Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

Triebfahrzeuge der StEG

Door Johann Blieberger, Josef Pospischal. 287 blz. 22 x 29 cm. 149 zw/w foto’s. 61 tekeningen. 1 kaart. Uitgave: Bahnmedien.at, 2022. Art.nr. 094-3026. Prijs € 59,00.

StEG staat voor “k.k. privilegierte österreichisch-ungarnische Staats-Eisenbahn-Gesellschaft”. In tegen­stelling tot wat de naam lijkt te suggereren was het een private onderneming in de Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije. De onderneming was ontstaan door privatisering van staatsbedrijven in 1855. Niets nieuws dus! Het net was uiteindelijk 2850 km lang en de hoofdlijn liep tussen Praag, via Brünn, Wenen, Boedapest naar Temesvár (nu Timişoara).

Het bedrijf was onder andere in handen van Franse banken en dit beïnvloedde zelfs de locomotieven­bouw zoals op de omslag is te zien. Dit is een ontwerp van de Franse ingenieur Polonceau, afkomstig van de Paris-Orléans (PO). Hij heeft een paar jaar voor de StEG gewerkt.

De StEG bezat ook fabrieken, zoals een staalfabriek en machinefabriek. Het Hongaarse deel werd in 1891 weer door de staat overgenomen en het Oostenrijkse deel volgde in 1909. Het bedrijf ging uiteindelijk na 1929 failliet en werd verkocht aan een buitenlands consortium.

Dit boek beschrijft de locomotieven tussen 1855 en 1909. Het betreft dus allemaal stoomlocs. Om het ingewikkeld te maken had de StEG drie nummer­schema’s. Van elke periode worden de nieuwe locs beschreven. Dat kan betekenen dat ze drie StEG-nummers hebben en een nummer bij de kkStB (Oostenrijk) of MÁV (Hongarije). Van elk loctype zijn een zwart-witfoto, een tekening, technische gegevens, een meestal zeer korte historie en een nummer­lijst opgenomen.

Het bedrijf heeft zeer interessante locomotieven laten bouwen. Daaronder locs van het systeem Engerth met opgelegde aangedreven tender. Alleen locomotieven 500-503 voor de Steyerdorfer Montanbahn waren echte machines van dit systeem, alle andere hadden geen aangedreven tenders en hadden door de oplegging juist minder adhesie! Helaas wordt niet duidelijk hoe de stangen­aandrijving van deze complexe locs werkte.

Uiteindelijk koos de StEG voor zware goederentreinen in bergachtig gebied in 1867 voor een vierasser (asindeling D) toen eenmaal duidelijk was dat locs met meer dan drie assen goed door bogen reden. Ingenieur Gölsdorf van de kkStB zou later nog veel verder gaan met vijfassers en een zesasser (asindeling 1’F).

Nog een bijzondere loc is nummer 169, Duplex. Een viercilinder locomotief uit 1862 (!). De cilinders waren buitenliggend en volledig in balans. Met een proef in de werkplaats, waarbij de loc aan kettingen was opgehangen, werd een aantal omwentelingen gehaald dat overeenkwam met 160 km/u. De loc bleef relatief rustig hangen. Bij een vergelijkbare tweecilinder-locomotief werd het bij 70 km/u al eng zodat de proef werd gestopt.

Dit boek behandelt de levensgeschiedenis van de StEG-locomotieven. De historie van de StEG als onderneming wordt heel kort aangekaart. Wie meer wil weten over dit boeiende bedrijf, zal bijvoorbeeld op zoek moeten gaan naar een werk van Alfred Horn, zie hieronder. Niet in onze NVBS-bibliotheek, maar het is tweede­hands op internet wel verkrijgbaar, vooral in Oostenrijk, maar daar betaalt u de hoofdprijs!

