Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

X4200 – Panoramique

Door: Thierry Nicolas. 108 blz. 30×21 cm. 82 zw/w-foto’s 30 kleurenfoto’s. Uitgave: Nicolas Collection. Art.nr.: 102-0097. Prijs: € 35,00.

In 1944 zat een “executive” van General Motors (GM) voorin een diesellocomotief type FT ergens in de Rocky Mountains in Colorado, waar­schijnlijk op de Denver & Rio Grande Western Railroad. Hij moest een rapport maken over goederenvervoer over de lijn.

Zijn uitzicht was magnifiek en hij bedacht dat het mooi zou zijn als reizigers hetzelfde konden zien. Hij ging naar de ingenieurs van de Electro-Motive Divison (EMD) van GM. Zij bedachten de Astra- of Vista-Dome, een verhoogde gestroomlijnde uitzichtskoepel op een rijtuig.

In 1947 kwamen GM en Pullman-Standard, een Amerikaanse fabrikant van spoorwegrijtuigen, met The Train of Tomorrow. Vier verschillende rijtuigen met op ieder rijtuig een Vista-Dome.

Maar inmiddels had de Chicago, Burlington & Quincy Railroad het idee over­genomen van modellen die GM op een tentoonstelling had laten zien. In juni 1945 had de Burlington in eigen werkplaats een eerste rijtuig omgebouwd met Vista-Dome. Het idee was een hit. Minstens 15 Amerikaanse spoorweg­maat­schap­pijen lieten hun belangrijkste treinen uitrusten met Vista-Dome-rijtuigen.

Ook in Europa was het idee bekend geworden. De FS (Italiaanse Spoorwegen) bouwde in 1947 een verongelukte motorwagen om met een Vista-Dome en een zeer modern interieur. De trein werd onder andere gebruikt op de spoorlijn langs de kust in Ligurië als Freccia Aurelia. Het meest bekend zijn waarschijnlijk de Duitse Vista-Dome-rijtuigen in de Rheingold (later TEE), waarvan er enkele bewaard zijn gebleven.

In 1959 bouwde Renault naar het Amerikaanse voorbeeld tien motorwagens voor de SNCF met een Vista-Dome: serie X4200, ook bekend als de “Panoramique” of “Pano”. Deze reden voornamelijk op toeristisch interessante lijnen als Marseille – Clermond-Ferrand (Le Cévenol) en Genève – Grenoble – Digne (L’Alpazur). De fraaie rijtuigen hadden de dieselmotor onder de koepel. Dat was een warm plekje; de motor raakte snel oververhit zodat later het vermogen werd verlaagd. Ook de reizigers hadden het vaak warm onder het glas zonder airco. In 1985 werd de laatste motorwagen buiten dienst gesteld.

Dit is een boek op liggend formaat en met slappe kaft, zoals gebruikelijk bij deze uitgever. Het boek is Franstalig. De eerste vijf bladzijden geven de historie en een technische beschrijving van de trein. Er is aandacht voor de exploitatie en de verdeling over de depots. Daarna volgen de foto’s in volgorde van de nummering X4201 tot en met X4210. Vanaf bladzijde 95 zijn foto’s opgenomen van de museum-motorwagens. De foto’s zijn een mix van zwart-wit en kleurenplaatjes. De bijschriften zijn kort gehouden en vallen soms een beetje in herhaling met teksten als: “Jolie vu de ce Panoramique”.

Albums die over één materieeltype gaan kunnen saai zijn, zeker als treinstellen of motorwagens het onderwerp zijn. Daarom koop ik ze zelf meestal niet. Na een tijdje heb je de trein wel gezien. Maar dat is bij mij met dit boek niet het geval. Misschien komt het door de mooie locaties, zowel op stations als in het landschap, of de typisch Franse spoorwegsfeer van sommige foto’s. Of door de interessante treinsamenstellingen.

De motorwagens konden gecombineerd rijden met andere dieselmotorwagens. De “Pano” reed daarom lang niet altijd solo, ook vanwege de beperkte zitplaats­capaciteit in de 2e klas. In het boek is de trein bijvoorbeeld te zien met een X52000 van Décauville van voor de Tweede Wereldoorlog. Twee of drie standaard bijwagens plus een tweede motorwagen serie X2800 of X2100 was niet ongebruikelijk als treinsamenstelling.

