In “Genusstempo” door Oostenrijks vulkaanlandschap

Gleichenbergerbahn

De Gleichenbergerbahn gaat een onzekere toekomst tegemoet. Paul van Baarle bracht twee keer een bezoek aan deze bijzondere spoorlijn: in 1979 en in 2020.

De normaalspoorlijn van Feldbach naar Bad Gleichenberg in de Oostenrijkse deelstaat Steiermark met motorwagens uit het openingsjaar 1931 gaat op korte termijn een onzekere toekomst tegemoet. We kijken daarom naar de omgeving van de Gleichenbergerbahn, het verleden, heden en toekomst.

Een blik op de omgeving

Het Steiermark-bureau voor toerisme schrijft aan de regio waar de spoorlijn doorheen loopt de volgende trefwoorden toe: “Thermenland, vulkaanlandschap, het fruit- en wijnland, een zacht heuvellandschap in het zuidoosten van Steier­mark, Oostenrijk”. En over Bad Gleichenberg gaat het verder met: “een ‘Kurhaus’ is een plek van rust. De Romeinen erkenden en gebruikten de heilzame werking van de bronnen in Bad Gleichenberg al. Tegenwoordig kunt u tijdens een bezoek aan de thermen ontspannen door te zwemmen midden in de kuurparken.”

Bad Gleichenberg op de kaart ten opzichte van Graz, de hoofdstad van de deelstaat Steiermark, en het kronkelende traject van de spoorlijn naar Feldbach/Raab. Bronnen: Google Maps en Wikipedia.

Als je van Graz richting Bad Gleichenberg rijdt dan nader je de grens met Slovenië en Hongarije. Dat dit een minder toeristische regio is dan bijvoorbeeld het Alpengebied zie je direct aan de beschildering en het onderhoud van huizen en boerderijen. In schril contrast met deze omgeving staat het kuur­oord­centrum van Bad Gleichenberg met klassieke luxe hotels, fonteinen, parken en eet­gelegenheden. De parkeerplaatsen staan vol met auto’s die qua grootte en luxe ver boven het Oostenrijkse gemiddelde uitsteken… geen publiek dat hier met de Gleichenbergerbahn naartoe is gereisd.

Een willekeurig gekozen hotel met voorplein in het kuuroordcentrum. De hotels gebruiken vaak het woord “villa” in de naam.

Tot zover de omgeving waarin deze spoorlijn zich bevindt. De spoorweghobbyist zal zeker gebruik maken van de aantrekkelijke eet- en over­nachtings­moge­lijk­heden, maar – als de trein rijdt – zich vast geen tijd gunnen om uitgebreid in de thermen te poedelen.

We bezoeken in dit artikel twee keer deze 21 kilometer lange spoorlijn, namelijk in 1979 en recent in oktober 2020. Waarom in 1979? Het antwoord is simpel: dit was het eerste bezoek van de schrijver aan de Gleichenbergerbahn. En belang­rijker: dit was nog net voordat de motorwagens een modernisering onder­gingen die ook het uiterlijk veranderde.

Een blik terug naar het jaar 1979

De Gleichenbergerbahn was onderdeel van de Steiermärkische Landesbahnen (StLB) en had twee elektrische motorwagens (ET 1 en 2) beschikbaar voor het personenverkeer. Hiervan was er één nodig voor de dagelijkse dienst. Beide stammen uit het openingsjaar van de spoorlijn en werden gebouwd door de Grazer Wagonfabrik. De lijn was in 1931 geopend met 1500 Volt gelijkstroom hetgeen in 1975 gewijzigd werd naar 1800 Volt.

De dienstregeling van de Gleichenbergerbahn in 1979 zoals vermeld in “Das Österreichische Kursbuch” – zowaar geen vetpot voor de treinreiziger. Voor verdere verbindingen wordt verwezen naar de bustabellen.

ET 2 wacht op de overstappende treinreizigers uit Graz in het station van Feldbach/Raab, gelegen aan de Ostbahn van de ÖBB.

Na een gemoedelijke rit van 44 minuten is ET 2 met goederenwagens voor het toen nog in gebruik zijnde stationsgebouw van Bad Gleichenberg gearriveerd.

De bescheiden dienstregeling in 1979 was ook geen vetpot voor de treinfotograaf. Na deze korte terugblik op het materieel voordat dit gemoderniseerd werd, maken we nu de overstap naar oktober 2020.

Een blik op de huidige situatie in 2020

De ET 1 werd in 1979/80 gemoderniseerd met onder andere een stalen wagenbak door de firma Knotz en ditzelfde vond plaats met de ET 2 door Rotax in 1990/91. Sindsdien hebben er geen materieelmutaties plaatsgevonden. Een elektrische locomotief E 41 – ook uit het openingsjaar van de spoorlijn – is beschikbaar voor goederenverkeer, voornamelijk voor de firma “Steirische Basalt- und Hart­gestein­werke Appel” in Mühldorf bij Feldbach.