Ik tel ruim 90 beschreven typen in het boek, al is er soms weinig verschil te zien tussen de verschillende series. Het blijft bij de beschrijving meestal bij de ver­nummerings­geschiedenis. Het boek is daarom vooral een catalogus en nummer­­boek over de StEG. Zoals gebruikelijk van deze uitgever een zeer mooie uitgave, maar die zou met wat aanvullend onderzoek nog interessanter kunnen zijn.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Te koop via ABEbooks: Eisenbahn Bilderalbum 16: “k. k. privilegierte österreichisch-ungarische Staats-Eisenbahn-Gesellschaft” door Alfred Horn

Güterverkehr auf schmaler Spurweite in Österreich – Band 2: Obersteiermark

Door Ludger Kenning, Alfred Moser, Markus Strassle. 255 blz. 22 x 29 cm. 194 kleuren- en 358 zw/w-foto’s. Emplacements­tekeningen. Uitgave: Verlag Kenning, 2023. Art.nr. 086-1006. Prijs € 59,95.

Wie aan Oostenrijk denkt, zal aan wintersport en indrukwekkende Alpenlandschappen denken. De spoorwegliefhebber zal lieflijke dalen zien met een smalspoorlijntje naast een al dan niet onstuimige berg­stroom. Maar industrie? Mijnen, hoogovens? Misschien hout­transport. Een paar gesloten goederen­­wagens achter een lokaal­treintje.

Zulke smalspoortreinen staan ook in dit boek. Maar het grootste deel van dit boek gaat over smalspoortreinen in de industrie. Slechts twee bedrijven zijn terug te vinden in het standaardwerk over Oostenrijks smalspoor van Krobot en Slezak: de lijnen Kapfenberg-Au Seewiesen (Thörlerbahn) en Unzmarkt-Tamsweg-Mauterndorf, beide geëxploiteerd door de Steiermärkisches Landesbahnen (nu Steiermarkbahn und Bus). Alleen op laatstgenoemde lijn is nog deels sprake van goederenvervoer per spoor.

Dit boek is het tweede deel uit deze serie over goederenverkeer op smalspoor in Oostenrijk. Het beschrijft dit verkeer in de Obersteiermark, het deel van Steier­marken tussen de bovenloop van de rivier de Mur en de Semmeringpas.

Bij het doorbladeren van het boek wordt meteen al duidelijk hoeveel foto­materiaal is verzameld. Niet alleen van locomotiefjes, maar ook van goederen­wagens en bijzondere voertuigen, zoals de “Überlieferwagen” ook wel “Elektrischer Boden­entleerer”, een tweeassige zelflosser in de vorm van een motor­wagen. Naast veel foto’s van kleine stoomlocjes, al dan niet met trots personeel, zijn er ook diesel- en elektrische locs, sommige heel oud met slechts 25 pk van Siemens-Halske uit 1900 in Erzberg en nieuwer uit 1950 in hetzelfde gebied.

Al dat moois wordt in ruim 250 pagina’s gepresenteerd met perfect weergegeven zwart-witfoto’s en bijzondere kleurenfoto’s. Er zijn bovendien tekeningen in kleur van emplacementen, ideaal voor de modelbouwer, en van sommige bedrijven lijsten van het locpark.

Veel van de bedrijven en lijnen zijn inmiddels verdwenen, maar de reguliere smalspoorbedrijven hebben nog moedige pogingen gedaan om het goederen­vervoer voor het spoor te behouden, bijvoorbeeld de Murtalbahn, die in de jaren 80 nog heeft geïnvesteerd in moderne schuifwandwagens en zelflossers. Ook dit goederenmaterieel wordt met kleuren- en zwart-witfoto’s afgebeeld.

De liefhebber van smalspoor en industriespoor zal deze serie niet willen missen. Deel 1 is nog verkrijgbaar en de enthousiaste auteurs hebben aangegeven dat er meer dan genoeg materiaal is voor nieuwe delen.

