Met de tram lekker nazomeren aan de Vlaamse kust
door Frits van Buren
Bij veel Nederlanders is de Vlaamse kust nauwelijks in trek. Bij het maken van vakantieplannen kiezen ze eerder voor de Belgische Ardennen, Frankrijk of Duitsland. Toch leent de nazomer zich uitstekend voor een weekendje weg of een weekje vakantie aan de Vlaamse kust. Voor lange fietstochten, strand- en duinwandelingen. Maar deze kust biedt nog meer: de langste tramlijn ter wereld.
Deze “Kusttram” loopt van Knokke net ten zuiden van de Nederlandse grens naar De Panne, niet ver van de Franse grens. Met zijn 67 km en 69 haltes is het de langste tramlijn ter wereld. De geschiedenis van deze lijn gaat ver terug. Nadat in 1884 de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen (NMVB) was opgericht, reed op zondag 5 juli 1885 al de eerste stoomtram tussen Oostende en Middelkerke. Een Engelse projectontwikkelaar legde in 1897 de eerste elektrische tramlijn aan tussen Oostende en Middelkerke-Bad, parallel aan de stoomtram. Eind 1904 werd die lijn door de NMVB gekocht. Zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog richtte veel schade aan, maar al in juli 1946 was het hele traject Knokke – De Panne weer zonder overstappen bruikbaar. De laatste stoomtram reed in 1955.
Een tram van de Kusttram staat op 15 april 2012 gereed in de halte van De Panne.
Foto: Frits van Buren.
Bijzondere gebouwen
Vanaf het begin heeft de tram in zeer belangrijke mate bijgedragen aan de ontwikkeling van het toerisme langs de kust, maar ook aan de bebouwing daarvan. Soms letterlijk door de aanvoer van bouwmaterialen voor huizen en hotels. Ook de kusttram zelf heeft bijzondere gebouwen opgeleverd. Een voorbeeld daarvan is het uit 1900 daterende fraaie stationsgebouwtje van De Haan aan Zee/Le Coq sur Mer. Opvallend is dat op kaarten van rond de eeuwwisseling 19e-20e eeuw veel plaatsnamen langs de kust in het Frans werden geschreven. Het huidige Veurne werd bijvoorbeeld aangeduid als Furnes.
De halte De Haan aan Zee/Le Coq sur Mer van de Kusttram op 2 juli 2014.
Foto: Frits van Buren.
Oliecrisis
De enorme uitbreiding van het autoverkeer bedreigde de Kusttram eind jaren zestig in zodanig ernstige mate dat opheffing werd overwogen. Ondanks die plannen tot opheffing werd in 1969 over enkele kilometers nog gewerkt aan de aanleg van een geheel nieuwe baan.
De oliecrisis vanaf 1973 betekende een omslag in het denken over de Kusttram. Knelpunten in Zeebrugge, Oostende en Nieuwpoort werden aangepakt. En in het kader van de toen gangbare wafelijzer-politiek in België werden voor Charleroi en de Kusttram nieuwe trams besteld. La Brugeoise Nivelles in Brugge (BN – nu Bombardier) bouwde tussen 1980 en 1983 50 enkelgelede éénrichtingtrams voor de Kusttram. Tussen 1994 en 2001 werden alle trams voorzien van een verlaagd tussenrijtuig, waarmee het gewicht per tram toenam tot bijna 50 ton. De maximumsnelheid is 75 km/h waarbij dan wel een remweg van 140 meter behoort. Menige onfortuinlijke medeweggebruiker heeft daar helaas mee moeten kennismaken. Dat heeft er wel toe geleid dat de trams later voorzien zijn van een zacht front.
Hermelijnen
Het succes van de Kusttram is zodanig groot dat de oorspronkelijke overmaat aan trams zeker in de zomermaanden is omgeslagen in een tekort. Sinds 2005 worden er elke zomervakantie een dertiental trams van het type Hermelijn uit Antwerpen en Gent aan de kust ingezet. In het begin dienden deze voornamelijk als versterking tussen Oostende en Westende. Vanaf juni 2010 rijden de Hermelijnen van Knokke tot De Panne op het hele traject.
Een Hermelijn-tram rijdt op 4 juni 2016 door Middelkerke.
