Martin Bos haalt herinneringen op aan een lange treinreis

Van Peking naar Moskou in 1986

Dit verslag gaat over een reis die ik meer dan 30 jaar geleden heb gemaakt. Het was een bijzondere tijd omdat in de USSR Perestrojka (grote hervormingen van het land met behoorlijk wat ‘reuring’) heerste en China net de ‘deur open had gezet’ voor buitenlandse toeristen. Ik gebruik de naam Peking omdat dit toen­tertijd de schrijfwijze was. Tegenwoordig is het Beijing. De dia’s en foto­negatieven zijn er in die 30 jaar niet beter op geworden; excuus voor de kwaliteit.

Waarom?

Ik had altijd al een vaag verlangen om per trein van Moskou naar Vladivostok te reizen. In 1986 boekte ik een groepsreis door China; die eindigde in Hong Kong. Een vriendin zei toen: “Als jij zo van treinen houdt, waarom ga je dan niet terug naar Nederland per trein?” Verder vertelde ze dat er in Amsterdam een reisbureau was, Tozai Travel, dat alles voor mij kon regelen. Toen had ik geen reden (meer) om dat niet te onderzoeken.

Voorbereiding

In die tijd was internet nog niet beschikbaar. Het boeken van een reis ging telefonisch of via een reis­bureau. Het bezoek aan Tozai Travel was een groot succes. Ze konden inderdaad de hele reis voor mij regelen: vanaf Hong Kong, via Peking en Moskou naar Rijswijk, inclusief treintickets, reserveringen van de zitplaatsen, het slaaprijtuig en de couchette, vliegtickets, hotelovernachtingen en transfer van hotel naar vliegveld of station en omgekeerd. Alles behalve de visa voor de toenmalige USSR, Polen en de DDR. Ze hadden een folder waar alles in stond zodat ik thuis alles rustig kon nalezen. Verder heb ik dankbaar gebruik gemaakt van de ‘Thomas Cook Timetables’, de ‘Continental’ en de ‘Overseas’. Iets anders was dat een reis door ‘Rusland’ in die tijd werd gezien als een avontuur. Hoe zat het met het eten? Werd je wel toegelaten ook al had je een geldig visum? Gorbatsjov was toen ‘de baas’ in de USSR en had net de Perestrojka gestart. In sommige boeken kon je dramatische verhalen lezen dat bijvoorbeeld na drie dagen de keuken zonder voorraad was en dat je de rest van de reis, nog vier dagen, op stations iets te eten moest regelen.

De reis

Het is onhandig en onhaalbaar om een echt verslag te schrijven van een reis van 30 jaar geleden op enkele pagina’s. Daarom wat herinneringen en wat foto’s. Het weer was niet altijd even goed dus de foto’s zien er wat ‘somber’ uit.

Peking

De reis begint op het Centraal Station. Heel veel Chinezen en nog heel weinig auto’s.

Er zijn niet alleen binnen loketten.

Mijn trein stond al klaar op het ‘Hausbahnsteig’, spoor 1 dus. Zeker 13 rijtuigen met zowel slaapwagens, ligrijtuigen en zitrijtuigen.

Het staat wel een beetje apart: in het rijtuig een dienstregeling van een trein die er bijna acht dagen over doet. Op de trein staat het er duidelijk: Moskou-Peking.

In de coupé bleken al drie jonge Russen te zitten die in China een aantal maanden hadden gewerkt en nu weer terugreisden. Omdat elektronica in China ‘makkelijk’ te koop was, hadden ze een en ander aan apparatuur gekocht en was de ruimte voor koffers (in de coupé boven het gangpad) daar compleet mee gevuld. De koffers gingen ergens anders.

Eten en drinken

De volgende morgen kwam de spannende vraag “Is er wat te eten?” Nou dat was geen probleem: genoeg en lekker (inclusief bier; daarover later meer).

Ook zagen we de eerste stoomlocomotieven.

Later op die dag begon ik me te realiseren dat het doel niet was om aan te komen in Moskou, maar dat de reis de bestemming was. Je gaat ‘leven’ in de trein. Je ontmoet dezelfde gezichten in de restauratiewagen.