Dit is de inhoudsopgave van deel 2: • Die Murtalbahn Unzmarkt-Tamsweg-Mauterndorf • Bahnen um Fohnsdorf, Judenburg und Knittelfeld • Die Torfbahn im Ennstal bei Frauenburg • Die Waldbahn Radmer • Förderbahnen am Steirischen Erzberg • Schmalspurbetrieb in der Hütte Donawitz • Schmalspur in der Papier­fabrik Niklasdorf • Die Lammingtal-Schleppbahn • Schmalspur im Drahtwerk Diemlach • Schmalspur in Guβstalwerk Kapfenberg • Die Thörlerbahn Kapfenberg-Au Seewiesen • Die Werkbahn Mürzzuschlag-Hönigsberg • Die Waldbahn Stein­haus-Rettenegg.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Ook verkrijgbaar: Güterverkehr auf schmaler Spurweite in Österreich – Band 1

London Underground Station Encyclopaedia

Door David Leboff. 416 blz. 22 x 30 cm. Circa 1000 kleurenfoto’s. Geen kaarten. Uitgave: Capital Transport, 2022. Art.nr. 164-0261. Prijs € 64,95.

London Underground Album 1 Subsurface Lines

All Stations in Colour. Door Andrew Phipps. 160 blz. 17 x 24 cm. Circa 300 kleurenfoto’s. 5 kaarten. Uitgave: Robert Schwandl Verlag, 2022. Art.nr. 094-1006. Prijs € 19,50.

Recent verschenen twee boeken over de stations van de Underground in Londen: een Engelse uitgave van Capital Transport en een Duits boek, maar wel tweetalig Duits/Engels, van uitgever Robert Schwandl Verlag. Beide boeken gaan alleen over de stations van de Londense metro.

London Underground Station Encyclopaedia

Het boek van Capital Transport wordt betiteld als encyclopedie omdat de stations in alfabetische volgorde worden behandeld: van Acton Town tot Woodside Park. X, Y en Z komen niet voor als beginletter. Het boek start met een lijst van afkortingen, een overzicht van belangrijke (openstellings)datums, een woordenlijst met vooral archi­tectonische termen en een uitleg over de indeling van gebouwen die op de monumentenlijst staan.

Op bladzijde 8 beginnen de be­schrij­vingen van de stations. Deze beslaan telkens een tot vier bladzijden als het om belangrijke knooppunten gaat, bijvoorbeeld Baker Street. Elke beschrijving begint met een of twee regels Layout and heritage designation. Daarna volgen de belangrijkste datums, zoals openstelling of een naamswijziging. Ten slotte wordt het ontwerp in tekst beschreven en de belangrijkste feiten genoemd in Details and notable facts. De huidige situatie wordt beschreven.

Tekeningen of sporenschema’s zijn niet opgenomen. Alle foto’s zijn in kleur en betreffen zowel interieur als exterieur van de stations. Het boek heeft geen index maar dat is voor een echte encyclopedie ook niet nodig. De Elizabeth Line is geen onderdeel van de Londense metro en is niet in dit boek opgenomen.

London Underground Album 1 Subsurface Lines

Omdat er 272 stations zijn, heeft de Duitse uitgever Robert Schwandl Verlag gekozen voor een uitgave in drie delen zodat de prijs per boek van 160 bladzijden (€ 19,50) past in de populaire Tram Atlas-serie over stedelijk openbaar vervoer in Duitsland en Europa.

Dit eerste deel gaat over de Subsurface-lijnen, een moeilijk te vertalen term, zie het kadertje hieronder voor een toelichting. De stations zijn georganiseerd per lijn: Circle, Hammer­­smith & City, District en Metro­politan Line. De Circle Line wordt met de klok mee beschreven, de andere lijnen beginnend vanuit het centrum.

