Nog even dit…

Reacties van lezers, aanvullingen op eerdere artikelen, oproepen en leuke nieuwtjes. Dit zijn zaken die thuis­horen in “Nog even dit…”. Heb je ook iets te melden? Laat het ons weten!

Ons mailadres: nieuwsbrief@nvbs.com.

Uit de schatkamer van de SNR

Bedevaarttreinen

In deze rubriek laat Gerrit van Straaten enkele bijzondere vervoerbewijzen uit de collectie van de Stichting NVBS-Railverzamelingen (SNR) zien. Deze keer aan­dacht voor de ooit zeer populaire bedevaarttreinen.

Vonden bedevaarttochten vroeger (en soms ook nu nog zoals naar Santiago de Compostela) te voet plaats, de komst van de spoorwegen vergemakkelijkte de deelname van grote groepen daaraan. Uiteraard was Lourdes (A0043) een vaak gebruikt reisdoel voor bedevaarttreinen vanuit Nederland, maar bijvoorbeeld ook Kevelaer in Duitsland kan genoemd worden (A0108 NCS; ongenummerd SS 1902; A5555 NS 1920).

In Nederland was er de halte Onze-Lieve-Vrouw-ter-Nood bij Heiloo waar regel­matig treinen van de normale dienstregeling stopten voor het uitstappen dan wel instappen van bedevaartgangers voor het aldaar gelegen zogeheten Rünx-putje (A5555 NS 1946). Een ander binnenlands bedevaartstation was Eys-Wittem, tegenwoordig aan de lijn van de Zuidlimburgse Stoomtrein Maatschappij gelegen (A5555 NS 1982).

Een bijzondere bedevaart is de jaarlijkse Stille Omgang in Amsterdam in maart waarvoor in het verleden zoveel belangstelling was dat de extra-treinen daarvoor soms wel in vijf opvolgende weekenden reden. Vertrekstations waren niet altijd gewone: er zijn bijvoorbeeld ook kaartjes vanaf Westwoud en Blokker bekend die al vele jaren gesloten waren voor reizigersverkeer. De speciale treinen waren voorzien van een letteraanduiding: gezien zijn A, C, D, E, H, J, K, L, M, N, O, P, T, V, AZ, FZ, GZ, KZ en LZ. In Op de Rails is diverse keren geschreven over dit speciale vervoer voor de Stille Omgang.

Diverse organisaties hebben zich met de planning en begeleiding van inter­nationale bedevaarttreinen beziggehouden, zoals bijvoorbeeld de VNB wat staat voor Verenigde Nederlandse Bedevaarten. Opvallend is dat er soms meerdere treinen tegelijk ingezet werden en dat deze voor de deelnemers met een kleurcode werden onderscheiden (A0043). Prijzen op de deelnemerskaarten ontbreken daar het om reizen in gecharterde treinen voor besloten gezelschappen gaat. A0114 is waarschijnlijk ook voor een bedevaarttrein gezien het reisdoel maar helemaal zeker is dit niet.

Nog meer vervoerbewijzen voor bedevaartgangers en andere groepen (zoals voetbalsupporters, demonsterende vakbondsleden, enz.) zijn te vinden in de collectie spoor­weg­vervoer­bewijzen van de Stichting NVBS-Rail­verzamelingen.

Gerrit C. van Straaten

Spoorwegmuseum ontsluit collectie Tweede Wereldoorlog

Het Spoorwegmuseum beheert een collectie objecten uit de periode voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Dankzij een bijdrage van het Mondriaan Fonds in het kader van ’75 jaar Vrijheid’ kon het museum deze collectie registreren, digitaliseren en nu ook online op de website publiceren. Het gaat om ongeveer 10.000 foto’s en objecten uit de periode 1939 tot 1960. Daarmee is deze collectie nu zichtbaar en doorzoekbaar geworden voor alle belangstellenden. Klik hier om de website te bekijken.

De deelcollectie die nu online staat geeft inzicht in de wijze waarop NS tijdens de oorlog functioneerde. De vele foto’s van de bevrijding en wederopbouw geven bovendien een goed beeld van de rol van NS bij het herstel van het goederen- en reizigersvervoer na de oorlog. In de collectie zijn veel foto’s van de wederopbouw te vinden.

Tegelijkertijd publiceerde conservator Evelien Pieterse op de website een aantal blogs over de spoorwegen in oorlogstijd. Deze blogs vormen een aanvulling op de permanente presentaties en digitale dossiers die het Spoorwegmuseum al over de Tweede Wereldoorlog heeft gemaakt. Ze gaan bijvoorbeeld over de hoe de NS tijdens de oorlog functioneerde, over vrouwen in het verzet, over de bevrijdings­optochten en de razendsnelle elektrificatie na de oorlog.