Het Jouef-model van de “Panoramique” stond in de jaren 70 hoog op mijn verlanglijstje, maar dat is er nooit gekomen. De aandrijving met een motortje dat ook voor de slotautootjes van dezelfde fabrikant werd gebruikt was lawaaiig en het model reed niet echt op schaalsnelheid zoals op filmpjes is te zien. Maar voor wie het model niet heeft is dit album een uitstekend alternatief.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Uit de bibliotheek

Domeliners, Yesterday’s Trains for Tomorrow door Karl Zimmermann

Die Schleswiger Kreisbahn

Door: Ludger Kenning. 240 blz. 22×30 cm. 301 z/w-foto’s. 140 kleurenfoto’s. 129 tekeningen. Uitgave: Kenning Verlag. Art.nr.: 086-1007. Prijs: € 59,95.

Om landelijke gebieden in Duitsland beter te ontsluiten werd in 1892 een wet aangenomen die een ‘tertiair’ spoornet mogelijk maakte. De lijnen, Kleinbahnen genoemd, werden niet door de staat gefinancierd, in tegenstellingen tot de Hauptbahnen en Nebenbahnen.

De eisen die aan het Kleinbahn-netwerk werden gesteld waren aanzienlijk lager dan de eisen aan Nebenbahnen. Ter illustratie: in de Kreis Schleswig had het Kleinbahnnet oorspronkelijk een maximum snelheid van 25 km/u, kleinste boogstralen van 150 m en werd hier en daar gebruik gemaakt van de openbare weg. Op de vrije baan lagen de dwarsliggers in zand.

In de Kreis Schleswig werd na veel discussie gekozen voor normaalspoor. Het net in de Kreis Flensburg werd daarentegen aangelegd in meterspoor. De financiering door de stad Schleswig bleek problematisch, zodat deze in 1901 werd over­genomen door de gelijknamige Kreis. Pas daarna ontstond een netwerk met lijnen van de stad Schleswig naar Friedrichstadt, Süderbrarup, Kappeln en Satrup, gelegen in het noorden van de huidige deelstaat Schleswig-Holstein.

Het personenverkeer op eerstgenoemde lijn werd al in 1934 beëindigd. Op de slingerende lijn naar Satrup eindigde het reizigersverkeer in 1965, op de overige lijnen in 1972. Het goederenvervoer op het resterende net werd in 1981 door de DB overgenomen. Daarbij werd het spoor verzwaard. Het laatste reststuk Süderbrarup – Kappeln houdt stand als museumlijn: Angelner Dampfeisenbahn. Tot 2003 vond hier nog goederenvervoer plaats.

Het boek bestaat weliswaar uit elf hoofdstukken, maar is duidelijk onder te verdelen in drie delen. De historie in de eerste vijf hoofdstukken, daarna de uitgebreide beschrijvingen van het materieel en vervolgens vijf hoofdstukken met lijnbeschrijvingen. Daaronder ook de “Schleibahn” die de verbinding vormde tussen de staatsspoorweg van Neumünster en Flensburg en het station Schleswig-Altstadt en geen onderdeel was van de Kreisbahn.

Het boek is ruimschoots voorzien van emplacementstekeningen, waarop ook de omgeving is weergeven en de belangrijkste (spoorweg)gebouwen zijn benoemd. Ideaal voor de modelbouwer. Ook het materieel nodigt uit tot in miniatuur nabouwen, klassieke Pruisische kleine twee- en drieassige tenderlocs zoals de T2 en de T3 en bijpassende rijtuigen met open balkons. Aan de vijf motorwagens werd veel geknutseld omdat ze niet altijd even betrouwbaar waren.

De Uerdinger Schienenbus ontbrak in Schleswig, maar men kocht in de jaren 50 wel een MAN Schienenbus. Een deel van de motorwagens werd door de Kreisbahn zelf gemoderniseerd en zijn dus een leuke uitdaging voor de zelfbouwer. De diesellocs kwamen voornamelijk uit de fabriek van MaK. De sterkste waren de vierassige locs van het type dat ook bij de Bundesbahn reed onder de aanduiding V65. In het boek worden ook de motordraisines en het dienstmaterieel (“Rotten­kraftwagens”) beschreven.

De lijnbeschrijvingen maken duidelijk hoe belangrijk de Kreisbahn ooit voor de plaatselijke landbouw en industrie was, maar langzamerhand verloor men het vervoer aan het wegvervoer of houdt het vervoer gewoon op te bestaan.