In het algemeen worden stations op één bladzijde beschreven met een kolom Duits en daarnaast een kolom Engels in het cursief. Bovenaan de bladzijde staat de stationsnaam en daaronder een smalle band met de lijn of lijnen die het station aandoen. De lijnen zijn kleurgecodeerd en worden ook met een piepkleine tekst aangeduid. Onder de beschrijvende tekst staan symbolen die iets zeggen over de voorzieningen en de ‘layout’ van de perrons. Hier staat ook de open­stellings­datum en de eerste exploitant. Een heleboel informatie dus op één bladzijde.

Achterin het boek is een alfabetische index voor de behandelde stations, bij deze opzet wel nodig. Daarin worden de bediende lijnen met gekleurde stippen aangegeven. Dat systeem is aan mij niet besteed. Ook in dit boek zijn alle foto’s in kleur: meestal een grotere afbeelding boven de beschrijving en twee kleinere eronder.

Conclusie

De Engelse encyclopedie van Capital Transport is een echt naslagwerk. Het past goed in de boekenkast van de liefhebber van Engelse stations en/of de Londense ondergrondse. Waarschijnlijk staat een aantal van de boeken uit de literatuurlijst hieronder al bij deze kenner in de kast.

Het boek van Robert Schwandl Verlag bevat erg veel informatie op een veel kleiner formaat. Het past in de populaire serie van de uitgever over stedelijk openbaar vervoer. Daarom zullen veel liefhebbers deze graag compleet willen houden en voor deze uitgave kiezen. De indeling naar lijn vind ik bovendien wat praktischer dan een alfabetisch indeling.

London Underground Station Encyclopaedia: Bestellen via de webshop (gratis verzending)

London Underground Album 1 Subsurface Lines: Bestellen via de webshop

Uit de NVBS-bibliotheek

• A history of London Transport: Volume 1 – The Nineteenth century / T.C. Barker, Michael Robbins
• A history of London Transport: Volume 2 – The Twentieth Century to 1970 / T.C. Barker, Michael Robbins
• The story of London’s underground / John R. Day, John Reed
• London’s Underground / John Glover
• Rails through the clay: A history of London’s tube railways / Alan A. Jackson, Desmond F. Croome
• Underground Architecture / David Lawrence
• Een eerdere uitgave van het besproken boek: London Underground Stations / David Leboff

De lijst van uitgaven over de Londense ondergrondse is bijna eindeloos. Zoeken in de NVBS-bibliotheek op Underground levert alle titels op, inclusief boeken over andere steden.

Subsurface-lijnen van de Londonse metro Stoomlocomotief van de onder­grondse Metropolitan Railway in London. Via buizen wordt de afgewerkte stoom terug­gevoerd naar de watertanks. Tom Thumb cigarette card, 1987. Collectie Nico Spilt. De eerste lijnen van de Underground ontstonden in de 19e eeuw als gevolg van de grote congestie op de straten van London, vooral in het centrum: de City. Ze werden aangelegd door het graven van een geul van ongeveer 3 meter (10 feet) diep, die vervolgens overdekt werd: de ‘Subsurface’-lijnen. De methode ver­oor­zaakte tijdens de bouw wel veel overlast. Stations werden vaak open gelaten vanwege het gebruik van stoomtractie. Doel van de eerste lijnen, met name de beroemde ‘Circle’, was vooral het verbinden van de grote stations en de voorsteden met het centrum. Over­stappen tussen de stations was halver­wege de 19e eeuw een tijdrovende zaak. Met de komst van elektrische tractie, eerst voor de trams, werd ook een oplossing mogelijk waarbij ondergrondse lijnen dieper kwamen te liggen, tot 10 meter diep. Vanwege de kosten was het profiel van deze lijnen aanzienlijk kleiner en dat gaf aanleiding tot de bijnaam ‘Tube’. Aanleg in London was relatief eenvoudig vanwege de ondergrond die voornamelijk uit klei bestaat. Beide soorten metrolijnen breidden zich rondom London steeds meer uit in de voorsteden, vooral in het noorden, oosten en westen. In het zuiden was een dicht spoorweg- en tramnet, zodat de metrolijnen hier minder doordrongen. Van de lijnen ligt meer dan 50% ‘gewoon’ bovengronds. In de jaren 30 werden nieuwe stations gebouwd zoals Acton Town en Chiswich Park op de District Line, o.a. geïnspireerd door moderne stations in Nederland (Amstel en Muiderpoort) en Scandinavië.

