Over trams op normaalspoor en treinen op breedspoor in Porto

Sporen langs de Douro (1)

Paul van Baarle bezocht Porto, gelegen aan de rivier de Douro, waar sneltram, historische tram en trein samenkomen. Volgende maand reizen we in deel 2 per trein oostwaarts langs de Douro.

Porto ligt in het noordwesten van Portugal en is de tweede stad van het land na Lissabon. De stadsregio Porto (Groot-Porto) telde 1,8 miljoen inwoners in 2021. Portwijn is wel het bekendste exportproduct van de stad. Het oude centrum van Porto staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO en trekt vele bezoekers.

Weliswaar komen de vertellingen van Duizend-en-een-nacht uit het Midden-Oosten maar de zomerse avondblik op het Zuid-Europese Porto doet ook sprookjesachtig aan. Eurotrams 056+069 passeren de in de schijnwerpers staande brug Ponte Luís I over de Douro.

Dit bericht gaat over de sneltram, historische tram en trein in Porto zoals die werden aangetroffen in april 2024, tenzij anders vermeld. De historie van de tram van Porto komt kort ter sprake in de rubriek Nog even dit aan de hand van plaatsbewijzen en prentbriefkaarten door Marco Moerland.

De sneltram van Porto (Metro do Porto) en kabelspoorweg

De sneltram van Porto is sinds 2002 uitgegroeid tot een uitgebreid lijnennet met een lengte van meer dan 70 kilometer. De spoorwijdte bedraagt 1435 mm. De trajecten verlopen grotendeels op vrije baan waarvan een deel door tunnels met name in het centrum, maar er zijn ook straattrajecten waar voorheen de klassieke stadstram reed.

Een overzicht van de sneltramlijnen A, B, C, D, E en F in april 2024. Bron: Wikpedia.

Voor een grotere afbeelding van het sneltramnet – inclusief de lijnen in aanleg – raadpleeg de gedetailleerde netkaart van UrbanRail.net via de link in de rechterkolom.

Metro do Porto (MP) heeft drie verschillende soorten lagevloertrams in dienst die zowel los als gekoppeld met een soortgenoot kunnen rijden:

  • de serie 001-072 werd gebouwd in 2001-2004 door Bombardier en deze trams staan bekend als Eurotrams (later onderdeel van de Bombardier Flexity Outlook-productgroep).
  • de serie 101-130 werd in 2009-2010 ook door Bombardier geleverd maar dit zijn Flexity Swift-rijtuigen
  • de nieuwste lagevloertrams van de serie 201-218 uit 2023 zijn Chinees fabricaat van CRRC.

Eurotrams 004+049 steken als lijn D via de brug Ponte Luís I de Douro over van Porto naar het zuidelijk gelegen Vila Nova de Gaia. Deze brug uit 1886 staat ook op de werelderfgoedlijst van UNESCO en werd ontworpen door een compagnon van Gustave Eiffel. Aan de rechterzijde is nog net het onderstation van de kabelspoorweg Funicular dos Guindais te zien.

Funicular dos Guindais overwint een hoogteverschil van 61 meter en heeft een lengte van 281 meter. De huidige kabelspoorweg stamt uit 2004 en heeft een spoorwijdte van 1.200 mm.

Daar waar in Matosinhos vroeger de oude stadstram van Porto reed, komt nu ook de moderne sneltram. Eurotrams 003+036 staan als lijn A aan de halte Brito Capelo.

Op de vrije baan bij Senhora da Hora passeert Flexity Swift 112 richting het centrum van Porto.

De Chinese lagevloertram 213 arriveert aan de halte Francos. De voetganger links die langs het spoor loopt, kon uiteraard niet het verbodsbord zien aan de rechterzijde… Niemand maakte zich er druk om.

Het stationsgebouw Castêlo da Maia op lijn C naar Ismai laat zien dat de sneltramlijn hier gebruik maakt van de vroegere (smalspoor-) voorstadslijn van de spoorwegen. CRRC-lagevloertram 203 stamt uit 2023 en glimt derhalve nog als nieuw.

Een tegel herinnert eraan dat in 1941 Castêlo da Maia de eerste prijs heeft gewonnen als mooiste groene station. Ook in 1942 werd deze prijs in de wacht gesleept getuige een soortgelijke tegel even verderop.

