Dieselen over de grens

Van Limburg naar Aken, 1970 en 1997

Op 15 augustus 1970 staat motorrijtuig 43 in Aachen Hbf op het punt om te vertrekken naar Maastricht.

Op 15 juli 1997 staat langs hetzelfde perron treinstel 171 te wachten tot het tijd wordt om te vertrekken naar Heerlen. Foto’s: Nico Spilt.

Railvervoer in Zuid-Limburg

Zie ook het kaartje verderop.

In 1845 werd de Aken-Maastrichtsche Spoorweg-Maatschappij (AM) opgericht. Zoals uit de naam blijkt was het doel om treinen te laten rijden tussen Aken en Maastricht. In 1847 begon de aanleg en in 1853 reed de eerste trein. Uit dat jaar stamt ook het oudste nog bestaande station van Nederland: Valkenburg. In 1856 werd de lijn vanuit Maastricht doorgetrokken tot Hasselt. Zo ontstond een recht­streekse verbinding tussen Antwerpen en Aken.

Nadat de AM in financiële moeilijkheden kwam, werd ze in 1867 overgenomen door Grand Central Belge (GCB). In 1898 kwam het Nederlandse deel van de lijn in handen van de Staatsspoorwegen, later de NS. In 1872 was vanuit Simpelveld een zijtak aangelegd naar de Domaniale mijn in Kerkrade. In de jaren 30 werd deze zijtak verlengd tot Schaesberg. Vanwege de enorme kosten kreeg dit traject de bijnaam Miljoenenlijn.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in Limburg enorme vernielingen aan­gericht aan het spoorwegnet. Na de oorlog kreeg het herstel van het binnen­landse verkeer voorrang, vooral het kolenvervoer naar de rest van Nederland. De lijnen van Sittard naar Maastricht en naar Heerlen werden geëlektrificeerd. Ook tussen Maastricht en Heerlen kwam bovenleiding. Hier gingen vanaf 15 mei 1949 de toen net afgeleverde tweewagenstellen mat.’46 rijden.

Pas op 23 mei 1954 werd de internationale reizigersdienst tussen Maastricht en Aken hersteld. Aanvankelijk met een Duits dieselmotorrijtuig met een stuur­stand­rijtuig. Daarna volgden Duitse railbussen (VT 95) en vanaf 1961 een inmiddels rood geschilderde Blauwe Engel (DE1) van NS. Met ingang van 26 mei 1963 werden alle treinen gereden door een DE1. Daartoe waren de motorrijtuigen 40-44 voorzien van Indusi, het Duitse trein­beïnvloedings­systeem.

Van 1977 tot 1988 reden er Duitse accutreinen (ETA 515) op het traject. Door de vele hellingen raakten de accu’s snel uitgeput, zodat er wel vier accutreinen nodig waren voor de acht slagen per dag. In 1988 werd de reizigersdienst tussen Kerkrade en Simpelveld opgeheven. Hierdoor kwamen er dieseltreinstellen vrij die de dienst konden overnemen van de accutreinen. Drie gerenoveerde DE2’en (171, 178 en 179) werden hiertoe van Indusi voorzien.

In 1992 werd de dienst van Maastricht via Simpelveld naar Aken opgeheven. Voortaan reden de treinen vanaf Heerlen via Herzogenrath naar Aken. In 1998 werden de DE2-stellen opgevolgd door DM’90 (Buffels). Hiertoe waren de trein­stellen 3431-3433 van Indusi voorzien om in Duitsland te mogen rijden. In 2001 nam de DB de dienst over van NS en gingen er treinen rijden onder de naam Euregiobahn. Hiervoor werden dieseltreinstellen (Talent) ingezet.

Over de lijn via Haanrade naar Herzogenrath reden decennialang alleen goederen­treinen. Wie vanuit Nederland naar Herzogenrath wilde, moest dus een flinke omreis maken. Of een flinke wandeling. Kerkrade en Herzogenrath liggen tegen elkaar aan; de grens loopt dwars door een woonstraat. In 1969 is de auteur van dit artikel een paar keer vanuit Kerkrade naar Herzogenrath gelopen om daar de stoomtreinen te zien die met veel geweld vertrokken om de helling bij Kohlscheid te trotseren.

De lijn van Heerlen naar Herzogenrath is in 2018 geëlektrificeerd. In 2021 is het gedeelte tussen Heerlen en Landgraaf (voorheen Schaesberg) verdubbeld. Sinds 2018 rijdt Arriva met elektrische treinstellen (Flirt) van Aken via Heerlen naar Maastricht. De plannen zijn om vanuit Maastricht door te rijden naar Luik, zodat er een Drielandentrein ontstaat. Door allerlei verwikkelingen is dat er nog niet van gekomen.

Er zijn plannen geweest om een kortere verbinding te realiseren tussen Kerkrade en Aken. Hiertoe zou van Spekholzerheide tot Vetschau een nieuwe spoorlijn moeten worden aangelegd. Deze zogeheten Avantislijn is er nooit gekomen.

De reizigersdienst tussen Maastricht en Hasselt is in 1954 gestaakt, de goederen­dienst in 1992. Er zijn vanaf 2011 nog wel enkele pogingen gedaan om het goederenverkeer te reactiveren, maar dit is niet gelukt. Ook plannen om een sneltram aan te leggen tussen Maastricht en Hasselt zijn gesneuveld. Veel geld heeft het allemaal wel gekost.

Ook kostbaar was de tramlijn van Maastricht via Gulpen naar Vaals, aangelegd door de Limburgsche Tramweg-Maatschappij (LTM). Onder andere moest hiervoor een enorm viaduct worden gebouwd bij Gulpen. De in 1922 aangelegde lijn werd in 1938 alweer gesloten en opgebroken. De LTM exploiteerde onder andere ook een elektrische tramlijn van Heerlen naar Sittard (niet getekend op het kaartje).

In 1988 werd de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij (ZLSM) opgericht. Sinds april 1995 rijdt de ZLSM met stoomtreinen vanuit Simpelveld naar Schin op Geul en naar Kerkrade. Doorrijden naar Heerlen is niet meer mogelijk, en doorrijden naar Valkenburg is momenteel niet toegestaan. Verder rijdt de ZLSM met railbussen naar Vetschau. De verbinding naar Richterich is opgebroken.

Op het kaartje is aangegeven waar ooit spoorlijnen in Zuid-Limburg lagen of nog steeds liggen. De vele inmiddels verdwenen verbindingen met de kolenmijnen zijn niet getekend. In de railatlas van de SNR zijn diverse kaarten te vinden waar ze wel op staan.

In Op de Rails is ook veel geschreven over het railvervoer in deze regio. Bij­voor­beeld Aken – Maastricht, het oudste grensbaanvak van Nederland door Emiel de Block in Op de Rails, november 1992 (te lezen als je bent ingelogd op nvbs.com).

Nico Spilt