Het klassieke beeld van de Belgische Kusttram is verdwenen

Afscheid van de BN-trams

Op zaterdag 23 september 2023 was het echt de allerlaatste dag voor de door Brugeoise & Nivelles (BN) gebouwde trams. Frits van Buren en Sjors van Dongen togen beiden naar de Belgische kust om afscheid te nemen.

In 1974 was er voor de eerste keer sprake voor het aankopen van nieuwe trams voor de kustlijn en voor de resterende lijnen van de Buurtspoorwegen in Charleroi. In 1976 besliste de toenmalige minister van Verkeerswezen Chabert dat voor beide netten nieuwe trams zouden worden aangeschaft. Het consortium BN-ACEC (Brugeoise & Nivelles – Ateliers de Constructions Électriques de Charleroi) kreeg de opdracht een gelede tram te ontwerpen van 22 meter lang en 2,5 meter breed. Voor elke van beide netten werd het aantal tram op 55 geraamd, maar uiteindelijk werden 55 eenrichtingtrams gebouwd voor de kust en 50 tweerichting trams voor Charleroi.

De prototypes werden op 18 mei 1977 besteld. Op 10 juni 1980 arriveerde de 6000 aan de kust en op 13 augustus 1980 arriveerde de 6100 in Anderlues ten westen van Charleroi. De trams voor Charleroi werden het eerst gebouwd en werden initieel ingezet op de kustlijn. De laatste 7 gingen rechtstreeks naar Charleroi en eind 1983 gingen alle Charleroi trams op 6 na naar Charleroi en in 1985 vertrokken 4 van die 6 trams naar Henegouwen. De voor de kust bedoelde eenrichting trams werden tussen eind 1982 en begin 1983 geleverd.

Tussen juli 1993 en 1996 werden 16 trams (6023-6028 en 6040-6049) voorzien van een lagevloer-middendeel. In 2000 werd besloten om ook de overige trams te voorzien van een lagevloer-middendeel. Door het voortdurende succes van de kusttram werden vanaf 2005 ook Gentse en Antwerpse HermeLijn-trams naar de kust overgebracht om de capaciteitsproblemen te verhelpen.

In 2017 werd een bestelling met een omvang van 100 miljoen euro geplaatst voor 48 Spaanse CAF Urbos 100-lagevloertrams. In juni 2020 kwam de eerste daarvan per schip aan in Zeebrugge en op 21 april 2021 gingen de eerste CAF-trams met de bijnaam Zeelijner in de reguliere dienst rijden. Eind juni 2021 waren er al 29 geleverd (waarvan er 27 reden) en de laatste werd op 13 juli 2022 geleverd. In combinatie met een aantal BN-trams waren de trams uit Gent en Antwerpen niet meer nodig.

Nu de exploitatie van de BN-trams beëindigd is rijst de vraag of Gentse en/of Antwerpse HermeLijn-trams in drukke tijden weer ter versterking zullen komen. Een alternatief zijn de CAF-trams (met de bijnaam Stadslijners) uit Antwerpen. In dat geval rijdt men aan de kust dan met eenzelfde type trams. Een (kleine) complicatie blijft wel dat de Kusttrams 2,40 meter breed zijn en trams uit Antwerpen 2,30 meter, hetgeen een aanpassing van de treeplanken vereist.

Het afscheid op 23 september 2023

Het afscheid van de BN-trams werd van 13 tot 18 uur gehouden bij de Stelplaats (remise) van de Vlaamse Vervoermaatschappij De Lijn aan de Nieuwpoortse­steenweg in Oostende. Deze bevindt zich ongeveer 400 meter van de Kustlijn tegen een oudere woonwijk (de zogenaamde “Belle-Epoque”-wijk) aan.

Op het terrein waren BN-trams, een Zeelijner en een aantal andere trams opgesteld. Daardoor was het contrast tussen de BN-trams en een Zeelijner des te opvallender. Naast het geëxposeerde materieel was er ook een uitvoerige tentoon­stelling met foto’s van BN-trams.

