inchecken. Andere kaartvormen zijn de Pass SOIRÉE en de Pass x JOURS (x = 2 tot 7).

De frequent rijdende trams  hebben ondanks hun bijzondere asindeling ook bij vrij hoge snelheden behoorlijke rijeigenschappen. Die hoge snelheden zijn uiteraard mogelijk door de vrijliggende baan en de bij een aantal kruisingen aanwezige scheiding van auto- en tramverkeer. De trams stoppen bij alle haltes. Bij die tramhaltes moet op de perrons worden ingecheckt zoals ook in Nederland.

De oude en inmiddels afgebroken tramwerkplaats bevond zich aan het gemeen­schappe­lijk traject ter hoogte van de halte Brossolette. Een nieuwe tram­werk­plaats Rouges Barres met 7 opstelsporen en 6 werkplaatssporen is gebouwd ter hoogte van de halte Buisson aan een straat met de toepasselijke naam Rue Alfred Mongy (oprichter van de ELRT).

Er zijn diverse plannen voor nieuwe tramlijnen tussen nu en 2025. Maar over daarbij horend nieuw materieel en materieel voor de vervanging van de inmiddels 30 jaar oude trams van Ansaldo Breda wordt nauwelijks gesproken. Wel heeft de Métropole Européenne de Lille (MEL) op 15 oktober 2020 tot de aanschaf van vervangend materieel besloten, maar details zijn nog niet bekend.

VAL (Véhicule Automatique Léger)

Uiteraard mag een rit met de VAL niet ontbreken. In dit geval met lijn 1 naar het eindpunt CHR B-Calmette. Het automatisch kopmaken van de treinstellen is een bijzonder proces.

Het is opvallend dat het door Matra in 1989 geleverde treinstel nog deels de “oude” groene kleur heeft (vergelijk met de foto uit 1994 van de tram). Aan de vertrekzijde van dit station bevindt zich een verkeersbord dat de maximum snelheid aangeeft: 75 km/h. Zowel het uitrijsein als het verkeersbord geven aan dat ook met fysieke bediening kan worden gereden. De treinstellen trekken zeer snel op en remmen overeenkomstig.

De VAL heeft een opstelterrein met werkplaatsen bij de eindpunten CH Dron, Lomme / Saint Philibert en Quatre Cantons / Stade Pierre Mauroy en een opstel­terrein bij het eindpunt CHR B-Calmette. Details daarvan en van alle andere tram- en metrostations staan op cartometro.com/metro-tram-lille.

Nieuw materieel voor de VAL in de vorm van 27 treinstellen met een lengte van 52 meter (twee keer de huidige lengte) is thans grotendeels afgeleverd door Alstom. Daarmee is een bedrag van 160 miljoen euro gemoeid. Het contract met Alstom was getekend in 2012, maar Alstom slaagt er niet in de automatisering werkend te krijgen en de indienststelling van deze nieuwe treinstellen lijkt naar juli 2024 verschoven te worden.

Fraaie gebouwen

Lille is niet alleen ferroviair interessant, maar heeft ook veel fraaie gebouwen. Een 6,5 km lange wandelroute vanaf het station Lille Flandres kan worden gedownload via download.reisroutes.be/…

Een van de eerste monumenten die men op de wandelroute tegenkomt is de uit 1620 daterende Porte de Roubaix. Ondanks het feit dat de stadstram in Lille in 1966 beëindigd is zijn de rails bij deze poort blijven liggen.

Een van de hoogtepunten van Lille is de Vieille Bourse aan de Place Charles de Gaulle.

Ook het Hospice Comtesse Museum aan de Rue de la Monnaie is zeker de moeite waard. Het hospitaal dat in 1237 gesticht werd door gravin Johanna van Vlaan­deren is gebruikt tot 1939. De huidige gebouwen dateren uit de 15e, 17e en 18e eeuw.

Een combinatie van de VAL en architectuur wordt gevormd door een aantal metrostations voorzien van een speciale decoratie. Op onderstaande kaart van metrolijn 1 is een aantal daarvan aangegeven.

Op het station Lille-Europe van metrolijn 2 is in 2000 door de architect-schilder Jean Pattou een fresco op weefsel van 2300 m² aangebracht. Daarmee is het een van de grootste fresco’s ter wereld. Het stelt een mengeling van gebouwen voor uit steden uit de gehele wereld (zoals de Big Ben, de Sagrada Familia, het Kremlin etc.) met gebouwen en wijken van Lille (Oud Lille, de Oude Beurs, de Opéra etc.).

Frits van Buren

---