Nog even dit — tips, reacties & nieuwtjes

Buiten-gewoon

Ciril van Hattum brengt in deze rubriek spoorse zaken die buiten het gewone liggen op een lichtvoetige manier voor het voetlicht. Deze keer gaan we volle trams opzoeken, niet gewoon vol, maar buiten-gewoon vol.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het zich verplaatsen in de stad niet zo eenvoudig: als je fiets al niet was gevorderd had je hem goed verstopt ergens in huis. En dus niet om te gebruiken. Autorijden mochten alleen speciale mensen, zoals artsen, mits er benzine verkrijgbaar was. Veel stadsbussen reden nu in Duitsland en wat er nog over was reed gebrekkig met een houtgaswagentje. Dan bleef alleen de elektrische tram over: daar werd dan ook veelvuldig gebruik van gemaakt.

Den Haag, 10-4-1944 (J.A. Bonthuis)

Deze Haagse lijn 4 bestaande uit motorrijtuig 254 met aanhangrijtuig 407 rijdt op de Bezuidenhoutseweg in de richting van het eindpunt Leidsestraatweg, aan de grens met Wassenaar. De conducteur van de aanhangwagen doet zijn best aan iedereen een kaartje te verkopen. Het is in april natuurlijk geen opentramweer: je kunt dat ook zien aan de kleding van de passagiers. Maar er was materieel door de bezetter gevorderd en dus moest alles wat wielen had ook rijden. De borden op de rijtuigen maken reclame voor artikelen die in de laatste jaren van de oorlog al lang niet meer te krijgen waren: Bussink’s ontbijtkoek en Van Nelle koffie en thee. En niet te vergeten de vleeschcroquetten van D.M. van Vugt, geadverteerd op de houten latten die voor de veiligheid van passagiers aan de buitenkant van open wagens waren bevestigd.

We gaan verder terug in de tijd, naar de dertiger jaren van de vorige eeuw. Waarschijnlijk was het in Genua waar dit schouwspel kon worden gadegeslagen. Een tram nog voller dan de vorige, maar er moet een vraagteken bij worden geplaatst.

Genua, circa 1930 (onbekende fotograaf)

Er staan opvallend veel jongelui erg achteroverhangend op de treeplank met hetzelfde soort hoedje: kan hier geen sprake zijn van een (studenten) stunt? Genua kan bogen op een van de alleroudste universiteiten van Italië. In 1966 werd de tram in deze stad opgeheven, pas in 1990 kwam er iets voor terug: een bovengrondse metrolijn met tramachtige aspecten. Gelukkig doet de Ferrovia Principe-Granorolo nog wel steeds dienst: een tandradbaan over een schitterend traject. Zowel deze als de ‘metro’ beginnen bij station Principe.

De stad Karachi in Pakistan is al eerder in ‘buiten-gewoon’ ter sprake gekomen. Toen er nog maar één lijn in dienst was, en dat was de drukste, was het niet moeilijk om overvolle trams te fotograferen.

Motorwagen 130 in Karachi, 19-7-1974

Hier, op de Dr. Dawood Pota Road, heeft de motortram het echte centrum verlaten op weg naar zijn eindpunt. Een jaar later zou ook deze laatste lijn worden verbust. Het is de vraag of alle passagiers van deze tram wel in een bus zullen passen. Als gevolg van het Britse koloniale verleden houdt het verkeer in Pakistan links. De tram houdt zich ook daaraan, maar die bestelwagen niet.

Lissabon, 16-7-1986

De legendarische tramlijn 28 van Lissabon, hier te zien in de Calcada da Såo Vicente in de wijk Alfama, zit tegenwoordig (vóór covid-19 althans) vol met toeristen, maar voorheen gewoon met locals, zoals hier op de foto. De capaciteit van de tweeassertjes is natuurlijk beperkt. De 533 klimt omhoog en de 711 gaat in omgekeerde richting. De meneer met pet links kijkt toe of het wel goed gaat met de jongeman op de linker treeplank nu tegenligger 533 nadert…

Na-oorlogse tramrijtuigen zijn bijna allemaal uitgerust met deuren die elektrisch of pneumatisch door het personeel geopend en gesloten kunnen worden. Vóór het wegrijden worden de deuren eerst gesloten. Bij de Tsjechische Tatra’s is het niet anders, waar ter wereld deze zeer geslaagde trams ook dienst doen. Behalve in Roemenië dan.

Arad, bij het station, 14-5-1993

In Arad, gelegen in het westen van Roemenië en niet ver van de Hongaarse grens, krijgt het personeel van motorwagen 223 de deuren niet meer gesloten en hoogstwaarschijnlijk probeert men dit niet eens: de mensenmassa is te massief. Gevaarlijk is het wel, want ook hier rijden de Tatra’s met een behoorlijke snelheid.

De drie laatste foto’s zijn van de auteur: Ciril van Hattum.

Buiten-gewoon in Beiroet

De opmerking aan de voet van de vorige ’buiten-gewoon’ heeft betrekking op een ander etablissement met de naam Tramway. Vermoedelijk zijn de vier tram­rijtuigen aan de kust net als deze Tramway verdwenen, maar was de tram in Beiroet zeer geliefd met tot gevolg dat deze in de naamgeving van meer restau­rants terug te vinden is. Het wachten is nu op de volgende; maar het kan ook zijn dat er na zo veel verstreken tijd niemand meer aan de tram van destijds denkt.

Spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum heeft of krijgt regelmatig vragen waarop het geen ant­woord heeft. Het moet raar lopen als er binnen de NVBS niet iemand is die zo’n vraag wel kan beantwoor­den.

Deze maand zien we een meter voor (waarschijnlijk) water. Aan weerszijden zitten wegklapbare pootjes. Wat kan dit voor meter zijn? Heb jij een idee? Mail dan naar Tuur Verdonck, conservator Techniek en Spoorweg­innovatie van het Spoorweg­museum: t.verdonck@spoorwegmuseum.nl.

Het vorige spoorraadsel

Het Spoorwegmuseum vermoedt dat dit object iets met treinwielen te maken heeft en mogelijk een soort kaliber is. Maar waarvoor en hoe werd dit precies gebruikt? Er zijn van twee mensen reacties gekomen: die dachten aan een stelmaat/kaliber voor remmen.

Leestips

150 jaar Nederlandse spoorwegaffiches

Arjan den Boer heeft een prachtig boek samen­gesteld: 150 jaar Nederlandse Spoorwegaffiches. Arjan is publicist op het gebied van geschiedenis, monumenten, architectuur, spoorwegen en affiches. Ook geeft hij lezingen en rondleidingen in onder andere het Spoorwegmuseum.

In dit koffietafelboek van meer dan 300 pagina’s zijn in groot formaat bijna 400 affiches afgebeeld. Deze affiches komen uit de collectie van het Spoorweg­museum en uit de grote verzameling van Arjan zelf. Er komt ook een expositie in het Spoorweg­museum, zodra dat weer open kan.

Het boek is natuurlijk ook te koop in de NVBS-winkel, artikelnummer 0140369, prijs € 59,50. Bestel bij de NVBS, dat kost niets extra maar daarmee steun je wel jouw vereniging!

Railtrash: Wolfheze – Oosterbeek

Victor Lansink, bekend van zijn speurtochten met Michiel ten Broek naar verdwenen spoorlijnen, heeft een reportage gemaakt over het traject Wolfheze – Oosterbeek, een deel van de vroegere Rhijnspoorweg naar Arnhem. Onder andere komen we hierin de laatste seinen van het lichtseinstelsel 1946 tegen. Lees meer.