Aken (Aachen), West-Duitsland

Kerstinkopen doen in de keizerstad

Een gezellige binnenstad, veel bezienswaardigheden en vooral eind november en de eerste weken van december: prachtige winkels, een kerstmarkt vol verleidingen en sfeer. Zo laat de stad Aken, net over de grens bij Heerlen, zich het best typeren. En voor de liefhebbers van treinen: deze stad en de omgeving biedt ook op railgebied voor bijna elk wel wat wils.

door Oege Kleijne *)

---

Veel toeristen die in Limburg hun zomervakantie doorbrengen, kennen Aachen – we schrijven het van nu af aan in het Duits, want Duitsland kent ook een plaats met de naam Aken – van een dagje winkelen. Maar deze oude stad is juist in de tijd voor Kerstmis een bezoek meer dan waard. De straatjes rond de Dom en het Rathaus (stadhuis) zijn niet alleen prachtig verlicht, de winkels zijn uitbundig in kerstsfeer gebracht en de vele lekkernijen in de bakkerijen, bij de chocolatiers en natuurlijk op de kerstmarkt zullen menig bezoeker het water in de mond doen lopen.

Zeer oude stad

Aachen kent ook een rijke geschiedenis en geldt als een van de oudste steden van Duitsland. Al rond het begin van onze jaartelling wisten de Romeinen de verschillende warme zwavelhoudende bronnen te waarderen en bouwden nederzettingen met badinrichtingen. De naam van de stad is overigens een verbastering van aqua (water).

Karel de Grote

In de zevende eeuw na Christus streek keizer Karel de Grote hier neer en bestierde vanuit deze stad zijn grote rijk. In de loop van de jaren ontwikkelde Aachen zich tot een gewaardeerd en bekend kuuroord. Mede daarom vormde deze stad ook vele jaren de woonplaats van de Franse keizer Napoléon Bonaparte, die de stad een enorme economische impuls gaf. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Aachen zwaar beschadigd door de vele bombardementen van geallieerde vliegtuigen. Niettemin biedt de stad anno 2017 toch een groot aantal monumenten, die weer in oude luister hersteld konden worden, zoals de Dom en het stadhuis.

Omgeving

Aachen– en zeker ook de omgeving – nodigen uit om meer dan een dag te bezoeken. Pittoreske stadjes zoals Kornelimünster en het niet alleen bij Nederlanders zeer bekende Monschau vormen aantrekkelijke reisdoelen, zeker in de kerstperiode. En als het weer het even toelaat: fietsen/wandelen/spoorzoeken over de Vennbahn (de link verwijst naar een wat oudere Vakantietip) is een echte aanrader.

Aachen Hbf en -West

Wie van materieelafwisseling houdt, kan het beste een aantal uren doorbrengen op Aachen Hbf, het hoofdstation van de keizerstad. Duitse dubbeldekkers met elektrische locs van de series 111, 120 en 146, treinstellen van de series 425 en 426, dieseltreinstellen van de Euroregiobahn, Belgische klassieke treinstellen, ICE’s, Thalystreinstellen en een veelheid aan al dan niet particuliere goederenvervoerders zijn hier regelmatig te zien.

Goederenvervoer

Bij het goederenverkeer is Aachen West veelal het aankomst- of vertrekstation. Vanaf het perron kunnen railliefhebbers hier het wisselen of omlopen van de locomotieven gadeslaan. Helaas behoort het rangeren en het sorteren van goederentreinen tot het verleden, maar daarvoor is de enorme afwisseling in goederenvervoerders in de plaats gekomen. Vanuit Aachen West rijden de goederentreinen in de richting van België niet door het Hauptbahnhof, maar volgen ze de wat minder hellingrijke spoorlijn onder het Drielandenpunt/Vaalserberg door in de richting van Montzen – Visé waarbij veel treinen de havens van Antwerpen, Gent of Zeebrugge als einddoel hebben.

Deze lijn is tegenwoordig doorgaand geëlektrificeerd. Voor de elektrificatie was het nog mogelijk vanaf de Bleiberger Strasse die parallel loopt aan deze spoorlijn, het zwoegen van de Belgische of Duitse diesellocomotieven te zien die hier de helling opreden. Veelal kregen ze toen hulp van Duitse elektrische locomotieven die de treinen opdrukten. Het Duitse deel was al eerder onder de draad gekomen. Dat opdrukken is nu niet meer te zien, want langs deze straat verrees een metershoge geluidsmuur die de goederentreinen sindsdien aan elk zicht onttrekt.

Met de elektrificatie en de inzet van de veel sterkere elektrische locomotieven gebeurt dit opdrukken veel minder vaak. Als dit wel nodig is, rijden de opdruklocomotieven tot enkele honderden meters voor de ingang van de tunnel aan de Duitse zijde van de Vaalser Berg (bijna onder het Drielandenpunt) om vervolgens als losse loc weer terug te keren naar Aachen West.