De historische tram van Porto (STCP) en het trammuseum

Van het ooit zeer omvangrijke klassieke tramnet van Porto zijn drie tramlijnen bewaard gebleven waarop historische trams dienst doen ten gerieve van de toeristen. Dit betreft de tramlijnen 1, 18 en 22. Het trammuseum bevindt zich in Massarelos en huisvest een prachtige collectie historische trams.

Een overzicht van de drie historische tramlijnen. Lijn 22 van Carmo naar Batalha rijdt momenteel echter niet. Dit kaartje werd in 2008 op het internet gevonden maar de bron is niet meer te traceren.

De historische tramlijn 1 rijdt langs de Douro van het historisch centrum naar de tuin jardim do Passeio Alegre. Tweeasser 216 werd rond 1910 geleverd door het Amerikaanse Brill maar werd later door de eigen werkplaats grondig verbouwd.

Tramlijn 18 rijdt van Massarelos naar Carmo meer de binnenstad in. De daarop aansluitende tramlijn 22 van Carmo naar Batalha (waar je kan overstappen op de kabelspoorlijn naar beneden) rijdt al een aantal jaren niet door werkzaamheden aan de nieuwe ondergrondse sneltramlijn naar station Porto São Bento. Aangezien dit wel een prachtig traject betreft volgen hier twee foto’s van 18 september 2008 om een beeld te geven van hoe het voorheen was en hoe het in de toekomst mogelijk weer wordt.

Brill-motorrijtuig 143 bevindt zich in de Rua de 31 de Janeiro ter hoogte van het spoorwegstation São Bento met de Clérigos-toren op de achtergrond, 18 september 2008.

Nogmaals motorrijtuig 143 op lijn 22, maar nu op de Praça da Batalha met de kerk van Sint-Ildefonsus uit 1739 als absolute blikvanger, 18 september 2008.

We gaan weer terug naar april 2024 en we ruilen de (snel-)tramsporen om voor die van de spoorwegen.

De spoorwegen in Porto (CP – Comboios de Portugal)

Porto Campanhã is het belangrijkste station van Porto en hier vandaan vertrekken ook de langeafstandstreinen naar Lissabon alsmede de meeste interregio-treinen naar Valença en Pocinho. Slechts een enkele interregio-trein rijdt door van Porto Campanhã naar het kopstation Porto São Bento. Porto São Bento is wel veelal het startpunt van het voorstadsverkeer – via Porto Campanhã – naar Aveiro, Braga, Guimarães en Marco de Canaveses. Een kaart van deze ‘’Comboios Urbanos do Porto’ is te vinden via de link in de rechterkolom. De spoorwijdte is 1668 mm (Iberisch spoor).

Een afdruk van OpenStreetMap met daarop extra aangegeven het kopstation Porto São Bento, het hoofdstation Porto Campanhã en in het midden de fotolocatie van de twee volgende foto’s.

Tussen Porto São Bento en Porto Campanhã is het een komen en gaan van elektrische voorstandstreinen van de 3400-serie (genaamd Viriatus) die vanaf 2002 geleverd werden door een consortium van Siemens en Bombardier.

Getrokken treinen zijn daarentegen schaars tussen Porto São Bento en Porto Campanhã omdat de perrons van het kopstation kort zijn en de locomotieven daar niet kunnen omlopen. Een extra locomotief moet dan altijd bijspringen om de trein weg te slepen of te brengen. Locomotief 2609 trekt IR 853 naar Valença. De 2600-serie (2601-2612) werd geleverd door Alsthom in 1974 en ging buiten dienst in 2012. Vanaf 2020 werd een groot aantal exemplaren echter weer gereactiveerd! Dat gaat in Nederland met onze ‘Nez Cassé’- locomotieven niet gebeuren.

De fotolocatie is weliswaar aangegeven op het kaartje maar dat betekent niet dat je er zondermeer kan komen. Gelukkig zijn er railhobbyisten die informatie delen en de routebeschrijving werd gegeven door Jeroen Water op zijn Flickr-fotosite. Overigens geldt ook in deze echte volksbuurt dat “blaffende honden bijten niet”, maar het is wel zo plezierig dat als je er komt deze achter een hek zitten.

