Zoekplaatje oplossing – april 2016

De antwoorden van maart 2016

door Sjoerd Bekhof

De in NVBS Actueel van maart 2016 geplaatste foto als zoekplaatje maakte de pennen los. De meeste reacties kwamen met aanvullende informatie. Erik Swierstra, Tim Boric en Victor Lansink zijn uitvoerig op deze vraag ingegaan. Van twee van hen geven we een deel van hun reacties weer. De reactie van Erik Swierstra is in het onderstaande stuk verwerkt.

Het nog in aanbouw zijnde station Amsterdam Willemspark (het latere Haarlemmermeerstation), vermoedelijk gefotografeerd in de winter van 1914. Collectie: Stichting NVBS Railverzamelingen, fotograaf onbekend.

Amsterdam: Havenstraat/station Willemspark in 1914

Het station en de spoorlijn werden in gebruik genomen op 1 mei 1915. Links zijn de tramsporen zichtbaar in de Havenstraat naar de remise Havenstraat. De foto is genomen vanuit de woonbebouwing op het remiseterrein. Op de voorgrond is een bovenleidingmontageauto zichtbaar. De remise Havenstraat werd in gebruik genomen op 18 februari 1914. Dit is het nog steeds in gebruik zijnde meest zuidelijke gebouw; vanaf de Havenstraat gezien aan de linkerkant. Het meer naar rechts gebouwde remisegebouw, thans de ingang voor trams, dateert uit 1932.
De foto is in de wintermaanden genomen, gezien het feit dat de bomen kaal zijn. De meest logische conclusie is dat deze afbeelding gemaakt zal zijn in de winter van 1914, kort voor de opening van de tramremise en ruim een jaar voor de ingebruikname van het station Willemspark. Gezien de bouwfase is dat niet onlogisch, want de bouw is al een eind gevorderd en was een jaar later gereed. In dat jaar is dus ook het emplacement opgehoogd en aangelegd.
Op achtergrond links is een deel zichtbaar van het Huis van Bewaring aan de Havenstraat, gebouwd in 1890. Daarachter is de achterkant te zien van de huizen langs de Lomanstraat.
Daarnaast is een lichtgekleurde loods te zien. Je zou kunnen denken dat dit een tramremise is, maar gezien de vorm van de ramen en deuren aan de voorzijde kan hier geen tram door. Het terrein rechts daarvan is de tijdelijke tramstalling aan de Aertsenstraat, die in het verlengde lag van de Havenstraat. Zie ook het kaartje op pagina 137 in het boek “Onze Tram in Amsterdam”. Dit boek is overigens te leen bij de NVBS-bibliotheek (alleen NVBS-leden).
Op pagina 124 van dat boek staat dat de directeur van de Gemeentetram in het voorjaar van 1913 een voorstel doet voor een openluchtstalling. Dit omdat de bouw van de remise Havenstraat vertraging heeft opgelopen. Hij stelt voor om gedurende enige maanden te kunnen beschikken over een sporencomplex dat gelegen zal zijn naast het aan de “Vereniging voor Jacht- en Terreinrijden” in gebruik gegeven terrein. Hij is van plan dit terrein aan drie kanten met een eenvoudige schutting af te schotten. Tussen de noordelijke schutting en het houten gebouw voor tentoonstellingsdoeleinden blijft nog een ruime afstand. De kosten voor deze tijdelijke maatregelen zullen ongeveer 4500 gulden bedragen. Op pagina 125 staat dat deze ′noodremise Aertsenstraat′ de goedkoopste aller noodoplossingen is geweest.
Na de ingebruikname van de Remise Havenstraat werd het tijdelijke opstelterrein in de open lucht aangevuld met een keerlus aan de oostkant, zodat het terrein gebruikt kon worden als opstelterrein voor trams tijdens sportevenementen. Dit had waarschijnlijk te maken met het op 24 mei 1914 in gebruik genomen (eerste) Stadion aan de Amstelveenseweg, dat op loopafstand hiervan lag.
Toen het Station Willemspark in 1915 in gebruik werd genomen, verdwenen de tentoonstellingsloods en de opstelsporen. Ook de Aertsenstraat verdween van de kaart en werd nooit aangelegd. In 1919 kwam hier de Cornelis Krusemanstraat en in datzelfde jaar begon de bouw van de Sint-Agneskerk op de hoek van deze straat en de Amstelveenseweg.

De kaartjes, uitsneden uit de Railatlas Tram Amsterdam, geven nog meer duidelijkheid over de ontwikkeling van de sporen bij de Havenstraat.

Situatieschets 1

Reactie Tim Boric

Het witte gebouw op de plaats waar nu de Agneskerk staat intrigeerde mij ook. Na enig zoeken heb ik gevonden dat dit het tijdelijke (waarschijnlijk houten) tentoonstellingsgebouw was van de kunstenaarsvereniging “De Onafhankelijken”, opgericht in 1912. De eerste tentoonstelling werd er gehouden in mei-juni 1913. De architect was Harry Elte, tevens oprichter van “De Onafhankelijken”. De ingang met de gebogen geveltop was aan de Willaertstraat, die destijds schuin aftakte van de Amstelveenseweg ter hoogte van de Lomanstraat (waarvan de huizen links te zien zijn). De rooilijnen zijn eind jaren ’10 van de vorige eeuw enigszins gewijzigd bij de aanleg van de Cornelis Krusemanstraat, waar lijn 16 kwam te rijden, en de bouw van de Agneskerk.

Reactie Victor Lansink

Met betrekking tot de foto van het Haarlemmermeerstation in de laatste NVBS-nieuwsbrief kan ik melden dat het “witte gebouw” links op de achtergrond het tentoonstellingsgebouw van Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken betreft. Het gebouw is denk ik in 1912/1913 gebouwd.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende het ook als opvanglocatie voor Belgische vluchtelingen, dus er is analogie met het huidige gebruik van de tegenoverliggende gevangenis.