Schienenwolf

“Schienenwolf”, officiële naam Schwellenzerstörungsgerät. Hiermee richtte het Duitse leger, wanneer het op de vlucht sloeg, grote vernielingen aan. Vooral op de smalspoorlijnen in de Balkan is dit gebeurd. In Nederland zijn na de oorlog enkele spoorploegen aangetroffen, maar die zijn hier voor zover bekend niet gebruikt. Wel zijn er veel andere vernielingen aangericht. Dit is een replica van het Nationaal Smalspoormuseum, tentoongesteld tijdens “Sporen naar het Front” in 2013 in het Spoorwegmuseum. Foto: Nico Spilt.

Stoomloc met dubbeldekkers

Zwaagdijk, april 1993. Foto uit de NVBS-kalender 2023, bij week 5-6.

De foto van SHM-loc 16 met dubbeldekkers, afgedrukt in de NVBS-kalender 2023, staat dan wel niet als zoekplaatje in de nieuwsbrief, maar ik ben toch even aan het zoeken gegaan. In het blad De Stoomtram nr. 16 van september 1993 staat dezelfde foto, weliswaar in zwart-wit, met eronder vermeld de naam van de maker: K. Laan. In De Stoomtram nr. 17 van december 1993 wijdt René van den Broeke in het artikel ‘De jubileumviering ’25 JAAR SHM’ hier ook nog aandacht aan.

Bernard Heijne

Oudste PCC’s verdwijnen uit Antwerpen

Ook de klassieke kasseien verdwijnen uit het straatbeeld

In Op de Rails 2023-2 werd al melding gemaakt dat van de oudste PCC-trams (serie 7000-7060) er nog maar een beperkt aantal beschikbaar is en het einde van de inzet nadert. Inmiddels heeft vervoersmaatschappij De Lijn aangekondigd tramlijn 11 per maandag 13 maart tijdelijk uit dienst te nemen in verband met werk­zaam­heden. Dat ‘tijdelijk’ zou weleens twee jaar kunnen zijn. Laten de oudste PCC’s nu juist dienst doen op lijn 11.

Zondag 12 maart 2023 zou daarom weleens de laatste reguliere inzet van die meer dan 60 jaar oude trams kunnen zijn. Tramlijn 11 verbindt station Berchem met Antwerpen Centraal en is een van de weinige tramtrajecten die nog rijk is aan kasseien. Door de ‘werken’ zal de klassieke kasseien­bestrating wijken voor modern asfalt, dus nog een reden om Antwerpen te bezoeken voor 13 maart aanstaande.

De Kleine Beer Straat is zo’n straat door een echte volksbuurt die nu nog grotendeels voorzien is van kasseien­bestrating. PCC-tram 7002 uit 1960 past naadloos in dat klassieke straatbeeld, 19 februari 2023.

Nabij het station Berchem rijdt lijn 11 door de Cogels-Osylei. Ook hier is de kasseien­bestrating nog aanwezig, maar dit is zeker geen volksbuurt. De Cogels-Osylei wordt wel aangeduid als de mooiste straat van Antwerpen (volgens sommigen zelfs van België) met indrukwekkende herenhuizen en paleisjes uit de periode van de belle époque. Dat gecombineerd met een PCC-tram laat niets mooiers te wensen over voor een tramliefhebber, 19 februari 2023.

Tramlijn 11 rijdt om de vijftien minuten en heeft drie dienstwagens. Aan het eindpunt in Berchem heeft de bestuurder ongeveer een kwartier eindpuntrust, waardoor er telkens slechts twee trams rijdend onderweg zijn. Je hebt nu nog twee weken de tijd om de oudste PCC-trams door de fraaiste tramstraten van Antwerpen te zien rijden.

Op diezelfde dag is ook een bezoek aan (de ingekorte) tramlijn 12 aan te raden die Antwerpen Centraal met Schijnpoort verbindt. Ook hier geldt een kwartier­dienst met slechts drie dienstwagens waarvan er twee rijdend onderweg zijn. Door de werken zijn tweerichtingtrams nodig en worden de uit Gent overgenomen PCC’s uit 1971-1974 ingezet.

Tramlijn 12 rijdt ook door een volksbuurt met nauwe straatjes maar hier is geen kasseien­bestrating meer aanwezig. De voormalige Gentse PCC-tram 6207 (met op het dak een aircobak) is hier te zien in de Richardstraat, 12 februari 2023.

En wie dan nog tijd over heeft kan zich verder vermaken met de nieuwere een­richting-PCC-trams van de serie 7061-7165 (met koppeling) uit de jaren 1966-1975 die nog op diverse tramlijnen ingezet worden. Op welke lijnen is mede afhankelijk van of je er op een werkdag of in het weekend bent.

Paul van Baarle