Nieuwe boeken en dvd’s

Recent verschenen boeken en andere publicaties uit het rijke aanbod van onze verenigings­winkel.

Spoorwegen in Nederland, een vernieuwd verleden

Door: Peter Günther. 152 blz. 22 x 30 cm. 300 ingekleurde foto’s. Eigen uitgave. Art.nr.: 027-0005. Prijs: € 29,95.

Waar moest je als jonge treinenliefhebber die nog geen lid was van de NVBS in de jaren 60 informatie vandaan halen? De bibliotheek bijvoorbeeld, waar de jaar­gangen van de modelbouwbladen zoals Miniatuurbanen dan ook gretig werden geleend.

Een andere mogelijkheid was de NS schrijven, als je durfde! Ik weet niet of je tegenwoordig nog antwoord krijgt, maar toen kreeg ik dat altijd. Het boekje “Onze treinen en locomotieven” werd toe­gestuurd of een folder van de UIC met de laatste ontwikkelingen op spoor­weg­gebied in Europa.

Toen mij bekend was dat NS ook posters van treinen beschikbaar had, klom ik in 1970 weer in de pen. Dat leverde vier posters op van treinen in de toen nieuwe huisstijl, keurig toegezonden in een koker, waaronder mijn favoriet van de serie 1200 en de 1501. Oudere versies van deze posters werden veel later verworven, inclusief een exemplaar van de 1220 in het bruin. Ingekleurd. Klopte dat wel? Ik had nog nooit een bruine 1200 gezien. Dat kon ook niet, want toen was ik nog niet geboren.

Wie dit boek koopt, zal foto’s van locs in de nieuwe huisstijl niet aantreffen. Met uitzondering van de 1501, net officieel in dienst bij NS en nog zonder nummer op het front. Maar de bruine 1200 en de turquoise 1300 zijn wel opgenomen. Opnieuw ingekleurd door de auteur, die een uitdaging niet uit de weg gaat. Want krijg die kleuren maar eens goed! Zelfs de schilders van de NS lukte dat niet altijd.

Het boek bestaat uit acht hoofdstukken: stoomlocomotieven, stations, personen­rijtuigen, postrijtuigen, diesellocs, elektrische locs, dieseltreinen en een hoofdstuk met elektrische treinen. De foto’s staan per hoofdstuk in volgorde van de datum van opname. Zo vormen ze als ’t ware een tijdlijn.

Een flink deel van de opnamen is afkomstig van fotograaf J.C. de Jongh en van het Utrechts Archief. Vandaar dat de genoemde oude NS-foto’s van de posters terug te vinden zijn op blz. 74 en 84. De gekozen volgorde werkt voor mij niet: het lijkt toch tamelijk willekeurig. Maar het materieel in nummervolgorde zoals in Engelse en Duitse boeken zou saai zijn. Het idee om ook foto’s op te nemen van voor de jaren 50, eentje zelfs van Jacob Olie, is leuk maar komt niet altijd uit de verf. Bij sommige foto’s moet je de kleur een beetje zoeken.

Maar één ding is zeker: de nostalgie spat van de meeste bladzijden af! Dat bereik je niet met zwart-witfoto’s. En dan vergeef je de (taal)foutjes in de bijschriften of de kleuren die soms wat mat lijken. Er is meer dan voldoende afwisseling: staatsieportretten van materieel uit Het Utrechts Archief, zoals de NS 2801 met de kleurige fabrieksplaat, maar ook sfeerplaatjes van Jan de Jongh, zoals de groene Amerikaanse dieselloc NS 2009 in Broek op Langedijk, gadegeslagen door een jongen in blauwe overall. Of de Sik met Interfrigo-wagens op de goederenlijn uit Noord-Scharwoude die iemand (een NS’er?) een lift geeft. Vlinderportalen, driehoogteseinen, Blokkendozen in groen en blauw bij het vertakkingssein in Naarden (gelukkig hebben we daar geen last meer van) en nieuwe motorposten in Arnhem.

Elke kleur heeft Peter Günther opgenomen: lichtblauw van NS 2400, lila van de NS 2530, turquoise en bruin op de e-locs, de Blauwe Engelen in hun oor­spronke­lijke kleur waar ze hun naam aan danken, evenals de Kameel en de verschillende kleuren groen van de elektrische treinstellen. Slechts een beperkt aantal foto’s bevat treinen met het NS-embleem. Het overgrote deel van de foto’s is dan ook uit de jaren 50 en 60.

Dit boek gaat een veel gezochte klassieker worden.

Bestellen via de webshop

D-loksfamiljen

D-, Da- och Dm-lokens historia

Door: Lennart Wretman, Frank Edgar, Ulf Smedbo. 152 blz. 22 x 29 cm. 116 zw/w-foto’s, 72 kleurenfoto’s. Uitgever: Trafik-Nostalgiska Förlaget. Art.nr.: 097-0540. Prijs: € 32,95.