Een bijzonder station is ook Aachen Rothe Erde aan de lijn Aachen Hbf – Düren – Köln Hbf, waarachter (in de richting Düren) zich een opstelterrein bevindt. Hier takte ooit de Vennbahn, nu fietspad, af in de richting van Walheim (waar zich een mini-spoorwegmuseum bevindt), Raeren en verder naar Luxemburg. Tussen Aachen Hbf en Rothe Erde bevindt zich het Burtscheider Viadukt; de lijn loopt hier hoog door de stad. Ten oosten, aan het einde van het emplacement Rothe Erde, takt ook de nog altijd bereden goederenlijn naar het stadsdeel Haaren en het eindpunt Aachen Nord af (aan de Jülicher Strasse). Het oude stationsgebouw bestaat nog en is in gebruik als restaurant (Gare du Nord).

Ooit eindigden hier reizigerstreinen, maar bij wat meer ingewijde railliefhebbers is de plaats vooral bekend omdat daar ooit de treinenbouwer Talbot (nu: Bombardier) gevestigd was. Ook dit bedrijf ligt aan de Jülicher Strasse, maar vanaf die plek zijn nauwelijks nieuwe treinen te zien. Dat geldt ook voor de spoorzijde van het bedrijf. Hoge muren belemmeren het zicht, maar met een beetje geluk staan er treinen op het nabijgelegen emplacement. Dat geluk is overigens ook nodig om overbrengingsritten van nieuw of aangepast materieel te fotograferen.

Treinreizen rond Aachen

Aachen biedt veel mogelijkheden om per trein uitstapjes te maken. Sinds kort kunnen weer rondjes rond Aachen gemaakt worden via de spoorlijn Aachen Hbf – Herzogenrath – Alsdorf – Stolberg (Rheinland) Hbf (– Aachen Hbf) met de Talenttreinstellen van de Euregiobahn. Vanuit Stolberg Hbf kan ook verder gereden worden naar Stolberg Altstadt dat nog over armseinen beschikt. Deze rit is bijzonder. In de regel vertrekken de treinen van Stolberg naar het oosten gelegen goederenemplacement, veranderen dan van rijrichting, stoppen op een ander perron van Stolberg Hbf en rijden dan vervolgens over de lijn die vroeger, net voor Walheim, aantakte aan de Vennbahn tot het eindpunt Altstadt.

Tussen Stolberg Altstadt en Walheim liggen nog sporen. Hier vindt ook nog beperkt goederenverkeer plaats. In de nabije toekomst wil de Euregiobahn de treinen doortrekken naar het verderop gelegen Breinig. Verdere toekomstplannen gaan zelfs uit van de reactivering van een deel van de Vennbahn naar het Belgische Raeren en verder naar Eupen.
Een ander uitstapje kan beginnen op Aachen Hbf, vervolgens naar Stolberg Hbf en verder over de voor reizigerstreinen gereactiveerde lijn naar Eschweiler-Weissweiler, om daar verder te gaan over de nieuwe spoorlijn naar Langerwehe aan de lijn Aachen – Düren – Köln Hbf. Daarna kan de reis voortgezet worden naar Düren met vervolgens een rit naar het toeristische stadje Heimbach aan de Rursee over een landschappelijk aantrekkelijke spoorlijn.
Overigens zullen de dieseltrajecten Herzogenrath – Stolberg Altstadt en Stolberg Hbf – Langerwehe binnen enkele jaren geëlektrificeerd worden.

Spoorzoeken in en om Aachen

Tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw was de omgeving van Aachen bekend vanwege de vele mijnbouwactiviteiten. Het gebied rond Aachen beschikte over een fijnmazig net van lokaalspoorwegen waarover zowel een weinig frequent reizigers- als een intensief goederenvervoer plaatsvond. Met de sluiting van de kolenmijnen verdwenen langzaam maar zeker ook de spoorlijnen. Een knooppunt als Würselen (stationsgebouw nog altijd aanwezig) raakte al zijn sporen kwijt. In de Eisenbahnatlas van Schweers + Wall is goed te zien hoe fijnmazig dit net was. Het loont de moeite dit vroegere net te volgen, want veel stationsgebouwen en andere restanten, zoals oude tracés, zijn nog terug te vinden, onder meer ook op Nederlands-Duits gebied rond het vroegere dorpje Richterich waar de spoorlijn naar Simpelveld aftakte.

De grens over naar België

De goederenspoorweg van Aachen West naar Montzen ligt bij het Belgisch-Duitse grensdorp Gemmenich in een tunnel onder het Drielandenpunt op de Vaalserberg. Bij Moresnet steekt de lijn het dal van het riviertje de Geul over met een spectaculair viaduct. Het oorspronkelijke kunstwerk is in opdracht van de Duitsers gebouwd tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ook na de vernieuwing tussen 2002 en 2005 en de elektrificatie is het viaduct een schitterend fotopunt.
Verder in de richting van Visé loopt de goederenspoorlijn door de fraaie Voerstreek met enkele viaducten en tunnels. In Visé biedt de pas vernieuwde spoorbrug over de Maas aantrekkelijke fotomogelijkheden.