Net als op de vorige foto arriveert wederom ET 2 – nu in gemoderniseerde vorm – in Bad Gleichenberg. Het stationsgebouw is inmiddels verkocht aan een particulier en wordt langzaam door de motorwagen gepasseerd op weg naar het perron dat verderop is aangelegd.

Een glazen wachthuisje is nu het onderkomen voor de reizigers in Bad Gleichen­berg. Op de achtergrond is nog het dak met schoorsteen van het voormalige stationsgebouw te zien.

De dienstregeling van de Gleichenbergerbahn in 2020 zoals vermeld op de website van de Steiermarkbahn. Ten opzichte van de dienstregeling in 1979 is het aantal treinritten procentueel gezien flink gestegen naar… vier retourritten per dag.

Het aantal passagiers dat van de trein gebruik maakt is laag en veelal zijn het dagjesmensen in de weekenden. De Steiermarkbahn zet momenteel al in op bussen tussen Feldbach en Bad Gleichenberg. Het gebied tussen beide steden is zeer dun bevolkt en de tussenliggende treinhaltes liggen ver weg van de spaar­zame bebouwing. Daar komt bij dat de spoorlijn een grote boog door de heuvels moet maken en de autoweg bijna in een rechte lijn verloopt. De trein doet er ongeveer 40 minuten over; de bus heeft slechts 25 minuten nodig. Nadeel van de bus is dat deze regelmatig in de straten van Feldbach vertraging oploopt waardoor de aansluiting op de treinen richting Graz niet gehaald kan worden.

In de afgelopen jaren hebben pogingen om meer toeristen aan te trekken helaas weinig resultaat opgeleverd. De lage snelheid van 30-40 km/u, waarmee ook de normale personendienst het moet doen, werd bij die themaritten tactisch als “Genusstempo” aangeprezen. Desgewenst konden uit de luidsprekers in de motor­wagen natuurgeluiden ten gehore worden gebracht tijdens de treinrit.

Zonder die natuurgeluiden maar wel in “Genusstempo” rijden we in de na­volgen­de beelden de spoorlijn af in de richting van Feldbach.

Kort na het verlaten van Bad Gleichenberg boemelt de ET 2 al door het dromerige heuvellandschap bij Trautmannsdorf.

Een goed beeld van de schaarse bebouwing langs de spoorlijn is te zien in Hofstätten an der Raab, waar alles in het teken staat van de landbouw.

De ET 2 is hier zojuist uit Maierdorf vertrokken waar het stationsgebouw ook de status van woonhuis heeft. De ET 2 heeft de kleuren van de Landesbahn: groen-wit-rood. Op de achtergrond staat nog een voertuig in het blauw, waarop de volgende foto inzoomt.

De ET 1 is de andere motorwagen op deze spoorlijn maar dient veelal als reserve. De motorwagen is ook gemoderniseerd maar heeft nog de blauwe StLB-kleur­stelling van eind jaren 70.

Het station van Gnas ligt ongeveer halverwege de Gleichenbergerbahn. Er is zowaar een passagier uitgestapt; naar het centrum van het dorpje Gnas is het nog ongeveer 20 minuten lopen.

Het beeldverslag van de spoorlijn eindigt hier, aangezien begin oktober 2020 de spoorbaan onderbroken was. Op 22 augustus 2020 werd namelijk het baan­lichaam bij Feldbach door noodweer zwaar beschadigd. Beide motorwagens bevonden zich op dat moment ten zuiden van deze versperring. Tussen Bad Gleichenberg en Prädiberg reed een motorwagen volgens dienstregeling en aansluitend tussen Prädiberg en Feldbach werd een bus ingezet. Op 23 oktober kon vlak voor de herfstvakantie weer het volledige traject worden bereden.

Een blik naar de toekomst

De Steiermarkbahn wil af van het verliesgevende personenverkeer op deze lijn en zal in december 2020 de reguliere treindienst staken. Plannen om daarna in weekenden een toeristische treindienst te onderhouden zijn tot nu niet realistisch gebleken, hetgeen uiteraard een geldkwestie is. Wie zal bijvoorbeeld in de nieuwe situatie het onderhoud aan de infrastructuur betalen? Onder de infrastructuur vallen een flink aantal bovenleidingsmasten die nog uit het openingsjaar van de lijn stammen.

Dat de noodweerschade aan de spoorbaan van augustus dit jaar toch daarna hersteld werd, gaf Oostenrijkse railhobbyisten weer een sprankje hoop op een verder voortbestaan van de Gleichenbergerbahn. De tijd zal het leren.

De toekomst van de Gleichenbergerbahn is vooralsnog in nevelen gehuld.

Naschrift

Op 16 december 2020 werd bekend dat de Gleichenbergbahn in de weekenden en op feestdagen vier treinslagen per dag zal blijven rijden tot eind oktober 2021. Daarna zal worden geevalueerd of dit nieuwe toeristische concept vervolgd zal worden.

Tekst en foto’s door Paul van Baarle