Overnachten in een voormalig grensstation in Portugal, en waar dat toe leidde…

Spoorlijnen tussen Portugal en Spanje

Op spoorse ontdekkingsreis in Spanje en Portugal besloten Frank Aakster en Sjoerd Bekhof te overnachten in een bijzonder hotel, gevestigd in het voormalige grensstation Marvão-Bëirã.

Via booking.com kon gemakkelijk een kamer worden gereserveerd in het ‘Train Spot Guesthouse’, zoals het station nu heet. Marvão is een stadje in het dunbevolkte grensgebied met Spanje, het natuurpark Serra de São Mamede, te bereiken over smalle en bochtige binnenwegen.

Train Spot Guesthouse in het voormalige grensstation Marvão-Bëirã.

Bij aankomst kwam de eigenaar na een telefoontje aanrijden en heette ons hartelijk welkom in het voormalige restaurantgebouw, dat naast het in de negentiende eeuw gebouwde station staat. Het geheel is aangewezen als architectonisch erfgoed, op grond van de vele originele details en de sfeer van een verlaten station.

Vanwege de grensovergang herbergde het op 6 juni 1880 geopende station faciliteiten voor de douane en grenscontrole. Het vroegere restaurantgebouw is omgetoverd tot een smaakvolle, rustiek ingerichte ruimte, waarin je bij een open haard prima op de trein zou kunnen wachten. Je hoeft de deur maar open te doen en je staat op het perron, nu terras.

Het vroegere reizigersstation is helaas niet toegankelijk. Kenmerkend voor veel stations in Portugal zijn de fraaie tegeltableaus, Marvão niet uitgezonderd (zie ook de foto van Vilar Formoso, verderop). Evenmin ontbreekt een bewoond ooievaarsnest aan de overzijde van het emplacement.

Het station in betere tijden

De hoteleigenaar vertelde veel over de geschiedenis van het spoor en ook dat het treinverkeer al enkele jaren geleden is beëindigd; na enig zoeken bleek dat 15 augustus 2012 te zijn geweest. Alle sporen zijn blijven liggen, maar zo te zien nooit meer gebruikt.

Het station was in betere tijden van belang voor de verbindingen tussen Madrid en Lissabon. Volgens Thomas Cook International Timetable reden hier in 1977 twee treinparen: een dagtrein, de Lisboa Express TER, die om 9.35 uur uit Madrid Chamartin vertrok en om 15.45 uur uit het grensstation aan Spaanse zijde: Valencia de Alcántara. Aankomst in Marvão-Beirã 15.00 uur Portugese tijd en aankomst in Lissabon om 18.50 uur. De tweede was de nachttrein Lusitania Express, vertrek uit Madrid Atocha 23.15 uur met aankomst in Lissabon Santa Apolόnia om 9.45 uur. Voor beide treinen gold een toeslag en was reservering verplicht.

Een derde dagelijkse trein vertrok uit de Spaanse grensplaats Valencia de Alcántara om 9.15 uur en na 18 minuten rijden, uit Marvão-Beirã om 8.33 uur (!). Voor Lissabon moest men in Entroncamento overstappen. Tegenwoordig rijdt alleen aan de Spaanse zijde een Renfe Media Distancia dieseltreinstel een slag naar Madrid vanuit Valencia de Alcántara, dat derhalve zijn functie als grensstation kwijt is. In het emplacement stonden daar tijdens ons bezoek slechts overtollige goederenwagens.

Allan-motorrijtuig (Portugese ‘Blauwe Engel’) in het spoorwegmuseum van Entracamento.

Een gemoderniseerd Allan-motorrijtuig bij vertrek uit Elvas naar Entracamento.

Badajoz – Elvas

Gaandeweg werden we nieuwsgierig naar de andere spoorlijnen over de grens van Portugal en Spanje. Tachtig kilometer verder naar het zuiden, ongeveer ter hoogte van Lissabon, ligt de meest zuidelijke spoorgrens tussen het Spaanse Badajoz en het Portugese Elvas. We zagen daar met puur geluk de groene Allan-dieselmotorwagen van de CP, die één slag per dag via Elvas naar Entracamento rijdt.

Aan Spaanse zijde wordt het traject tot Monfragüe momenteel ingericht voor een hogesnelheidslijn, voorlopig enkel-breedspoor voor dieseltractie met optie om een derde rail (voor 1435 mm) en 25 kV bovenleiding aan te brengen.

Ook in het Portugese Elvas wordt druk gewerkt aan modernisering van het emplacement. De aanleg van een hogesnelheidsverbinding via deze route naar Lissabon is door de Portugese regering om financiële redenen in de ijskast gezet, maar er schijnen nog wel plannen te bestaan om via Elvas en Évora een kortsluitroute voor goederenvervoer naar de havenstad Sines aan te leggen.