British Railways First Generations DMUs

Door Hugh Longworth. 304 blz. 22 x 30 cm. 47 kleuren en 142 zw/wfoto’s. Vele kleine tekeningen. Uitgave: Crécy (OPC), 2022. Art.nr. 165-0111. Prijs € 46,95.

Mijn belangstelling voor Engelse treinen begon in de jaren 70. British Rail(ways) was een veel groter bedrijf dan NS met veel meer afwisseling in het materieel. De locomotieven en treinstellen stonden bovendien overzichtelijk in een jaarlijks boekje voor treinspotters.

Met de NBBS, nee geen tikfout, dat staat voor ‘Nederlands Bureau voor Buitenlandse Studentenbetrekkingen’ werd een goedkoop hotel in Londen geboekt in de buurt van een groot station. Op de stations in en rondom Londen was veel te zien en te foto­graferen. Vooral de diesellocs en -treinstellen boeiden mij. Wie naar station Paddington of Kings Cross ging zag direct de blauwe walmen van de permanent draaiende dieselmotoren onder de kap hangen, de ‘restless diesels’ van de popgroep Cream.

Ik vond de treinstellen, de Diesel Multiple Units of DMUs, misschien nog wel leuker omdat het een uitdaging was de verschillende series uit elkaar te houden. BR had zo’n haast om de stoomlocomotieven weg te werken dat alle fabrikanten plus de eigen werkplaatsen bij de bouw werden betrokken. De rijtuigen en motorwagens konden deels door elkaar worden gebruikt, afhankelijk van een kleurencode op de bufferbalk, de ‘coupling code’. Dan waren er variaties in indeling (Intercity, Cross-Country, Low- en High-Density) en ouderwetse coupérijtuigen met ‘slamdoors’, verschillende ontwerpen van de kop, lange en korte rijtuigen. Zelfs na jaren studie houd ik ze nog steeds niet uit elkaar!

Recent is er (weer) een overzichtsboek verschenen over de eerste generatie DMUs van nummerspecialist Hugh Longworth. Dit is de tweede herziene druk van dit boek en de schrijver heeft zijn uiterste best gedaan de materie overzichtelijk en aantrekkelijk te presenteren. Er zijn maar liefst zes verschillende lijsten nodig, drie appendices en een deel met tekeningen van de treinen in hun oorspronkelijke samenstellingen.

De eerste lijst bestaat uit de verschillende series DMU in volgorde van ‘Class’-nummer met een korte historie, treinstelsamenstelling (rijtuignummers!), datum van indienststelling en eerste depot. Met per serie een kleurenfoto. Voor veel mensen zou dit waarschijnlijk voldoende informatie zijn, maar niet voor de echte liefhebber. Er is bijvoorbeeld ook een lijst voor de individuele (motor)rijtuigen met schets en technische gegevens inclusief ‘coupling code’, en per rijtuig datum van in- en buitendienststelling plus vernummeringen. Ik bespaar u het noemen van de andere lijsten.

Verspreid door het hele boek staan ook zwart-witfoto’s van alle typen, vanzelf­sprekend in volgorde van ‘Class’. De treinen zijn in de jaren 50 en begin 60 in gebruik genomen en zijn dus grotendeels allang gesloopt. Een klein deel rijdt nog bij museumlijnen, maar de meeste zijn voorgoed verdwenen. Bijvoorbeeld de bekendste: de ‘Trans-Pennine’ en de ‘Blue Pullman’-stellen. Dit is de (bijna) definitieve historie.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Van dezelfde auteur: British Railways Mark 1 and 2 Coaching Stock

Leo de Jong