Gemmenich kan een startpunt vormen voor een ontdekkingsreisje langs het opgebroken deel van spoorlijn 39. Deze liep via Plombières en Moresnet naar Welkenraedt aan de hoofdlijn Aachen – Verviers – Luik. Tijdens de Eerste Wereldoorlog kwamen er aansluitingen op de toen aangelegde goederenlijn 24. Nu is alleen het gedeelte van Montzen naar Welkenraedt nog in gebruik.
Langs het verdwenen deel van lijn 39, die in de jaren vijftig het reizigers- en goederenvervoer verloor, zijn restanten van het tracé te zien met enkele wachterswoningen. In Gemmenich is het vroegere stationsgebouw behouden gebleven als woonhuis.
De geschiedenis van deze spoorlijn wordt beschreven op Gessen.de.

Een andere spoorzoek-uitdaging vormt lijn 38 die vanuit Plombières kan worden verkend en die ooit doorliep tot Chênée bij Luik. Deze lijn is tegenwoordig grotendeels als RAVeL-fiets- en wandelpad in gebruik. In Hombourg is het vroegere station als museum ingericht. Mogelijk dat in de toekomst van daaruit weer een trein gaat rijden. De vereniging Le chemin de fer des trois frontières werkt hard de hervatting van een toeristische treindienst, maar kan nog veel steun gebruiken.

Knooppunt Welkenraedt

Vanuit Aachen Hbf bestaat zowel een regionale reizigersdienst naar het Belgische Welkenraedt en verder, als een verbinding met hogesnelheidstreinen in de richting Luik/Brussel. Kort voor de Duits-Belgische grens takt de hogesnelheidslijn af, die over grote delen van het traject langs de snelweg E42 (Aachen – Luik) loopt. Vanwege de steile helling tussen Aachen Hbf en de Buschtunnel rijden hier in de regel geen goederentreinen.
Welkenraedt geldt als spoorwegknooppunt. Hier takken de weinig bereden goederenlijn 39 naar Montzen af (aan de lijn Aachen West – Visé en verder) en de lijn 49 naar Eupen. In Welkenraedt staat in de regel verschillend reizigersmaterieel opgesteld.
Een andere tip voor een treinreis naar België vanuit Aachen: een bezoek aan het kuuroord Spa aan de spoorlijn 44 van Pepinster naar Spa Géronstère, die ooit doorliep naar Stavelot via het huidige racecircuit van Francorchamps. De rechtstreekse trein bestaat meestal uit een klassiek tweedelig treinstel van de NMBS. Zie ook: het Euregioticket in de rechter kolom.

Naar Nederlands Limburg

Wie een weekendje of een week doorbrengt in en om Aachen kan natuurlijk ook naar Nederland reizen. In Vaals herinnert het stationsgebouw nog aan een verleden waarin de stoomtram vanuit Maastricht in deze plaats eindigde. Het gebouw ligt aan het Prins Bernardplein. Vanuit het centrum en het centraal station van Aachen rijden busdiensten naar Vaals.
Per trein gaat de reis eerst naar Herzogenrath en na een overstap verder over de landschappelijk fraaie route naar Landgraaf en Heerlen, van waaruit weer in de richting Valkenburg/Maastricht/Luik en Sittard kan worden gereisd.

Kerst Expres

Voor spoorwegliefhebbers biedt Limburg veel. Fraaie stationsgebouwen langs de lijn Heerlen – Maastricht en vooral de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij (ZLSM) die in december de speciale Kerst Expres laat rijden. Uiteraard mag een bezoek aan het kloppend hart van de ZLSM in Simpelveld niet ontbreken. Vooral in december is het depot een aanrader. De ZLSM-website hierover: ‘In en rondom het 100 jaar oude stationsgebouw word je door onze vrijwilligers meegenomen naar de Kerstmis uit de tijd van vroeger. Graag verwelkomen wij je hier in stijl met ouderwetse kerstmuziek en sfeervolle versieringen. Terwijl kinderen een kijkje nemen in de kerstkribbe, kun je genieten in onze brasserie “Perron 4” van warme chocomel met een stuk Limburgse vlaai.’

Bijzondere stationsgebouwen

Valkenburg (ook met kerstmarkt) kennen de meeste spoorliefhebbers als het oudste stationsgebouw van Nederland, maar minder bekend is het voormalige stationsgebouw van Schin op Geul dat met allerhande spoorse attributen is ingericht. Hier kan de bezoeker genieten van diverse dranken, Limburgse vlaaien en broodmaaltijden. In dit stationsgebouw huist ook de NVBS-afdeling Zuid-Limburg. Leden en niet-leden zijn hier welkom om de presentaties over het railvervoer te komen bekijken. Zie de Agenda op de website van de NVBS voor de eerstvolgende bijeenkomst.
Vermeldenswaard is ook het verder langs de spoorlijn naar Maastricht gelegen schilderachtige vroegere haltegebouwtje van Houthem-St. Gerlach, tegenwoordig in gebruik als overnachtingsplek.
En natuurlijk is Maastricht – ook al met een kerstmarkt – een bezoek waard.

*) Met dank aan Roelof Hamoen

---