Het interieur van de BN-trams maakt een overzichtelijke indruk. En daar waar het lagevloerdeel het instappen vergemakkelijkt wordt dat tenietgedaan door de smalle trapjes naar de rest van de tram.

Het interieur van een Zeelijner maakt daarentegen een “rommeliger” indruk. De Spaanse afkomst wordt niet verloochend door feit dat de lussen zo laag hangen dat iemand van 1,85 meter er tegenaan komt.

Alhoewel de BN-trams eenrichtingtrams zijn beschikken zij wel over een uiterst eenvoudige, achter de achterste bank onder een deksel verstopte, hulp­stuur­stand.

Een bijzondere BN-tram is de “sleeptram” 6102. De eerste voor de Kusttram afgeleverde (enkelgelede) tram 6000 werd oorspronkelijk door Brugeoise & Nivelles gebouwd als dubbelgelede tram. Omdat buitenlandse belangstelling bestond voor de trams kwamen de NMVB (Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen), Brugeoise & Nivelles en ACEC (Ateliers de Constructions Électriques de Charleroi) overeen om de Charleroi-tram 6102 te voorzien van de middenbak van de 6000 en deze te gebruiken als promotietram op de Kustlijn. Deze tram diende als prototype voor de trams die gebouwd zouden worden voor de Filipijnse hoofdstad Manilla – vandaar de aanduiding “Manilla-tram”. Uiteindelijk werd deze tram de “sleeptram” om defecte soortgenoten weg te slepen.

Met een aantal tentoongestelde trams werd nog verder teruggegaan in de tijd. Het standaard motorrijtuig 9942 dateert uit 1932. Vanwege hun comfort hadden zij de bijnaam Pullman Car.

Een soortgelijk rijtuig deed dienst voor NVBS-excursie op 30 april 1969. Lees meer over deze excursie in de rechterkolom.

Deze motorrijtuigen werden medio jaren 50 opgevolgd door de eenrichtingtrams van het SO-type, waarbij SO staat voor type S – Oostende. Het tentoongestelde exemplaar met nummer 10041 werd in 1956 gebouwd

De stuurpost van dit rijtuig vormt mede door de aanwezigheid van een indruk­wekkende remkraan (bij de rechter raamstijl) een groot contrast met die van de Zeelijners. Het laat duidelijk de ontwikkeling zien die de afgelopen 65 jaar heeft plaatsgevonden. Opvallend is de afwezigheid van een snelheidsmeter in het SO-rijtuig.

Tenslotte werden er ritten gehouden met twee BN-trams (6003 zonder reclame en 6013 met reclame voor Plopsaland De Panne) van de stelplaats Oostende naar de keerlus in Westende Bad (ongeveer 12 km) en terug. Tegen betaling van € 10 konden speciale tickets hiervoor verkregen worden inclusief souvenirboekje. De trams droegen als bestemming “Afscheidsrit” (6003) of “Pensioen” (6013).

Bewaarde trams

De meeste BN-trams hebben al de gang naar de sloper gemaakt, maar gelukkig zullen drie BN-trams bewaard blijven:

• BN-tram met middenbak van de 1ste generatie (6025)
• BN-tram met middenbak van de 2de generatie (6017)
• BN-tram type Charleroi in uitvoering Kust (6102 – de sleeptram)

Deze zijn door De Lijn overgedragen aan TTO-Noordzee vzw (Toerisme, Transport en Ontspanning – Noordzee), de erfgoedorganisatie van de Belgische Kust, en zullen op die manier in de toekomst nog inzetbaar zijn voor ritten langs de Kust vanuit de historische stelplaatsen in Knokke of De Panne.

De comfortabele en spoowegmaterieel-achtige BN-trams met hun gelijkmatige optrekken zullen misschien toch wel wat gemist worden. Dat zal zeker niet het geval zijn met de remweg van 140 meter voor een 75 km/h rijdende BN-tram.

Tekst: Frits van Buren en Sjors van Dongen

---