Bij het doorbladeren van dit boek van Verlag Kenning valt het grote aantal kleurenfoto’s op dat van dit bedrijf beschikbaar was. Gecombineerd met de interessante tekst, vele historische zwart-witfoto’s, heldere tekeningen en overzichtelijke tabellen is dit een degelijke geschiedenschrijving geworden in een prachtig uitgevoerd boek, dat de prijs meer dan waard is.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Die Schweizerische Südostbahn

Door: Florian Inäbnit. 126 blz. 24×18 cm. 18 zwart/wit- en 107 kleurenfoto’s. Uitgave: Prellbock Druck & Verlag (2023). Art.nr.: 280-1011. Prijs: € 37,90.

De oude Südostbahn (SOB I) onderhield sinds 1891 de verbinding tussen Rapperswil en Arth-Goldau, via een dam over de Zürichsee en de plaatsen Pfäffikon, Sams­tagern en Biberbrugg. In Arth-Goldau was aansluiting op de Gotthard-Bahn en lijnen naar Luzern en Zug.

De Bodensee-Toggenburg Bahn (BT) bouwde een lijn van Romanshorn aan de Bodensee via St. Gallen naar Nesslau in Toggenburg. Deze dure lijn werd pas in 1910 geopend. Voor de verbinding met Rapperswil werd tegelijkertijd een lange tunnel geopend, de Rickentunnel (8,6 km). Deze werd door de staat betaald en werd eigendom van de SBB. Via Uznach werd Rapperswil bereikt. Er was daardoor een doorgaande verbinding mogelijk tussen Romanshorn en Luzern, waarbij werd gebruik gemaakt van lijnen van drie exploitanten: BT, SBB en SOB (I).

Alle genoemde lijnen werden in de jaren 30 geëlektrificeerd. De bedrijven exploiteerden vanaf 1940 een gezamenlijke dienst op de verbinding, die na 1992 onder de naam Voralpen-Express (VAE) werd geëxploiteerd. In 2001 fuseerde de SOB (I) en de BT tot de nieuwe Südostbahn (SOB II). Op 15 december 2013 werd de SOB (II) de enige exploitant van de VAE en sindsdien reed de dienst tussen St. Gallen en Luzern. Sinds 2021 exploiteert de SOB (II) ook de dienst van Locarno naar Zürich/Basel over de oude Gotthard-lijn (Treno Gottardo) en van Bern naar Chur (Aare-Linth), beide in opdracht van de SBB.

Dit boekje is een uitgave van Prellbock Verlag. Deze uitgever is gespecialiseerd in de geschiedenis van Zwitserse (lokale) spoor- en tramweg­bedrijven waaronder veel boeken over opgeheven bedrijven. “Die Schweizerische Südostbahn” is het vierde deel in de serie “Bild Band”. Het is een menging van een historie van de hierboven genoemde bedrijven (SOB I, BT, SOB II) inclusief voorlopers en een kleurenalbum van de recente geschiedenis, globaal van de jaren 80 tot heden. Veel van de kleurenfoto’s uit die periode zijn afgedrukt over de hele bladzijde met een kort onderschrift. De foto’s zijn van uitstekende kwaliteit.

Er is extra aandacht in tekst en beeld voor de Voralpen-Express en het recente materieel, zoals de Flirt, de NPZ en de Traverso, die is afgeleid van de Flirt. Laatstgenoemde treinen worden sinds 2019 ingezet op de VAE en vervangen het oudere verbouwde materieel. De Traverso is een achtdelig lagevloer treinstel van Stadler met een opvallende koperen kleur. De treinstellen rijden nu ook de Treno Gottardo en Aare-Linth-verbinding. De foto’s zijn daarom niet alleen gemaakt op de lijnen van de SOB II, maar bijvoorbeeld ook op de Gotthardlijn (Bergstrecke).

Er zitten geen materieel­overzichten of kaartjes in dit boek. De materieel­overzichten zijn wel te vinden op internet (zie hieronder) en voor de kaarten is de Eisenbahnatlas Schweiz van Schweers + Wall de oplossing (een nieuwe druk verschijnt dit jaar).

Er is minder belangstelling voor de private normaalspoorlijnen in Zwitserland dan de smalspoorlijnen, met uitzondering wellicht van de BLS (Bern-Lötschberg-Simplon Bahn). De geschiedenis van de Südostbahn en de recente ontwikkelingen met betrekking tot de uitbreiding van het exploitatiegebied maken het momenteel tot één van de boeiendste spoorwegbedrijven van Zwitserland. Daarom is het boek een welkome aanvulling op de Zwitserse spoorwegliteratuur.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

De voorlopers van de SOB (II)

Wädenswil-Einsiedeln-Bahn

Zürichsee–Gotthardbahn

Bodensee-Toggenburg-Bahn

Schweizerische Südostbahn (1890)

Schweizerische Südostbahn (2001)

Leo de Jong