De bosspoorlijnen van Vișeu de Sus en Moldoviţa

Roemeens bosspoor in de winter

Peter de Winter bezocht in Roemenië twee nog bestaande bos­spoor­lijnen. Een winterreis door het land van Dracula.

Veel NVBS-leden kennen de Roemeense Karpaten van de talrijke bosspoorlijnen die hier vroeger waren. Hier is nog een enkele lijn van over. In februari 2019 bezocht ik de fraaiste van de nu nog bestaande bosspoorlijnen: die van Vișeu de Sus en die van Moldoviţa.

Op de Rails besteedde in februari 1993 voor het laatst aandacht aan de bos­spoor­lijnen van Roemenië. Frits van der Gragt gaf toen een uitgebreid overzicht van de lijnen die op dat moment nog in bedrijf waren.

Dit was de tijd waarin de bosspoorlijnen in hoog tempo verdwenen en waarbij de verwachting werd uitgesproken dat binnen enkele jaren hier de laatste stoom­locomotief zou rijden. Dat werd bijna bewaarheid. Maar dankzij het enthousiasme van enkele ondernemende spoorliefhebbers kan men anno 2019 nog steeds de authentieke sfeer van de Roemeense bosspoorlijnen beleven.

Het reizen in de wintermaanden brengt altijd een zeker risico van tegenvallend weer met zich mee. Tijdens mijn bezoek aan Vișeu de Sus en Moldoviţa was er sprake van écht winterweer. Niet alleen zon en vorst, maar ook diepe sneeuw­duinen en snijdende jachtsneeuw. Zo hoort een winterreis in het land van Dracula te zijn!

Geschiedenis van de Karpatische bosspoorlijnen

De bosspoorlijnen werden aangelegd om het hout vanuit het bos af te kunnen voeren naar de bewoonde gebieden. Daarbij waren de spoorlijnen allemaal als smalspoor uitgevoerd. Hierdoor konden de treinen door middel van krappe bogen de rivier blijven volgen.

Omdat de gebruikte locomotieven relatief weinig vermogen hadden, werden de trajecten zodanig aangelegd dat de treinen die met zware boomstammen waren beladen continu hellingafwaarts konden rollen richting de houtzagerij. Dat dit de nodige eisen stelde aan de tracering van de spoorlijnen hoeft geen betoog.

Na de Tweede Wereldoorlog, in het bijzonder in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, werd er in veel landen overgestapt op het vervoer per vracht­wagen. In Roemenië daarentegen bleef het bosspoor lang gehandhaafd.

De Căile Ferate Forestiere (CFF) was het staatsbedrijf dat destijds alle bos­spoor­lijnen onder zijn hoede had. In 1970 had de CFF nog ruim 3000 kilometer aan spoorlijnen in exploitatie. Tot 1986 werden zelfs in Roemenië nog nieuwe stoomlocomotieven voor de bosspoorlijnen gebouwd. In 1989 – het jaar van de Roemeense revolutie – waren er nog 21 bosspoorlijnen met een gezamen­lijke lengte van rond de 1000 kilometer.

Dat de bosspoorlijnen het tot in de jaren 80 van de vorige eeuw in Roemenië op grote schaal hebben uitgehouden heeft een politieke reden. Om zoveel mogelijk onafhankelijk van het buitenland te zijn, besloot president Ceaușescu om de grote buitenlandse schuld versneld af te lossen en daartoe alle invoer van producten te stoppen en de export van goederen te vergroten.

Om zoveel mogelijk olie te besparen mocht er in de winter amper worden gestookt. De temperatuur binnen mocht niet hoger zijn dan 14 graden; was­machines waren uit den boze en per woning mocht één gloeilamp van 40 watt gebruikt worden. De inzet van met hout gestookte stoomlocomotieven in plaats van op diesel rijdende vrachtauto’s paste in dit beleid.

De economische veranderingen na 1990 waren echter desastreus voor de bos­spoor­lijnen: binnen een paar jaar werden alle lijnen van de CFF stilgelegd en ontmanteld; locomotieven en wagens werden gesloopt of verkocht.