Het station van Vilar Formoso.

Fuentes de Oñoro – Vilar Formoso

Vanuit ons hotel in Marvão-Beirã reden we 200 km noordwaarts naar weer een ander grenstraject, tussen het Spaanse Fuentes de Oñoro en het Portugese Vilar Formoso. Momenteel rijdt daar één gecombineerd Talgo-nachttreinpaar tussen Madrid en Lissabon. Sinds 2010 rijden deze nachttreinen niet meer door naar Parijs Montparnasse, maar is er een overstap in Hendaye (Frankrijk) op de TGV.

De nachttreinen wisselen tussen 2 en 3 uur in het Portugese grensstation Vilar Formoso van locomotief. Op het Spaanse traject is geen bovenleiding en wordt de trein getrokken door een zesassige diesellocomotief type 333 van de Renfe. In Portugal is het traject naar Lissabon van bovenleiding met 25 kV wisselspanning voorzien. De CP zet hier locs in van het type Eurosprinter LE 5600 van Portugese makelij.

We hebben onze nachtrust onderbroken om het passeren van deze treinen te kunnen filmen en fotograferen. Omdat het de enige treinverbinding per etmaal is op dit grenstraject, wordt ook aan Spaanse zijde kort gestopt in Fuentes De Oñoro, waar we ook nog foto’s hebben kunnen maken.

Over deze grensovergang reed in 1977 nog de RAP 307 Sud Express, vertrek 9.10 uur uit Paris Austerlitz. Het was een dag-nachttrein met zitrijtuigen uit Parijs tot Irun, en met slaaprijtuigen tot Lissabon en Porto. In Irun werden tevens slaaprijtuigen en een restauratierijtuig voor Lissabon bijgeplaatst. Op de terugreis reden deze rijtuigen tot Hendaye. Het aanpassen aan de verschillende spoor­wijdtes gebeurde in Hendaye.

Spaanse dieselloc in Vilar Formoso.

Portugese e-loc in Vilar Formoso.

Langs de Douro/Duero

De volgende spoorgrensovergang vonden we in Barca de Alva, waar de Douro grensrivier met Spanje wordt en Duero gaat heten. In spoornostalgisch opzicht bleek dit een ‘voltreffer’ met een prachtige stalen vakwerkbrug over de grens, die we echter niet meer mochten betreden. Zo lang is deze oude spoorgrens al buiten gebruik. Het oude spoortracé richting Pocinho was gelukkig goed terug te vinden, compleet met een baanwachtershuisje en een vervallen station met draaischijf en locloods.

We volgden de Douro langs de Spaanse grens tot we het oude spoortracé naar Miranda do Douro vonden, en na enkele oude stations te hebben bezocht staken we over naar weer een andere tak van de Dourospoorlijn en overnachtten we in het eindpunt Mirandela, waar het station tot een stilleven was verworden.

De volgende dag reden we naar de Douro terug en keken onze ogen uit in de stations van Tua en Regua en bij de grote spoorbrug van Ferradosa, waar we lunchten in de schitterend tot restaurant verbouwde goederenloods.

Afgesloten spoorbrug over de Douro bij Barca de Alva.

Grensovergang bij Valenca do Minho.

Valenca do Minho – Tui

Via ongelooflijke haarspeldbochten reden we verder westwaarts langs de Douro en via Braga naar het uiterste noorden van Portugal. Hier ligt de grensovergang tussen Valenca do Minho en het Spaanse Tui in de lijn van Porto naar de grote Spaanse stad Vigo.

Hier rijden momenteel bejaarde CP-dieseltreinstellen drie slagen per dag, maar er zijn plannen om met moderne treinen en een hogere frequentie een doorgaande snelle verbinding te bieden tussen A Coruña en Porto. Aan Spaanse zijde is een deel van de lijn, via onder andere Santiago de Compostela geschikt gemaakt voor hoge snelheden, en aan Portugese zijde is elektrificatie in volle gang.

Station Vigo met een Spaanse hogesnelheidstrein en een bejaard Portugees dieseltreinstel.

Onze verrassende reis langs Spaanse-Portugese grensstations was hiermee ten einde: een idee ontstaan in een hotel dat ooit een belangrijk grensstation was in Marvão-Beirã, een bestemming die we liefhebbers van oude stations en roestige rails van ganser harte kunnen aanbevelen!

Frank Aakster en Sjoerd Bekhof. Foto’s: Sjoerd Bekhof, mei 2019.