Foto: Frits van Buren
Hoge frequentie in de zomer
In de drukste vakantieperiode van juli en augustus wordt overdag de gehele lijn om de tien minuten bereden. Een rit van Knokke naar De Panne duurt dan 2 uur en 25 minuten. Zelfs ‘s winters rijdt de tram nog elke twintig minuten. Sinds 1991 wordt de Kusttram geëxploiteerd door Vlaamse Vervoermaatschappij De Lijn. In 2014 werd aangekondigd dar de Lijn 146 nieuwe trams gaat kopen, waarvan 62 bestemd zijn ter vervanging van de huidige ruim dertig jaar oude trams van de Kusttram. Als de procedure vlot verloopt zullen de eerste nieuwe Kusttrams vanaf 2018 in het straatbeeld verschijnen.
Een tram vlak bij Middelkerke op weg naar De Panne. De vrije trambaan ligt hier tussen het strand en de doorgaande kustweg N34. Zowel het tram- als het overige wegverkeer heeft na stormen veel last van opgewaaid zand, dat ook op deze foto enigszins zichtbaar is. Foto: Frits van Buren.
Corrosief klimaat
Door zijn ligging aan de kust is het in tijden van storm noodzakelijk om gedeelten van de lijn bij het begin van de dienst te inspecteren op de aanwezigheid van zandophopingen. Zeker ten zuiden van Oostende is het aan de bovenleidingmasten ook goed te zien dat de Kusttram in een uiterst corrosief klimaat rijdt.
De drukke driesporige halte Station Oostende van de Kusttram op 4 juni 2016.
Foto: Frits van Buren.
Publicaties in Op de Rails
Op deze website zijn achter de inlog de volgende publicaties uit Op de Rails voor NVBS-leden te lezen:
- F. van der Gragt, De kustlijnen van de NMVB, Op de Rails, 1961, 83-87.
- Verslag van de NVBS-excursie op Koninginnedag 30 april 1969 naar de kusttram: Op de Rails 1969 (6), 118-119
- J.J. Carels, De kustlijn van de NMVB, Op de Rails , 51 (1) 16-17 (1983).
Te koop in de NVBS-winkel (alleen voor NVBS-leden)
G. Skelsey & Y.-L. Hansart, Trams through the dunes – The Belgian Coastal Tramways 1885, 2010, LRTA, 104 blz. 21×24 cm., 76 z/w en 60 kleurenfoto’s, 8 kaarten. € 15,00
Artikelnummer 385-7008. Engelstalig.
| [printfriendly] |
| Over vakantietips
In Vakantietip(s) belicht de redactie of een van de lezers een populaire vakantiebestemming met bijzondere railattracties in de omgeving. Dat mag een prachtig gebied zijn in Frankrijk met een mooie museumspoorlijn, maar ook een bestemming ver weg en een tip voor een bijzondere trein- of tramrit of materieelsoort. Lezers die voor deze rubriek een tekst met foto’s willen inzenden, e-mail naar nieuwsbrief@nvbs.com. |
Belgische kust – attracties en bijzonderheden
De Belgische kust is alleen al door zijn deels aaneengesloten bebouwing van (bad)plaatsen met onder andere hun grote aantal soms hoge appartementsgebouwen heel bijzonder. Maar er zijn er langs de Belgische kust ook nog veel met de Kusttram bereikbare attracties die uitnodigen tot een bezoek. Dat varieert van het pretpark Plopsaland bij het zuidelijke eindpunt in De Panne tot het aquarium Sea Life in Blankenberge. Wie nog meer toeristische mogelijkheden langs de Belgische kust wil uitzoeken kan die hier vinden.
Voorproefje op de tramrit
Een leuk voorproefje van de rit Knokke – De Panne is te zien op een video uit 2015 van een rit van Knokke naar De Panne: Op deze video wordt ook een goede indruk van de omgeving van de tussen de plaatsen grotendeels op een eigen baan gelegen tramlijn gegeven. Maar in de plaatsen zelf wordt gedwongen door ruimtegebrek gewoon door de straten gereden.
Goedkoop met de tram (en bus)
Wie de gehele lijn wil afrijden of veel het openbaar vervoer wil benutten, kan het beste gebruikmaken van een dagpas voor één, drie of vijf dagen. Een dagpas voor 1 dag kost in voorverkoop (op veel halteplaatsen verkrijgbaar) slechts € 6,00. Deze is met een enkele uitzondering op alle trams en bussen van De Lijn geldig. Meer informatie is te vinden op de website van deze vervoermaatschappij.