Het stationsgebouw Porto São Bento komt bijna altijd voor in de lijstjes ‘mooiste stations van de wereld’. Het kwam gereed in 1916 en bevindt zich in het historische centrum van Porto. Aan de buitenzijde is het nu rommelig door de aanleg van de ondergrondse sneltram, maar de stationshal toonde al zijn pracht. In de hal zijn ongeveer 20.000 tegels (azulejos) aangebracht met daarop historische verhalen afgebeeld. De namen ‘Minho’ en ‘Douro’ in het plafond verwijzen naar de gelijknamige spoorlijnen die nabij Porto São Bento beginnen.

Op zo’n klassiek station verwacht je ook een stoomlocomotief. En jawel, een model weliswaar, maar toch. Een prachtig model van de serie MD 2251-2256 gebouwd in 1906-1924 door Borsig in Berlijn. Met een muntje van 1 euro kun je het model in beweging zetten. Maar als moderne reiziger met betaalkaart en mobiel ben je wel contactloos maar sta je hier ook contant-loos, dus… geen muntje, geen bewegend model.

Het spoorwegbeeld onder de kap van Porto São Bento wordt bepaald door de elektrische voorstadstreinen van de 3400-serie.

Per dag bereikt slechts een enkele korte getrokken trein het kopstation São Bento. Het is dan ook een feestje als in de vroege avond de pruttelende diesellocomotief 1429 met IR 876 uit Pocinho arriveert. Wie wil niet met zo’n klassieke diesellocomotief en in zulke klassieke rijtuigen een treinreis langs de Douro maken?

En de ramen van die klassieke rijtuigen kunnen nog ‘ouderwets’ open waardoor de verkoelende wind onderweg de gordijnen door het rijtuig laat wapperen. En kijk eens hoe lekker ruim zo’n Iberisch-breedspoorrijtuig is.

De spoorlijn van Porto naar Pocinho langs de Douro-rivier brengt de treinreiziger naar wijngebieden waar het lijnenspel van de terrassen op de berghellingen voor een uniek landschap zorgt.

Het vooruitzicht van een klassieke treinrit door de prachtige Douro-vallei; daar kijkt elke railhobbyist toch naar uit? Dit voorspel in Porto São Bento was leuk, maar wanneer gaan we echt vanaf Porto oostwaarts naar Pocinho? Dat doen we volgende maand in deel 2 van ‘Sporen langs de Douro’.


Tekst en foto’s door Paul van Baarle (gemaakt in april 2024 tenzij anders vermeld)


Reizen naar Porto

De afstand Utrecht – Porto is ongeveer 2.000 kilometer. Volgens de DB Navigator bedraagt de reistijd per trein minimaal 37 uur met vijf keer overstappen… aantrekkelijk? Rechtstreeks vliegen van Schiphol naar Porto neemt 2 uur en 40 minuten in beslag. Op het vliegveld van Porto staat de sneltram van de Metro do Porto klaar voor een vlotte verbinding met het centrum.

Handige links

Gedetailleerde netkaart van Metro do Porto op UrbanRail.net inclusief de op dit moment in aanleg zijnde sneltramlijn naar station São Bento.

Metro do Porto – website vervoersbedrijf met kaart, dienstregelingen en tarieven.

Porto Metro op Wikipedia.

STCP – Porto Tram City Tour met dienstregelingen en tarieven van de historische tramlijnen 1 en 18.

STCP – Tramcar Museum / Museu do Carro Eléctrico met openingstijden en tarieven.

Museu do Carro Eléctrico – website trammuseum (in Portugees).

Trams in Porto op Wikipedia.

Porto Tram Museum op Wikipedia.

The Trams of Porto – website van Portugal-kenner Ernst Kers met historie, tramlijnenkaarten 1872-heden, gedetailleerde materieelbeschrijvingen, etc.

CP – Comboios de Portugal met dienstregelingen, vooraf bekende stakingen (!), tarieven en speciale treinen.

CP 2600-serie op Wikipedia.

Comboios Urbanos do Porto – kaart van het CP-voorstadsverkeer van Porto (pdf).

Meer lezen en kijken

Porto Trindade – een vergelijking tussen 1971 en 2017 in NVBS Actueel maart 2020.

Op de website van de NVBS vind je met de zoekopdracht ‘Porto’ dertien resultaten in de Bibliotheek en Railatlas en 74 resultaten in de Beeldbank (te bekijken als je bent ingelogd als lid).