Slechts één spoorlijn heeft tot op de dag van vandaag haar oorspronkelijke functie behouden: de bosspoorlijn van Vișeu de Sus. Dagelijks vinden hier nog op commerciële basis houttransporten per trein plaats. De spoorlijn nabij Moldoviţa is nieuw leven ingeblazen.

De bosspoorlijn van Vișeu de Sus

Vișeu de Sus ligt in de Maramureş. Dit is een zeer traditionele streek waar nog veel houten huizen en kerken te vinden zijn. De boerencultuur bloeit nog steeds. Het is alsof je een stap terug in de tijd doet. Hier komt de ware Roemeense traditie meer tot leven dan elders in het land. Met name de houten kerken en de traditionele dorpjes zijn de moeite waard.

Maramureş is een van de meest afgelegen en meteen ook achtergebleven streken van Europa. Het bergachtige grensgebied met Hongarije en Oekraïne ligt zo geïsoleerd dat het na de Tweede Wereldoorlog ontsnapte aan de collectivisering. Toen de Roemeense dictator Ceaușescu bij zijn ‘systematisering’ dorpen plat­walste en gruwelijk lelijke appartementsblokken in de plaats zette, werd Maramureş opnieuw vergeten.

Van de recente verwestering in het Oostblok na 1990 valt hier eveneens weinig te merken. Veel mensen leven hier als honderd jaar geleden. De paardenkar is hier nog een veelgebruikt transportmiddel, vrouwen dragen wijde kleren met borduur­werk, mannen hoedjes met een smalle rand.

De bosspoorlijn van Vișeu de Sus kronkelt over een afstand van 43 kilometer door het dal van de rivier Vaserul. In het Duits heet de rivier ‘Wasser’ en het dal dus het ‘Wassertal’. Ook hier is duidelijk te zien dat de tijd stil heeft gestaan. In het fraaie dal met uitgestrekte bossen zijn er – behoudens een klein aantal huizen aan het begin van het dal – slechts enkele onderkomens voor bosarbeiders. Verder is er niets, behalve de rivier, de spoorlijnen en de beren en wolven als permanente bewoners.

De houtindustrie in de Maramureș heeft een lange traditie, vooral in het Wassertal waar de spoorlijn van de CFF ligt. Voordat de spoorlijn werd aangelegd werd – net als elders – het hout met het water meegevoerd. Om de afhanke­lijk­heid van het waterpeil te verminderen werden stuwen gebouwd, die werden geopend op het moment dat er voldoende hout was verzameld. De vloedgolf droeg de tot vlotten gemaakte boomstammen tot aan Vișeu. Aan de borreltafel zijn verhalen opgevangen over vlotten die via de rivieren Vieu en Tisra de Donau hebben bereikt. Maar of dat waar is?

Hoewel het met het water meevoeren van het hout zeer kosteneffectief was, bracht dit aanzienlijke nadelen met zich mee, zoals de beschadiging van het hout. Daarnaast was het voor de bosarbeiders zeer gevaarlijk om met de houten vlotten de rivier af te zakken. Daarom begon in 1932 de aanleg van de bos­spoor­lijn in het Wassertal.

Tegenwoordig wordt het houttransport met diesellocomotieven afgewikkeld. Tot aan het einde van 2006 was het de stoomtractie die hier de dienst uitmaakte. Daarbij werden voornamelijk locomotieven van de locomotieffabriek Reşiţa ingezet. Reşiţa was de belangrijkste leverancier van de bosspoorlocomotieven. Tussen 1951 en 1958 verlieten 120 gestandaardiseerde vierassige stoom­locomotieven de fabriekspoort.

Voor de geïnteresseerden in nummers: de locomotieven zijn ingedeeld in de serie 764. Bijvoorbeeld loc 764.469. De eerste twee cijfers staan voor de spoorwijdte (hier: 760 mm). Het derde cijfer geeft het aantal gekoppelde assen aan (hier: 4). Het vierde cijfer geeft de vermogensklasse aan (bijvoorbeeld: ‘4’ staat voor 150 pk of meer). De overige cijfers geven het volgnummer in de serie aan, in dit voorbeeld 69.