Per trein aanreizen
Vanuit Nederland zijn er vier plaatsen die per trein bereikbaar zijn en waar zonder lange loopafstanden op de Kusttram overgestapt kan worden: Knokke, Blankenberge, Oostende en De Panne.
Meer informatie over de Kusttram
Op diverse websites is meer informatie te vinden over de Kusttram, zoals:
– Wikipedia
– de officiële website van De Lijn
– de Kusttram
Te leen in de NVBS-Bibliotheek
Jean Berger, Aux trams, citoyens: 10: le tram au Littoral no. 2/Allemaal de tram op, burgers: 10: de tram van de kust nr. 2, Lentzweiler: HK Éditions, 2003, 100 p., ca. 100 kl. foto’s, 30 cm. Plaatsnummer: Ta-410.040.10
Jean Berger, Aux trams, citoyens: 5: le tram au Littoral no. 1: Knokke – Oostende/Allemaal de tram op, burgers: 5: de tram van de kust nr. 1: Knokke – Oostende, HK Éditions, 2000, 100 p., ca. 100 kl. foto’s, 30 cm.
Plaatsnummer: Ta-410.040.5
André ver Elst, De Belgische kusttram in beeld/Le tramway côtier belge en images, Europese Bibliotheek, Zaltbommel, 1979, 120 p., 15 x 21 cm.
Plaatsnummer: Ta-410.021
Marcel Albrecht et al., Cartes Postales Tramways Belgique: 2 Littoral: De Panne – Knokke – Zoute/Prentbriefkaarten Tramways België: 2 Kust: De Panne – Knokke – Zoute/Postcards Tramways Belgium: 2 Seaside: De Panne – Knokke – Zoute, Retro Edition, Brussels, 1998, 112 p., foto’s, krt, 31 cm.
Plaatsnummer: Ta-410.128.2
De Kusttram: Een veelzijdige kijk op de ontwikkeling van de Belgische kust, Lannoo, Tielt, 2010, 208 p., 28 cm.
Plaatsnummer: Ta-410.079
Dieudonné, Lignes de la côte, Tram Magazine – 41-48 (1986-1987), 216 p., foto’s, teken., 25 cm + 3 losse krtn.
Plaatsnummer: Ta-410.064
Dirk Eveleens Maarse, Het openbaar vervoer aan de Belgische kust: Deel I: Elektrische trams aan de Belgische kust: Een geschiedkundig overzicht van het elektrisch trammaterieel aan de Belgische kust in de periode 1897-1997, TTO Noordzee, Oostende, 1996, 256 p., 30 cm.
Plaatsnummer: Tm-410.003.1
Raymond Vancraeynest et al., Het openbaar vervoer aan de Belgische kust: Deel III: De tram terug in Adinkerke: een geschiedkundig overzicht van de uitbating van het tramnet tussen De Panne en Adinkerke in de periode 1901 – 1956: uitgegeven ter gelegenheid van de heropening van het baanvak De Panne – Adinkerke op 26 juni 1998, TTO Noordzee, 1998, Oostende, 24 p., ca. 40 foto’s, 30 cm.
Plaatsnummer: Tm-410.003.3
Frederick Georges et al., De Panne – Knokke: Een mooi verhaal, Harlange: Rail Memories, 2010, 160 p., talr. foto’s, 31 cm.
Plaatsnummer: Ta-410.098
Raymond Vancraeynest, De tram maakte de kust: geschiedenis van de kusttramlijnen 1885 – 1985, Vancraeynest, Oostende, 1985, 231 p., 165 foto’s, tekn. en krtn., A4.
Plaatsnummer: Ta-410.032
Geoffrey Skelsey en Yves-Laurent Hansart, Trams through the dunes: The Belgian coastal tramways 1885 – 2010, Gromsby – Light Rail Transit Association, 2010, 104 p. ca. 100 afb. (deels kl.), 24 cm.
Plaatsnummer: Ta-410.083
Zonder afbeelding:
Raymond Vancraeynest et al., Het openbaar vervoer aan de Belgische kust: Deel V: De tram in Wenduine, TTO Noordzee, 2003, Oostende, 256 p., 30 cm.
Plaatsnummer: Tm-410.003.2