De eerste wisselstroomlocomotieven in Europa waren machines met een enorme motor, die soms zelfs boven het dak van de loc uitstak. Aandrijving was met een of twee drijfstangen en meerdere koppel­stangen tussen de drijfwielen. Er waren ook altijd loopwielen nodig.

Na de Eerste Wereldoorlog werden de motoren kleiner, maar ze moesten nog altijd op het locframe worden geplaatst. Vaak twee stuks naast elkaar. Aandrijving was via een drijfstang en koppel­stangen, zoals bijvoorbeeld bij de Zwitserse “krokodil”, of via een tandwielenkast naar een hulpas en vervolgens met koppel­stangen naar drie of vier drijfassen. Loop­wielen waren nog steeds nodig vanwege de rij-eigen­schappen.

Laatstgenoemde constructie is toegepast bij de Zweedse locs van de D-serie. De eerste locs van deze serie werden in 1924 geleverd voor de lijn Stockholm – Göteborg en kwamen in twee varianten: serie Dg en Ds. Deze verschilden alleen in overbrengingsverhouding van de tandwielen, voor goederentreinen (Dg) of personentreinen (Ds). De serie voldeed zo goed dat tot 1944 totaal 333 stuks werden geleverd in veel varianten met vooral verschillende tractiemotoren.

De locs hadden eerst een houten bak die minder bescherming bood bij ongevallen. Het type was zo populair dat vanaf 1952 (na ampele overwegingen door een commissie) een verbeterde versie met stalen opbouw werd geleverd, serie Da. Dat werd de basis voor de serie Dm, bedoeld voor de ertstreinen tussen Lulea en Narvik. De Dm was tweedelig en elk deel had vier drijfassen en een loopas. Zelfs dat was niet genoeg voor de zware treinen, zodat vanaf 1960 tot en met 1970 driedelige locs werden gebouwd in twee versies (Dm3). Een deel van de Dm- en Dm3-serie bleef in dienst tot 2014. Misschien wel de bekendste elektrische locomotieven aller tijden?

Geen wonder dat dit de derde druk is van een uitgave uit 1987 (Boken om D-lokens historia) over deze kenmerkende Zweedse locs. Het boek begint met een stukje historie over de elektrificatie in Zweden en de voorlopers van serie D. Daarna gaat het over de productie en levering van serie D met overzichten en grafieken, die wordt gevolgd door de technische beschrijving. Diverse varianten van de loc komen aan de orde (serie Dk, Dr en later Df, Dg1 en Du2). Er is ook aandacht voor verbouwingen, bijvoorbeeld als gevolg van ongelukken.

In 1938 moest worden gekozen tussen nieuwe locs met stangenaandrijving en locs met individueel aangedreven assen, al dan niet in een draaistel. Dit wordt besproken in het hoofdstuk 1938 års lokkommitté. Vanaf blz. 60 wordt de naoorlogse gemoderniseerde versie van de serie Da voorgesteld. Na de technische beschrijving wordt ingegaan op verbouwingen van de Da. Van dit type werden de Dm- en Dm3-locs afgeleid, die worden besproken vanaf blz. 71 (eerste generatie) en blz. 77 (andere generaties). Hierna volgen hoofdstukken over o.a. stationering, onderhoud, vernummeringen en sloop. Aan het einde van het boek staat een tabel met technische gegevens en het nummeroverzicht (Individ­historik) van alle besproken loctypen D (blz. 124 – 147) plus een overzicht van de museumlocs.

Het boek is verdeeld in een flink aantal korte hoofdstukken die varianten en gebeurtenissen chronologisch behandelen. De logische verdeling zoals in de subtitel (D, Da, Dm) ontbreekt, waardoor de lezer het overzicht soms een beetje verliest, ook vanwege de hoeveelheid tamelijk gedetailleerde informatie. Het boek is goed voorzien van foto’s: portret- en fabriekfoto’s, detailfoto’s, foto’s van de loccabines, maar ook zeer sfeervolle plaatjes in kleur en zwart-wit. Vooral de oorspronkelijke D-serie met houten bak en grote koplamp oogt dan bijzonder fraai, zeker als de loc schoon is.

Deze locstudie vraagt om een goede kennis van de Zweedse taal.

Bestellen via de webshop (gratis verzending)

Signalisation et automatismes ferroviaires, Tome 4

Railway signalling and automation, Volume 4

Door: Walter Schön et al. 272 blz. 22 x 27 cm. Uitgever: La Vie du Rail. Art.nr.: 048-0431 Prijs: € 75,00.

In de jaren 70 van de vorige eeuw bracht de UIC (Union Internationale des Chemins de fer) een filmpje uit onder de naam “Cybernetica” over het gebruik van computers en ICT (informatie- en communicatietechnologie) voor spoor­wegen en meer in het bijzonder voor het seinwezen. Te zien was hoe de oude werkwijze met mechanisch bediende beveiliging door de nieuwe technieken met computers het treinverkeer vlotter en betrouwbaarder maakt. Dus bijvoorbeeld niet langer wachten voor een station, in het voorbeeld van de UIC een groot kopstation in Parijs, vanwege een onveilig sein en een andere vertraagde trein die in de weg zat, maar dankzij “cybernetica” gewoon op tijd doorrijden en precies volgens dienstregeling aankomen op het juiste spoor.