De grens

Na een dag en een nacht treinen kwamen we bij de grens van China en de USSR (die bestond toen nog). Het landschap werd kaal en een ‘ijzeren gordijn’ was er niet. De toren op het gebouw maakte duidelijk dat daar de echte grens was.

In Manchuria, het grensstation van China, werd van wielstellen gewisseld en moest je ervoor tekenen dat je echt China verliet.

In Zabajkalsk, het Russische grensstation, ging de dienstregelingtijd van Peking-tijd naar Moskou-tijd en werd je Russische visum gecontroleerd. In China vertrokken we volgens dienstregeling om 7 uur 01 uur en in de USSR kwamen we om 3 uur 26 aan; een rit van een half uur. Alles ging soepel. Om roebels te kopen gebruikte je travellers checks (pinnen, wat is dat?). Een andere buitenlander had travellers checks die te ‘modern’ waren. Dat model stond niet als voorbeeld in de klapper met alle varianten… Ik leende hem wat geld en later in een groot station (Irkoetsk) lukte het hem wel om geld te wisselen.

De stoom ging eraf en de diesel ging ervoor. Later in Chita was er weer tractie­wissel; een elektrische locomotief kwam ervoor.

Tijd

Naast de ‘dienstregelingtijd’ had je ook nog de echte tijd, die op de klokken te zien was. De echte tijd was gekoppeld aan de tijdzones: omdat we dag en nacht doorreden in westelijke richting werd de klok elke dag één uur achteruitgezet; dus elke dag telde 25 uren.

Het Bajkalmeer

De rit langs het Bajkalmeer duurt vooral erg lang: in de rijrichting links land en rechts water, uren achter elkaar. Na het ontbijt bleef ik met andere reizigers naar Moskou in de restauratiewagen hangen, naar buiten kijken, wat kletsen, koffie­drinken en nog wat koffie, tot het tijd was voor de lunch (ook in de restauratie­wagen). Het weer was wel goed.

Sljudjanka

Na een halve dag kom je in Sljudjanka en merk je dat de Trans Siberische Spoorlijn er ook is voor goederenvervoer.

Irkoetsk

En na weer een tijd reizen kwam ik in een stad die ik kende van de aardrijks­kundeles: Irkoetsk. Met een loc en een tram.

Bier?

Die avond rook het naar dropwater in de coupé. Ik keek goed en zag een bierfles vol met donkerbruin water. Bij mij viel het kwartje: Gorbatsjov had het land ‘drooggelegd’; alcohol was verboden en mijn medereizigers probeerden nu zelf bier te ‘brouwen’ of iets dat daar op moest lijken. Ik had nog paar Chinese flesjes bier over (vraag me niet waarom) en bood die hen aan. Zelf hoefde ik niet. Zij waren daar erg blij mee en de stemming kon niet meer kapot.

Berkenbossen

Vaak wordt bij de Trans Siberische Spoorlijn gedacht aan eindeloze berken­bossen. Die waren er ook, maar uiteindelijk maar één dag – maar dan wel ook alleen maar dat. Het uitzicht was alsof er behang tegen het raam was geplakt. Ik bleef hangen in de restauratie, las een goed boek en die dag ging voorbij.

Moskou

En dan is er Moskou. Niet ineens. Na de berkenbossen komt de Oeral; eigenlijk heuvels die met midden-Duitsland zijn te vergelijken. Er is een soort monument dat de grens van Europa en Azië aangeeft, maar daar ben je voorbij voordat je er erg in hebt. Het landschap wordt ‘voller’: meer wegen, meer dorpjes en stadjes, meer mensen buiten. Het wordt drukker: nog vaker een stad, meer spoorlijnen en op de kaart zie je dat je Moskou nadert.

Het eindpunt van de treinreis, die begon op Peking Centraal Station en eindigt op Station Moskva Jaroslavskaja.

De taxi stond klaar en bracht me naar mijn hotel, zo’n beetje naast de Basilius­kathedraal.

Martin Bos

---