In 1981 werd de olie-import van Roemenië sterk beperkt. Naast het feit dat het land in hoog tempo op een bankroet afstevende had dit ook te maken met het opdrogen van de olieaanvoer vanuit Iran, waar enige jaren daarvoor de Iraanse revolutie had plaatsgevonden. Er bestond plots weer behoefte aan nieuwe stoomlocomotieven. In de jaren 1982-1987 bouwde de fabrikant Reghin twaalf stoomlocomotieven. Reghin was van oorsprong een fabrikant van tractoren. De locomotieven waren nagenoeg identiek aan de Reşiţa-locomotieven. De ‘Wassertalbahn’ bezit één Reghin-locomotief.

Op 10, 11 en 12 februari 2019 bracht Berndt Seiler van Farrail-tours een authentieke trein op de baan, zoals deze in de jaren 80 in het Wassertal had kunnen rijden. Daarbij werd een Reşiţa-locomotief ingezet die vanuit historisch perspectief bij de ‘Wassertalbahn’ hoort: de 764.469. Samen met de tweeassige houten tender, twee fraaie personenrijtuigen uit het begin van de twintigste eeuw en authentieke draaischamelwagens was de trein vanaf de voorste koppeling tot het achterste remplatform authentiek.

De bosspoorlijn van Moldoviţa

Ruim 80 kilometer oostelijk van Vișeu de Sus vinden we Moldoviţa. Moldoviţa ligt weliswaar net buiten de Maramureş, maar ook hier is het leven nog erg traditioneel ingericht. Het dorp is vooral bekend van een fraai Roemeens orthodox klooster dat op de UNESCO-werelderfgoedlijst staat.

Moldovița was in 1887 het beginpunt van smalspoornet met een lengte van maar liefst 73 kilometer. In 1888 werd het eerste stuk van 24 kilometer lengte tussen Moldoviţa en Roşoşa geopend. In de decennia daarna werd het net steeds verder uitgebreid tot een wijdvertakt geheel dat in 1987 zijn maximale omvang had bereikt.

Hoewel hier ook andere ondernemingen hun goederen per trein lieten vervoeren, en de CFF hier niet alleen van het houtvervoer afhankelijk was, werd het vanaf het eind van de jaren 90 voor de CFF steeds moeilijker om hier het hoofd boven water te houden. In tegenstelling tot het bosspoor van Vișeu de Sus was hier wel sprake van concurrentie met het wegverkeer. De genadeklap kwam in 2001 toen grote delen van het spoorlijn weggespoeld werden door hoogwater. In 2003 werd het spoorvervoer definitief overgeheveld naar de weg.

In het jaar 2005 werd door een privé-initiatief weer de eerste 3,5 kilometer van het oorspronkelijke netwerk heraangelegd en af en toe bereden. Vanaf 2009 werden er weer met regelmaat treinen ingezet, nu voor het toeristische verkeer. Successievelijk is het netwerk verder verlengd. Op dit moment bedraagt de lengte 12,7 kilometer en de initiatiefnemer en eigenaar, Georg Hocevar, heeft verdere plannen. Er wordt naar gestreefd om de spoorlijn tot onder het hogere gelegen Roemeens orthodoxe klooster – de toeristenmagneet van de regio – te verlengen. Door meer toeristen te trekken kan er meer geld worden aangetrokken voor de instandhouding en uitbreiding van de spoorlijn.

Op dit moment heeft de spoorlijn van Moldoviţa de beschikking over drie locomotieven: twee Reşiţa-machines (764.423 en 764.431) en één Reghin-locomotief (764.404R; de R staat voor ‘Reghin’).

Tot slot van deze sfeerimpressie nog twee opnamen vanaf de heuvels rondom de fraaie spoorlijn van Moldoviţa:

De foto’s van Vișeu de Sus zijn gemaakt op 10, 11 en 12 februari 2019. De foto’s van Moldoviţa zijn gemaakt op 13 februari 2019.

Peter de Winter

---