Inderdaad zouden computers de techniek van het seinwezen volkomen veranderen. Maar de praktijk blijkt toch iets tegen te vallen. Regelmatig staat mijn trein uit Amersfoort op weg naar huis voor Amsterdam CS te wachten, terwijl nergens een andere trein is te zien. Misschien is het perronspoor nog bezet? Maar we gaan ook niet naar een ander spoor. Ik mis zodoende mijn overstap. Dus de mooie seinpaleizen vol met “cybernetica” hebben de vertragingen toch niet kunnen oplossen. Waarom niet? Misschien wordt het duidelijk na het lezen, of moet ik zeggen “bestuderen”, van de boeken uit deze serie.

Dit is het vierde deel van de inmiddels vijfdelige reeks over het seinwezen en automatisering bij railvervoer. De serie boeken wordt uitgegeven door de IRSE: Institution of Railway Signal Engineers, een van oorsprong Engels instituut dat tegenwoordig een internationaal samenwerkingsverband is van ingenieurs in het vakgebied. Daarom is dit boek tweetalig: Frans en Engels. Het is geschreven als inleiding tot het vakgebied en is bedoeld voor de ingenieur in opleiding, maar ook voor andere geïnteresseerden. Deze serie is eerder uitgegeven in 2013 en is nu uitgebreid met twee nieuwe delen 4 en 5.

In dit deel 4 staan een aantal onderwerpen die deels nieuw zijn ten opzichte van de eerdere uitgave en deels nader ingaan op al besproken onderwerpen. De volgende onderwerpen komen aan bod: Shift2Rail (een programma voor innovatieve technieken en oplossingen met als doel capaciteit en gebruik van het spoor te verdubbelen), “cyber security”, detectie van spoor- en treinbreuken, onderhoud van seinen (met het doel onderhoud met vaste perioden te vervangen door onderhoud op basis van geprognosticeerde termijnen), localiseren van treinen op basis van satellietgegevens, nieuwe methoden om secundaire lijnen te exploiteren en ten slotte een hoofdstuk met de nieuwste ontwikkelingen in het vakgebied (beveiliging van spoor, tram en metro).

Haagse Bussen

Door: Johan Blok en Ronald van Apeldoorn. 176 blz. 21 x 30 cm. 57 z/w foto’s. 160 kleurenfoto’s. ca. 60 extra illustraties. Uitgever: De Alk. Art.nr.: 026-0350. Prijs: 34,95.

Het boek gaat over de complete bus­geschiedenis bij de HTM van 1924 tot 1973. Ook het HTM-lijnennet in Den Haag en Randgemeenten. Alle autobussen uit die periode komen ter sprake met foto’s, tekeningen en tabellen.

Het boek verschijnt binnenkort.

Bestellen via de webshop (gratis verzending).

Belgische trams en lijnbussen 1977-2022

Door: Adriaen Louman. 180 blz. 22 x 30 cm. 125 z/w en 270 kleurenfoto’s. Uitg.: Lycka Till Forlag. Art.nr.: 016-0105. Prijs: € 45,00.

Fotoboek met honderden foto’s van tram- en busmaterieel in België: Brussel (blz. 4), Antwerpen (blz. 92), Gent (blz. 142), NMVB/SNCV en rechts­opvolgers “De Lijn” en TEC (blz. 156), Overzicht van afgebeelde trams (blz. 179).

De trams en lijnbussen in het boek zijn gerangschikt naar het lijnnummer dat zij voeren met per lijn zoveel mogelijk verschillende wagentypen “zoals u die gewoon op straat kunt tegenkomen”. Museummaterieel komt aan bod waar dit past. De bijschriften zijn meestal kort: wagennummer, lijnnummer, straat, datum en in Brussel (deel)gemeente. Er zijn geen plattegronden van tram- en busnetten, hiervoor wordt verwezen naar UrbanRail.net of openrailwaymap.org.

Bestellen via de webshop (gratis verzending).

Havensporen op Zuid

Door: Paul Engelbert. Uitgever: Lycka Till Forlag. Art.nr.: 016-0107. Prijs: 45,00.

Spoorvervoer door de straten van Rotter­dam Zuid van 1879-2023. Dit is deel 59 in de NVBS-boekenreeks. Paul Engelbert beschrijft hierin de ontwikkeling van de straat- en kadesporen in het oude haven­gebied van Rotterdam Zuid. De auteur bracht in zijn jonge jaren menige middag in het havengebied door en heeft nu door grondig archiefonderzoek de geschiedenis van dit verdwenen netwerk in kaart gebracht.

Bestellen via de webshop (gratis verzending).

Leo de Jong